Moslims hebben Amerika ontdekt, aldus de Turkse president Recep Erdoğan. Het gebeurde in 1178 en het bewijs, opgeduikeld door ene Youssef Mroueh, is dat Columbus in zijn logboek zou vermelden dat hij op maandag 21 oktober 1492 een moskee zag op een heuvel aan de kust van Cuba.
De claim klopt niet en dan bedoel ik niet dat 21 oktober in dat jaar viel op een zondag. En ik bedoel evenmin dat Columbus’ schepen op dat moment niet bij Cuba waren. Het probleem is dat het logboek, dat in 1991 in het Nederlands is vertaald door Hans Werner, domweg niet is te gebruiken voor dit type informatie.
Maar eerst: welke passage hebben Mroueh en Erdoğan op het oog? Het gaat om een beschrijving die we aantreffen in het logboek van maandag 29 oktober 1492, waarin we lezen dat er
mooie bergen zijn die aan de Peña de los Enamorados doen denken. Eén daarvan heeft op de top een kleiner bergje dat oprijst als een sierlijke moskee.
Niks moskee dus, een bergtop die eruitzag als een moskee. Mrouehs claim is op niets gebaseerd en de president van Turkije bewijst met deze wartaal zijn land geen dienst.
Het eigenlijke probleem zit echter dieper dan dat Mroueh en Erdoğan niet lijken te kunnen lezen. Om te beginnen meende Columbus dat aan de overzijde van de Atlantische Oceaan Cipango (Japan), Cathay (China) en India lagen. Daarover had hij gelezen in de verslagen van auteurs als Marco Polo. Bovendien kende de admiraal de antieke Griekse en Romeinse teksten, die in zijn tijd golden als min of meer onfeilbaar. Pas met een Simon Stevin werd denkbaar dat Europeanen de antieke wijsheid zouden kunnen overtreffen, pas met een Galileo Galilei ontstond enig Europees intellectueel zelfvertrouwen. In 1492 was het zover nog niet en geloofde men alles wat men las. Columbus moest dus zijn in Japan, China of India.
Omdat in de antieke bronnen stond dat er op de oostelijke rand van Azië zijde, parels en goud waren te vinden, is Columbus geobsedeerd door deze materialen. Hij was zwaar teleurgesteld nooit de koning te ontmoeten waarvan hij had begrepen dat hij met goud bedekt door het leven ging. Pas Amerigo Vespucci zou begrijpen dat hij in een nieuwe wereld was aangekomen, en hij benadrukt in zijn reisverslag dan ook de afwezigheid van goud en andere rijkdommen.
Niet alleen wist Columbus niet goed waar hij was, hij had ook de woorden niet om de dingen te beschrijven die hij zag. Dus vergelijkt hij ze met wat hij wel kent en lezen we bijvoorbeeld dat het gras ergens zo hoog staat als in Andalusië in de maand april of dat sommige huizen eruitzien als Moorse legertenten. Of dat een berg leek op een moskee.
Wat ik maar zeggen wil: Columbus zag wat hij wilde zien en beschreef het met de woorden die hij ter beschikking had. Zelfs al had hij geschreven dat hij een echte moskee had gezien, dan nog was zijn verslag onbruikbaar geweest als bewijs voor Erdoğans claim.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
“pas met een Galileo Galilei ontstond enig Europees intellectueel zelfvertrouwen.”
Dat doet me nou verdriet. Waarom vergeet iedereen – ook jij – de man (in deze woelige tijden nota bene een protestant die in dienst trad aan een katholiek hof) die eigenhandig, alleen maar uit nieuwsgierigheid, de wijze waarop wetenschap werd beoefend voor altijd veranderde?
http://nl.wikipedia.org/wiki/Tycho_Brahe
Het probleem was kristalhelder. We hadden het model van Ptolemaeus en het model van Copernicus. Die waren met elkaar in strijd. Brahe meende dat de waarheid ergens in het midden lag. Hij besefte – als eerste! – dat er maar één manier was om te kijken wie gelijk had: observeren. En observeren was wat hij deed, zijn leven lang. Daarmee ging Ptolemaeus de prullenbak in.
Het is overduidelijk dat er aardig wat intellectueel zelfvertrouwen nodig is om zo’n stunt uit te halen.
Ik bedoelde eigenlijk niet het persoonlijke zelfvertrouwen. Dat had Stevin ook in behoorlijke mate. En Columbus ook. Het is een Renaissance-trekje. Het ging me om een maatschappelijk vertrouwen het beter te kunnen dan de ouden. Dan zijn eenlingen als Stevin en Brahe niet wat ik zoek; Galilei had van veel zijden steun en had een stevig lezerspubliek.
Stel dat Mroueh gelijk had en dat moslims in de 12e eeuw de Atlantische Oceaan zijn overgestoken. Gewoon voor de grap.
Dat waren ze nog bij lange na niet de ontdekkers van Amerika. Ook de vikingen die in de negende eeuw een tijdje op Newfoundland zaten
http://en.wikipedia.org/wiki/L'Anse_aux_Meadows
verdienen de eer niet.
De ontdekker van Amerika behoort tot de stam die zo’n 10 000 jaar geleden vanuit Siberië het huidige Alaska binnentrok. Het feit dat vrijwel niemand aan deze naamloze persoon denkt laat zien hoezeer het moderne denken nog altijd vergiftigd is door misplaatst nationalisme.
Ook bij jou, JL. Want jij hebt ook niet aan hem/haar gedacht.
Tja … er zal ooit wel eens een Zuid-Afrikaan met een prauw precies om Kaap de Goede Hoop gevaren hebben, lang voor Bartolemeu Diaz of gene Feniciër.
Primitieve stammen gingen waar ze gingen, uit overlevingsdrang en misschien een beetje uit nieuwsgierigheid. De vikings veroverden en keerden terug. Vanaf de Middeleeuwen voegde zich een historische dimensie bij de ontdekkingen omdat ze ten eerste verre culturen met elkaar verbonden en ten tweede omdat ze werden gedocumenteerd.
“Vergiftigd door misplaatst nationalisme” of “betekenisvol vanuit ons perspectief” is een heel andere connotatie voor hetzelfde gegeven.
Ik voeg eraan toe dat de hemellichamen Copernicus, Brahe of Galileo niet nodig hadden om zich te gedragen volgens de wetten van de fysica. Het blootleggen van die wetten was betekenisvol voor de mens, niet voor de hemellichamen. Zich stellen in plaats van hemellichamen of anonieme Siberische stamleden, da’s echte hybris.
Goed gesproken. Ik wil niets afdoen aan Stevin, Galilei, en Tycho, maar de breuk met de Renaissance is geen louter natuurwetenschappelijke kwestie. Je doet je oudheidkundige voorvaderen daarmee tekort. Een Justus Scaliger om maar iemand te noemen. Even los van de vraag of je wel onderscheid tussen natuur- en geesteswetenschappen kunt maken in de vroegmoderne periode, raad ik Rens Bods Vergeten Wetenschappen aan.
Verontrustender vind ik dat de leider van het belangrijkste land in het Midden-Oosten niet zijn ongelijk bekent, maar zijn gelijk formaliseert door ze verplicht te stellen in het middelbaar onderwijs in zijn land. Je houdt je hart vast over andere maatregelen die deze halve potentaat nog gaat nemen.