Ik was gisteren begonnen met een reeks over het Alhambra in Granada. Vandaag beschrijf ik de beroemdste gebouwen, namelijk de drie best bewaarde paleizen: het Mexuar, het Comares en het Leeuwenpaleis.

De Moorse woning ‘maal tien’

In de residentiële zone van het Alhambra zijn verschillende paleizen gebouwd. Deze waren in feite de uit de kluiten gewassen Moorse woningen waar ik in het vorige deel over heb geschreven. De meeste paleizen  zijn vernietigd, verbouwd of door latere heersers overbouwd, maar het Mexuar, het Comares en het Leeuwenpaleis zijn bijzonder goed bewaard gebleven. Ze werden op verschillende momenten gebouwd en waren onderhevig aan diverse veranderingen door de tijd heen.

Het Mexuarpaleis

De huidige ingang naar de drie paleizen is te vinden bij het Mexuarpaleis. Dit is het oudste van de drie paleizen (merendeels gebouwd door sultan Ismail I, r.1314 -1325) en het Mexuar diende vooral zakelijke doeleinden. Voordat je als bezoeker het paleis betreedt, loop je eerst langs de Binnenplaats van de Oude Moskee (Patio de la Mezquita de Machuca). In het grote gebouw aan dit plein verrichtten tal van functionarissen hun bureaucratische werkzaamheden. Het plein is vernoemd naar de architect van Karel V (r.1516 -1556) die hier verbleef tijdens de bouwwerkzaamheden van het renaissance-paleis van deze keizer.

Wie verder doorloopt, bereikt de ingang naar het Nasridische paleizencomplex en de eerste vorstelijke zaal: de Mexuar-zaal (Sala de Mexuar). Lange tijd sprak men hier recht en vonden er vergaderingen van de Sura (Ministerraad) plaats. Ook diende deze ruimte soms als troonzaal van de sultan.

Net als de rest van het Alhambra is ook het Mexuarpaleis aan veel veranderingen blootgesteld, waarvan het merendeel door de christenen is uitgevoerd die de Mexuarzaal op den duur als kapel inrichtten. Een van de mooist bewaarde Moorse invloeden is aan het einde van de zaal te vinden: een oratorium (islamitisch kapel) met prachtige vensters die uitzicht bieden op het Albaicín van Granada.

Cuarto Dorado

Na het passeren van het oratorium betreedt men een kleine vierkante binnenplaats met een waterbekken in het midden en een open dak omlijst met een houten dakrand. Er grenzen twee zijgevels aan deze kleine binnenplaats.

De eerste geeft uit op de Gouden Kamer (Cuarto Dorado), zo genoemd vanwege zijn met bladgoud versierde houten dak. Het dak kreeg een nieuwe verflaag en decoratie in opdracht van het Katholieke Koningspaar, Isabella van Castilië en Ferdinand II van Aragon, maar het originele ontwerp wordt aan Mohammed V (r.1354-1391) toegeschreven. De kamer werd gebruikt door ambtenaren en secretarissen van de rechtbank die de decreten van de sultan opschreven en uitvoerden.

De andere zijgevel is rijkelijk gedecoreerd met stucwerk en bevat twee deuren omlijst met azulejos (gekleurde keramiek tegels). Deze zijgevel verleent toegang tot het Comarespaleis.

Het Comarespaleis

Het Comarespaleis, of de Hal van Comares,  is het werk van twee van de bekendste Nasridische sultans: ‘de grote emir’ Yusuf I (r.1333-1354) en diens zoon, de zojuist genoemde Mohammed V. Onder deze heersers beleefde het koninkrijk Granada zijn hoogtepunt. Het Comarespaleis was de officiële residentie van de sultan, maar werd ook gebruikt om buitenlandse delegaties te ontvangen en voor ambtshandelingen van de rechtbank.

Het Mirtenhof

Zoals in een vorige aflevering aangegeven, speelde het familieleven van een Moors huishouden zich af op de open binnenplaats van het huis. Om deze binnenplaats heen waren de slaapkamers gegroepeerd en wie het zich kon veroorloven bouwde er een tweede verdieping bij. Een ‘must have’ was tevens een vijver en/of een weelderige tuin op de binnenplaats.

Dit beeld is exact wat men terugziet in Het Mirtenhof (Patio de los Arranyes) van het Comarespaleis. Het plein (36 x 24 meter) dankt zijn naam aan de twee rijen met mirtehagen die een enorm waterreservoir omlijsten. Aan de twee lange zijden van de binnenplaats zijn er verschillende houten deuren te vinden die naar aparte ruimtes leiden waarvan sommigen nu verdwenen zijn. Mogelijk heeft dit te maken met de bouw van het renaissancistisch paleis van Karel V waarbij een deel van het oorspronkelijke paleis verloren ging.

