Het portret van Vergilius

On september 21, 2022september 19, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Klassieken, Romeinse Keizerrijk, Romeinse Republiek9 reacties

Het is vandaag 2040 jaar geleden dat in Brindisi, bij de haven aan het einde van de Via Appia, de Romeinse dichter Vergilius zijn laatste adem uitblies. Een Brindisijnse wees me ooit het huis aan waar het zou zijn gebeurd en het leek me niet tactvol mijn twijfel uit te spreken. Een gedicht van Gabriele d’Annunzio ontsiert de gevel.

Leven

Publius Vergilius Maro, zelf, u ziet hem hierboven. Hij is in 70 v.Chr. geboren in Mantua, kwam uit een goede familie die een goede opleiding kon betalen, en verloor zijn Mantuese bezittingen toen Octavianus die confisqueerde. Na de slag bij Filippoi (42 v.Chr.) was het namelijk zijn taak om alle veteranen uit de Derde Burgeroorlog een boerderij te geven in Italië. Hij wees simpelweg enkele steden aan waarvan de bewoners maar moesten vertrekken. Vergilius schreef in deze jaren de Eclogae en daarna de Georgica, raakte zo bekend bij de hovelingen rond Octavianus en kreeg uiteindelijk compensatie voor de inbeslaggenomen landerijen. Evengoed bezat hij een huis in de omgeving van Napels.

Lees verder “Het portret van Vergilius” →

Twee keizerkoppen

On februari 8, 2021februari 28, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk16 reacties

Even een vraagje. Hierboven twee Romeinse keizerportretten, herkenbaar aan de kransachtige diadeem. De linkse komt uit Nikomedeia en staat bekend als Diocletianus, al kan het ook Aurelianus zijn. De rechtse, afkomstig uit Apollonia in Albanië, lijkt wel op de linkse. Maar is het ook dezelfde kop?

Ik heb het idee dat dit niet dezelfde man is, maar ik ben niet goed in het herkennen van gezichten, zeker als het antieke beelden betreft. Anderzijds heb ik wel het idee dat ik dit gezicht ergens van ken. Wie helpt?

Olympisch kampioen

On april 16, 2019augustus 29, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Museumstuk, Oude Griekenland14 reacties

Ik kan het u niet veel klassieker geven dan de kop hierboven, gevonden in de tempel van Zeus in Olympia en tegenwoordig te zien in het Nationaal Archeologisch Museum in Athene. De man draagt een olijfkrans en dat wil zeggen dat we te maken hebben met iemand die een overwinning heeft behaald bij de Olympische Spelen, de meest prestigieuze van de klassieke Griekse atletiekfestivals. (De drie andere waren in Delfi, op de istmus van Korinthe en in Nemea.) Het moet een breedgebouwde kerel zijn geweest en om die reden hebben kunsthistorici er een bokser in herkend. Misschien is het wel omdat hij een beetje lijkt op de beroemde Bokser van het Quirinaal in Rome: een even onverzettelijke kerel met even onderzoekende ogen.

Ik vind het eerlijk gezegd maar raar om iemands beroep te baseren op zijn uiterlijk. (In elk geval heeft de Poolse zwaargewicht Adam Kownacki niet als eerste bokser de bijnaam “babyface”.) Maar misschien heb ik iets niet goed begrepen, want de man is zelfs geïdentificeerd met een zekere Satyros van Elis, die in 332 en 328 het boksen won. Ik sluit overigens ook niet uit dat die identificatie is gebaseerd op het feit dat de Griekse auteur Pausanias schrijft dat hij in Olympia een door de Atheense bronsgieter Silanion gemaakt portret van die bokser heeft gezien in de Zeustempel.

