Het bijgevoegde plaatje toont de gouden buste van de Romeinse keizer Marcus Aurelius, die regeerde van 161 tot 180, en vermoedelijk is gestorven in de stad waar ik deze woorden schrijf: Wenen. Het anderhalve kilo zware voorwerpen is gevonden in Avenches in Zwitserland.
Toen Germaanse plunderaars naderden, heeft iemand de buste bewaard door het in een afwateringskanaal te gooien, maar hij lijkt zelf te zijn gedood tijdens het gevecht, want hij heeft het nooit uit het water gevist. Archeologen hebben het gevonden en het is momenteel op de Keltenexpositie in Stuttgart waarover ik kort geleden al blogde. Het is indrukwekkend om te zien, maar wonderlijk genoeg liepen de mensen vrij snel langs dit portret.
Van deze keizer zijn verschillende portretten bewaard, en dit is een variant op het zogenaamde “vierde type”, zoals te zien op het tweede plaatje. Dat portret is rond 170 gemaakt: de vorst draagt een veldheerskostuum, heeft een snor die de mondhoeken bedekt, heeft geen scheiding, maar wel een v-achtige lok boven het midden-voorhoofd. Toch zijn vooral de verschillen opvallend: de ogen puilen een beetje uit en het haar is heel anders. De kop uit Avenches heeft geen woeste krullen maar een gladde kap van parallelle lokken.
Vanwaar het verschil? Gebrek aan vakmanschap kan het niet zijn, want de goudsmid was beslist geen prutser. Geen weldenkend mens geeft anderhalve kilo goud aan iemand die niet kan garanderen een perfect product te leveren. Het voorwerp is bedoeld geweest zoals het er nu uitziet.
De verklaring is vermoedelijk dat de maker staat in de artistieke traditie van de Kelten. Keltische portretten hebben wel vaker puilogen en haar dat lijkt op dat op het derde plaatje: parallelle lokken. Het plaatje toont een Grieks beeld, en het lijkt erop dat de Kelten hun portretkunst ontleenden aan de Grieken op een moment dat dezen haar zo afbeelden.
Wat we dus in feite hebben is een Romeins beeld waarvan de Keltische invloed herkenbaar is aan het gebruik van een Grieks kapsel. Het illustreert dat een oudheidkundige zich nooit mag beperken. Zoals ik al eens eerder schreef, hangt alles met alles samen.
Literatuur
Nina Willburger, “Der goldene Kaiser, im Kanal gelandet – Die Büste des Marc Aurel” in: R. Röber e.a., Die Welt der Kelten (2012) 453
[Dit was een aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Om maar weer eens iemand te noemen: ga eens na op de Engelse Wikipedia met welke verscheidenheid aan onderwerpen Roger Penrose (80+) zich allemaal bezig heeft gehouden. Jezelf beperken is de dood in de pot.
Hoewel ik nooit vies ben van een reconstructie die moet verklaren hoe een object op de laatste rustplaats is aanbeland, moet je natuurlijk er voor waken in absolutismen te spreken. Hoe belandt een gouden object in een afwateringskanaal: doordat iemand het ding wilde redden en helaas sneefde zodat het in vergetelheid raakte? Lovenswaardig natuurlijk, maar voor hetzelfde geld heeft de vrouw des huizes het ding tijdens een knallende ruzie met haar overspelige echtgenoot naar zijn hoofd gegooid, gemist, en vol afgrijzen de plons gehoord. Dreggen bleek achteraf zinloos. Om maar eens een alternatief te noemen.
Mijn punt: we weten het gewoon niet. Teveel opties! Wat dacht u van een struikelende slaaf, ongeluk tijdens transport, dieven die op de vlucht hun buit ‘uit de auto gooien’, ruziënde germanen die te water gaan, tienerdochters die hun vader een hak willen zetten, rebellen die iets tegen de goede keizer hadden: de lijst is bijna eindeloos!
Natuurlijk is de reconstructie van de auteur hier veruit te prefereren boven de eeuwige oplossing van archeologen (votief offeren), dat zo langzamerhand als zwaktebod geïnterpreteerd mag worden.
Waarde Jona,
Ik ontving enige tijd geleden de ‘Persoonlijke Notities’ van Marcus Aurelius, in de vertaling van Simone Mooij-Valk. De vertaalster heeft hier knap werk geleverd, en ik ben haar dan ook zeer dankbaar voor dit geschenk. Marcus Aurelius is een intrigerende persoonlijkheid, net als trouwens Hadrianus (mijn favoriete Romeinse keizer).
Doe mijn groeten aan Alie, die deel uitmaakt van je gezelschap!
En natuurlijk wens ik jullie allen een mooie reis… Han Borg
Dat is inderdaad een mooie vertaling en ik doe Alie de groeten.