Ik heb in drie voorafgaande blogjes de IJzertijd van de oude koninkrijken Israël en Juda beschreven, de Romeinse provincie Palaestina en het middeleeuwse gebied. De stad Jeruzalem heb ik al enkele keren genoemd. Vandaag drie korte stukjes over alleen het religieuze centrum van drie wereldgodsdiensten. Een stad met, zoals u al vermoedde, een eigen karakter dat nu eens religieus en dan weer toeristisch is. Ik zou er graag eens drie weken toeven en dan systematisch alles bekijken, want ik heb het gevoel dat ik de stad onvoldoende ken. Misschien handig om vooraf te weten: de Oude Stad, omgeven door de stadsmuur van Suleyman de Prachtlievende, bestaat uit vier delen:
- de Moslimwijk in het noordoosten,
- de Christelijke Wijk in het noordwesten,
- de Armeense Wijk in het zuidwesten
- de Joodse Wijk in het zuidoosten.
In het oosten is de Tempelberg, met de Klaagmuur en de twee islamitische heiligdommen, en in het westen is de Citadel, die ook wel Toren van David heet.
Het oudste Jeruzalem
Jeruzalem was al in de Bronstijd een ommuurde stad. Zes Amarna-brieven noemen een koning Abdi-Hepat van Urusalim, die curieus genoeg geen Semitische naam draagt, zoals je in deze regio zou verwachten, maar een Hurrische naam. Misschien was hij een huurling in Egyptische dienst? Omdat er uit deze tijd weinig archeologische resten zijn, is er een theorie (geen consensus) die veronderstelt dat de bewoningskern destijds heeft gelegen op de plek waar nu het terras is van de Tempelberg. De nederzetting moet zich later naar het zuiden hebben uitgestrekt, over de heuvel die Ofel heette en tegenwoordig Davidsstad wordt genoemd. Hier is een watertunnel die je kunt bezoeken.
IJzertijd
Koning David zou de stad hebben veroverd en er zijn residentie hebben gebouwd. Archeologen hebben in de Davidsstad inderdaad voorwerpen uit de IJzertijd gevonden; ook is hier de Large Stone Structure, waarvan is beweerd dat het een paleis is. Er is echter geen onomstreden bewijs dat David en Salomo, als ze hebben bestaan (wat ik zelf wel aanneem), hebben gewoond in wat men, vooruitlopend op de archeologische identificatie, dus alvast Davidsstad noemt. De tempel van Salomo is ook uitsluitend bekend uit geschreven bronnen, want om voor de hand liggende redenen is archeologie op de Tempelberg onmogelijk.
Hoe dan ook was Jeruzalem nog een kleine stad op de Ofel en Tempelberg. Eind achtste eeuw begon de stad echter te groeien. Mogelijk was er een influx van vluchtelingen uit het inmiddels door de Assyriërs onderworpen koninkrijk Israël.
Koning Hizkia, die u kort voor 700 v.Chr. moet plaatsen, vernieuwde de watertunnel; voor de interessante Siloam-inscriptie zult u naar Istanbul moeten. Uit ongeveer dezelfde tijd dateert de uitbreiding van Jeruzalem in westelijke richting, over het gebied van de huidige Joodse Wijk. Een deel van de stadsmuur is even ten noorden van het huidige Hurva-plein te zien.
Dit was de stad die in 701 v.Chr. de aanval van de Assyrische koning Sanherib afkocht. Ik blogde erover. En dit was de stad die de Babyloniërs, die de macht in Mesopotamië hadden overgenomen, begin zesde eeuw innamen. Een deel van de bevolking van Jeruzalem werd richting Irak gedeporteerd.
Tweede Tempel
Het gangbare verhaal is dat de Joden, nadat de Perzen de Babyloniërs hadden onderworpen, naar Jeruzalem terugkeerden. Dat is ook gebeurd, maar we weten niet precies wanneer en hoe. Ze herbouwden hun stad, die aanvankelijk heel klein lijkt te zijn geweest. Ze herbouwden ook de tempel. Om deze periode te onderscheiden van de IJzertijd, spreken we wel van de tijd van de Tweede Tempel. Dit is de tijd waarin Ezra het lezen van de Wet centraal zou hebben gesteld in het joodse geloof. Ik ken uit deze tijd geen noemenswaardige archeologische sporen, maar de teksten noemen een door de Perzen gebruikt fort. Het stond vermoedelijk ten noorden van de huidige Tempelberg.
De stad wisselde enkele keren van eigenaar: eerst Alexander de Grote, na hem de Ptolemaïsche koningen uit Egypte, daarna de Seleukidische vorsten uit Syrië. In de Kidronvallei ten oosten van de Oude Stad zijn hellenistische priestergraven te zien; een ervan is geïnspireerd door het Mausoleum van Halikarnassos.
In het westen van Jeruzalem is het graf van Jason te bezoeken, de Joodse piraat waarover ik het afgelopen woensdagavond had. Uit de Seleukidische tijd dateert een nieuwe versterking, de Akra, waarvan het muurwerk misschien is geïdentificeerd.
Rond het midden van de tweede eeuw v.Chr. werd Jeruzalem en later de rest van het land van Israël onafhankelijk. In de Citadel, waar nu het Toren-van-David-museum is gevestigd, zijn muurresten uit deze periode te zien. Die muren hielden in 63 v.Chr. de Romeinse generaal Pompeius niet tegen.
Over toerisme gesproken. Toen ik een keer de oude stad van Jerusalem bezocht kwam ik een kleine optocht tegen. Voorop liep een wat gebogen man die een zwaar houten kruis over een schouder droeg. Het waren christenen uit Amerika. Ik vervolgde mijn weg in de Arabische wijk en belandde bij een binnenplaats waar houten kruizen stonden opgesteld. Ze werden beheerd door enkele Arabische jongemannen die me vertelden dat je een kruis kon huren. Het oude Jerusalem leek wel een Disneyland voor religies en religieuzen, met alle toeristische commercie van dien. En de handelaren kenden hun talen zo bleek toen een keer ik in het Nederlands werd aangesproken.
Ja, die kruisen… ik vind het ook bizar. Maar goed, zij zullen mij wel weer gebrek aan diepgang verwijten, en zo is er geen koe zo bont of er zit wel een vlekje aan.