Een kennis van me deelde onlangs met zijn vrienden het verondersteld echte transcript van een woordenwisseling tussen de commandant van een Amerikaans vliegdekmoederschip, de Lincoln, die van zijn Canadese gesprekspartner eist dat hij zijn koers verlegd. U kent dat verhaaltje wel, en u kent ook de uitkomst: de Canadees blijkt een vuurtoren te zijn. Als u het verhaal niet kent, kunt u het hier alsnog lezen.

De weerlegging van de hoax is een klassiek voorbeeld van hoe je zoiets aanpakt. De Amerikaanse marine heeft destijds alle varianten verzameld, wist ze te herleiden tot een bron uit 1989 en wist dat weer te herleiden tot een moppenboek uit 1939. Dit is dezelfde wijze waarop men de Protocollen van de Wijzen van Zion heeft weten te ontmaskeren; sinds de tekstgeschiedenis duidelijk is, neemt in West-Europa niemand de teksten nog serieus. (In de Arabische wereld wel, maar dat is een ander verhaal.)

Ik blijf dit soort hoaxes interessant vinden. Welke mechanismes spelen een rol bij het verspreiden van desinformatie? Hoe komt het dat wetenschappers het op dit punt maar weinig beter doen? (Een lijst van oudheidkundige misverstanden is hier.) Enkele mechanismes heb ik benoemd in het nawoord van mijn boekje Spijkers op laag water:

• doordat wetenschappelijke informatie op betaalsites ligt, kan desinformatie zich op het internet makkelijker verspreiden dan accurate informatie;
• wetenschappers worden betaald voor onderzoek en niet voor de overdracht van informatie en/of het weerleggen van onjuiste informatie (hoewel dat, opmerkelijk genoeg, wél een wettelijk aan de wetenschappers opgedragen taak is);
• hyperspecialisme, waardoor men het grote plaatje niet meer ziet.

De kwestie is relevant. Als we de mechanismes zouden kennen waardoor allang weerlegde hoaxes blijven worden herhaald, kunnen we ook efficiënter strijden tegen verouderde wetenschappelijke informatie.