Lees verder “Olympisch kampioen” →

Antiochos III de Grote

On april 1, 2017november 25, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Hellenisme, Museumstuk, Romeinse Republiek1 reactie

Jaren geleden, toen ik mijn boek over Alexander de Grote aan het schrijven was, viel me op dat de titel “de grote” nooit opdook in de contemporaine bronnen. Ik beken dat ik het nu niet meer precies paraat heb, maar volgens mij is de eerste vermelding van die bijnaam een toneelstuk van de Romeinse auteur Plautus uit de tweede eeuw v.Chr. Op dat moment heerste een andere koning die deze titel eveneens droeg: Antiochos, die u hierboven ziet. Ik heb destijds bedacht dat het mogelijk was dat Antiochos de bijnaam heeft geïntroduceerd en dat die vervolgens met terugwerkende kracht aan Alexander is toegekend, maar ik heb het nooit uitgezocht.

In elk geval: Antiochos III was een groot heerser in het Seleukidische Rijk, die het honderd jaar oude conflict met de Ptolemaiën om het bezit van “het holle Syrië” besliste in Seleukidisch voordeel en vervolgens in de oostelijke gewesten orde op zaken stelde. Maar alles gaat een keer fout: toen de Romeinen de Macedoniërs hadden verslagen, lieten ze Griekenland aan zijn lot over door de steden “vrij en onafhankelijk” te verklaren. Wat Rome had voorzien, gebeurde inderdaad: de Grieken kregen natuurlijk ruzie, riepen bondgenoten als Antiochos te hulp en – presto! – Rome kon oorlog voeren tegen het Seleukidische Rijk in een krijgstheater dat de Romeinen al kenden en de Seleukiden nog niet. Antiochos werd in 188 v.Chr. gedwongen een enorme schatting te betalen.

Lees verder “Antiochos III de Grote” →

Stratonike

On januari 10, 2017december 22, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Klassieken10 reacties

Antiochos I Soter (Ik herinner me niet in welk museum ik deze foto heb gemaakt)

De tweede-eeuwse Grieks-Romeinse auteur Appianus van Alexandrië is een van de meest onderschatte historici uit de Oudheid. Hij lijkt doorgaans goede en slechte informatie te hebben kunnen scheiden, heeft serieus nagedacht over de ordening van zijn stof en heeft een verrassend modern causaliteitsbegrip: waar andere auteurs uit de Oudheid denken dat alleen individuen dingen kunnen veroorzaken – een standpunt dat moderne historici aanduiden als methodisch individualisme – herkent Appianus dat ook maatschappelijke verschijnselen en instituties de oorzaak kunnen zijn van historische gebeurtenissen (methodisch collectivisme). Hij is als historicus veel beter dan bekendere antieke geschiedschrijvers als Herodotos, Thoukydides en Tacitus, die we moeten beschouwen als moralisten.

Maar ook Appianus’ geschiedwerk kent een paar romantische anekdotes. Twee voorbeelden: Scipio die Karthago verwoest en in huilen uitbarst omdat ook Rome eens zal branden (lees maar) en de toespraak van Marcus Antonius bij de uitvaart van Julius Caesar (lees maar). En nu ik bezig ben met wat stukjes over de Seleukiden, moet ook het verhaal van Stratonike eens worden verteld. Hollywood weet er wel raad mee.

Lees verder “Stratonike” →

Hellenistische koningsportretten

On januari 6, 2017juli 27, 2022 door Jona LenderinginArcheologie, Cultuur, Geschiedenis, Hellenisme, Klassieken, Musea, Oud Egypte2 reacties

Kleopatra II of Kleopatra III (Louvre, Parijs)

Zoals de trouwe lezers van deze kleine blog weten, ben ik al ruim twee jaar bezig met het omzetten van de Livius.org-website (waarvan de oudste delen dateren uit het midden van de jaren negentig en nog in heel oude HTML zijn opgemaakt) naar een hedendaags content management-systeem. De pagina’s zijn te oud om anders dan met de hand om te zetten, maar we vorderen gestaag. Zo kon ik, omdat ik de laatste weken rustigaan moest doen, weer wat vooruitgang boeken en zo heb ik nu de “fact files” van de koningen en koninginnen van de Ptolemaïsche en Seleukidische rijken omgezet. Dat waren twee machtige koninkrijken met zwaartepunten in Egypte en Syrië/Irak.

