Voor de bovenstaande bronzen plaat, gevonden in Cádiz in Andalusië, ben ik eens speciaal naar het Louvre gegaan. Vooruit, ik was al in Parijs en zou er vroeg of laat toch wel zijn beland, maar toch. De inscriptie is interessanter dan ze op het eerste gezicht lijkt; als u de Latijnse tekst precies wil lezen, kan het hier.

De strekking is dat de Romeinse veldheer Lucius Aemilius Paullus, die later de Macedoniërs zou onderwerpen, de burgers van een dorp ontsloeg van de diensten die ze moesten verrichten als slaven voor hun burgers in Hasta, het huidige Mesas de Asta. Een en ander gebeurde ergens tussen 191 en 189 v.Chr.

So far, so good. Het gaat om Aemilius’ titel, die valt te lezen op de eerste regel: Inpeirator. Dat is een oude spelling van “imperator”, een titel die Romeinse commandanten van hun soldaten kregen na een overwinning. Een beetje raar: alsof de soldaten een aanvoerder zouden moeten erkennen. Je roept je generaal toch niet uit tot generaal?

De eerste keer dat we van de titel horen, is als Iberische stamhoofden Publius Cornelius Scipio (de man die later Hannibal zou verslaan) tot koning willen uitroepen. Zoals een Romeinse republikein betaamde, weigerde hij dat, maar omdat het nogal grof was een eerbewijs te weigeren, stelde hij voor dat ze hem “imperator” zouden noemen.

Het aardige is nu dat de Griekse historicus Diodoros van Sicilië, die de carrière beschrijft van de Karthaagse generaal Hasdrubal, vertelt dat deze door de Iberische leiders was aangeduid als strategos autokrator. Dat is een Griekse titel die zoiets wil zeggen als “buitengewoon bevelhebber”, en die wel wordt gebruikt om het Latijnse imperator weer te geven.

Het is aannemelijk dat de Iberiërs het gebruik hadden succesvolle aanvoerders een eretitel te verlenen die duidelijk maakte dat hij een uitzonderlijk gezag had. Die kon in het Grieks worden weergegeven als strategos autokrator en in het Latijn als rex, koning, tot Scipio voorstelde er imperator van te maken. We weten niet welke titel de Iberiërs gebruikten, al kan het heel goed rix zijn geweest, een woord dat de acclamatie van Scipio begrijpelijk maakt.

In elk geval: het lijkt erop dat het Romeinse soldatengebruik hun aanvoerder nog eens extra te erkennen als commandant, uit Iberië stamt. Dat verklaart ook waarom Aemilius Paullus zich niet met zijn Romeinse titel, praetor, identificeert, maar een titel gebruikt die de plaatselijke bevolking herkende en gezag aan zijn beslissing gaf.

[Dit was de achtenvijftigste aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]