Weinig vorsten zullen zóveel tijd hebben besteed aan het scheppen van een goed imago als de Romeinse keizer Marcus Aurelius (r.161-180). Hoe effectief hij daarbij was, mag wel blijken uit het feit dat vrijwel iedereen die zijn naam kent, deze nog altijd associeert met het feit dat hij “de filosoof op de keizertroon” was. Zijn filosofische dagboek (Persoonlijke notities is de titel van de vertaling door Simone Mooij) is sinds de Renaissance in alle Europese talen vertaald en vindt nog ieder jaar nieuwe lezers.

Was het allemaal image building? De Persoonlijke notities maken een oprechte indruk. We zien hier een bestuurder die werkelijk probeert als een filosoof te leven en die zijn taken als keizer integer uit wil voeren. Tegelijkertijd wringt het een beetje dat zoiets wordt gepubliceerd. Heeft de keizer het zelf gewild? Dan komt de verdenking van onoprechtheid toch vrij snel boven. Hebben zijn nabestaanden het gepubliceerd? Dan zegt het iets over de liefde die ze voor hem voelden en die hij blijkbaar opriep.

Ondertussen is er maar weinig aan Marcus’ beleid waaraan je zijn filosofische denkbeelden kunt aflezen. Hij was een vrij normale keizer – een van de betere, dat wel – en zijn regelgeving is ook niet exceptioneel. Als stoïcijnse filosoof erkende hij dat slaven mensen waren, maar hij heeft weinig gedaan om hun positie werkelijk te verbeteren. Christenen werden voor de leeuwen geworpen. Tijdens zijn regering werd tortuur een standaardonderdeel van een proces, met deze kanttekening dat ze achterwege bleef voor honestiores (families met leden die bestuursfuncties bekleedden).

Het bizarre is dat als we de Persoonlijke notities niet zouden hebben, we Marcus Aurelius vermoedelijk heel anders zouden beoordelen: als een krijger. Zijn hele regering werd gedomineerd door oorlogvoering. De eerste jaren was er een conflict met Parthië in het oosten, dat door zijn broer en een capabele generale staf tot een  goed einde werd gebracht. Onmiddellijk daarna brak er oorlog uit aan de Midden-Donau.

Marcus Aurelius heeft de tweede helft van zijn regeringstijd aan het front doorgebracht. Het voornaamste antieke monument dat aan deze keizer is gewijd, de Zuil van Marcus Aurelius, herdenkt deze oorlogen, die eindigden met een Romeinse overwinning. Deze sector van de rijksgrens zou nog lange tijd opvallend rustig zijn, in een tijd waarin de grenzen elders onder enorme druk kwamen staan. Een vergelijking met keizer Trajanus  (r.98-117) is verhelderend: deze voerde minder oorlog, commandeerde kleinere legers en had uiteindelijk geen succes. Toch wordt Trajanus geprezen als generaal en Marcus Aurelius niet.

Het monumentje in Carnuntum  staat op de plek waar de filosoof op de keizertroon de Donau overstak. Er zijn enkele citaten uit de Persoonlijke notities op te lezen. Zelfs waar Marcus Aurelius wordt herdacht als generaal, dringt het beeld van de filosoof zich weer op. Misschien zegt dat iets over het succes van Marcus’ zelfpresentatie als denker, misschien zegt het iets over ons verlangen te worden bestuurd door iemand die denkt.