“Fact file” is de naam die ik geef aan pagina’s waarop ik de voornaamste feiten over deze of gene heerser al bij elkaar heb geplaatst, om er ooit nog eens een mooi verhaal van te maken. Dan hebben de gebruikers van de site in elk geval de feiten al.

Lees verder “Hellenistische koningsportretten” →

Romeins portret

On december 26, 2015januari 25, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Museumstuk, Romeinse Republiek2 reacties

brutus_cm — De zogenaamde Brutus (Capitolijnse musea, Rome)

De tweede in mijn reeks van voorwerpen uit de Oudheid die niet waren wat we dachten is een heel simpele: de bovenstaande buste gold lange tijd als een portret van Brutus, de man die tegen het einde van de zesde eeuw de koningen verdreef uit Rome en de republiek stichtte. Die identificatie is gebaseerd op munten uit de eerste eeuw v.Chr., waarop Brutus met een korte baard staat afgebeeld.

Wanneer die identificatie is ontstaan, weet ik niet, maar in 1789 was de Franse schilder Jacques-Louis David ermee vertrouwd: op zijn doek Les licteurs rapportent à Brutus les corps de ses fils toont hij hoe Brutus vergeefs probeert – let op de verkrampte voeten – onbewogen te reageren als hij wordt geconfronteerd met de lichamen van zijn zonen, die hij zelf ter dood heeft veroordeeld. De geschilderde Brutus is duidelijk geïnspireerd op de buste.

Lees verder “Romeins portret” →

Antiochos II Theos

On december 22, 2014november 25, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Hellenisme, Museumstuk, Oud Egypte

Alexander de Grote overleed op 11 juni 323 v.Chr. in Babylon. Aanvankelijk probeerden zijn generaals het rijk bij elkaar te houden, maar al vóór Alexanders dood waren de Punjab en Oezbekistan verloren gegaan en nu kwamen ook de Grieken in opstand. De situatie was instabiel en binnen de kortste keren streden de Macedonische generaals om de erfenis. Deze strijd duurde tot het geld op was dat Alexander in Perzië had buitgemaakt: vanaf 301 lagen de diverse invloedssferen min of meer vast.

Het bekendste opvolgersrijk was dat van Ptolemaios, dat bestond uit Egypte en de gebieden waarvandaan een aanval op Egypte kon worden uitgevoerd: Cyrenaica, Cyprus en “het holle Syrië”. Met die laatste naam was de Bekaavallei bedoeld, maar ook de meer zuidelijk gelegen gebieden waren Ptolemaïsch. Syrië, delen van Turkije, Irak, Iran en Afghanistan waren in handen van generaal Seleukos, die zich, net als Alexander, “koning van Azië” noemde.

Lees verder “Antiochos II Theos” →

De moord op Caesar

On maart 13, 2014juni 23, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Museumstuk, Romeinse Republiek1 reactie

Julius Caesar had de alleenheerschappij in het Romeinse Rijk veroverd en was er niet in geslaagd deze aanvaardbaar te maken voor zijn tijdgenoten, die de republiek zeer toegenegen waren. En dus werd hij vermoord, waarmee een nieuwe ronde burgeroorlogen onvermijdelijk werd.

De Romeinse biograaf Suetonius schrijft (in de vertaling van Daan den Hengst):

Lees verder “De moord op Caesar” →

Het portret van Alexander

On juni 10, 2013november 25, 2022 door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Macedonië, Musea, Museumstuk5 reacties

Het is vandaag 11 juni. Volgens een kleitablet dat nu in het British Museum ligt, overleed Alexander de Grote op deze datum in het jaar 323 v.Chr. Hij werd net geen drieëndertig jaar oud, maar had het hele Midden-Oosten opengelegd voor de Griekse cultuur en zou, als hij niet was overleden, via Jemen naar Egypte zijn gevaren, om daarvandaan op te rukken naar Karthago en Italië. Ik laat het aan uw fantasie over te speculeren wat er zou zijn gebeurd als hij ook die gebieden had kunnen veroveren.

Lees verder “Het portret van Alexander” →