Aan de noord- en zuidzijde van de binnenplaats zijn er zuilengangen te vinden die uitgeven op een aantal belangrijke ruimtes en aan beide kanten zijn er fonteinen te vinden die water aanvoeren naar het waterbassin.

Aan de zuidzijde van het bassin bevindt zich het Zuidelijk Paviljoen (Pabellón Sur) waar de bovenste verdieping wordt versierd door een bogengalerij. Aan de noordzijde van het plein staat de 45 meter hoge Torre de Comares. Deze toren schermde de vorstelijke verblijven van de buitenwereld af en binnenin zijn er twee indrukwekkende zalen te vinden: de Zaal van het Schip (Sala de la Barca) en de Troonzaal (Salón del Trono).

De Zaal van het Schip

De ingang naar de Zaal van het Schip (de voorkamer van de Troonzaal) wordt gevormd door een boog met aan beide kanten met azulejos versierde kleine nissen. Deze nissen kom je overal tegen in het Alhambra en ze waren bedoeld om water- of parfumflesjes neer te stallen.

De gezanten die de sultan tijdens een privé audiëntie wilden spreken, wachtten in de Zaal van het Schip op hun beurt. De zaal dankt zijn naam mogelijk aan het plafond dat de vorm van een omgekeerde boot romp heeft (barca is het Spaanse woord voor ‘boot’). Een andere mogelijkheid is dat de naam is afgeleid van het woord al-baraka (Arabisch voor ‘zegening’) dat herhaaldelijk op het stucwerk op de muren is terug te vinden. Opvallend is het plafond met prachtig ingelegd houtwerk.

De Troonzaal of Gezantenzaal

Via de Zaal van het Schip bereikt de bezoeker een van de meest imposante en grootste ruimtes van het Comarespaleis: de Troonzaal (Salón del Trono) ook wel de Gezantenzaal genoemd (Salón de los Embajadores). De sultan liet in deze zaal zijn macht gelden en dat is goed te zien aan de rijke decoraties en inrichting.

De bezoeker van het Alhambra betreedt de zaal via een dubbele boog. In drie muren van deze kubusvormige zaal zijn er drie alkoven te vinden (negen in totaal), elk met twee glas in lood ramen afgeschermd met jaloezieën. Hier zouden delegaties op hun beurt hebben gewacht om de sultan te spreken.

De centrale kamer tegenover de ingang was gereserveerd voor de sultan en was weelderig gedecoreerd. Volgens overleveringen vond in deze zaal het overleg plaats tussen de laatste sultan van Granada (Abu Abdallah ofwel Boabdil) en zijn Ministerraad gedurende welk men besloot dit laatste Moorse bolwerk aan het Katholieke Koningspaar af te staan.

De muren van de Troonzaal zijn volledig bedekt met het fijnste stucwerk, met onderin dikke plakkaten azulejos. Bovenin de Toren van Comares – waar deze zaal zich in bevindt – zijn er glas in lood ramen (comarías) te vinden waar de toren zijn naam aan ontleent.

Wie zijn ogen los kan maken van al het schoons op ooghoogte, moet zeker ook een blik werpen op het koepelplafond: dit is namelijk opgemaakt uit 8.000 stukjes cederhout en stelt de Kosmos en het Islamitische Paradijs voor.

Het Leeuwenpaleis

Ook het Leeuwenpaleis, of Leeuwenhof (Patio de los Leones), werd gebouwd door sultan Mohammed V. Het geldt als een waar hoogtepunt in het aan hoogtepunten niet arme Alhambra. Dankzij een bondgenootschap met Peter I van Castilië heroverde sultan Mohammed niet alleen zijn troon, maar brak er ook een langdurige periode van vrede aan. De bouw van het Leeuwenpaleis begon in 1377 onder het tweede mandaat van deze sultan en zoals Washington Irving mooi verwoordt:

Here the hand of time had fallen the lightest and the traces of Moorish elegance and splendour exist in almost their original brilliancy (Tales of the Alhambra).

De leeuwenfontein

Dit beroemde paleis dankt zijn naam aan een enorm waterbekken omringd door twaalf leeuwen. Het staat in het midden van de marmeren binnenplaats, de centrale ruimte van het paleis waar het leven zich afspeelde. Uit de bekken van de twaalf leeuwen spuit het water in een octaafvormige gleuf. De centrale fontein wordt gevoed door een aantal kleinere fonteinen aan de vier zijden van de binnenplaats en het water vindt zijn weg naar het bekken middels vier waterkanalen.

De binnenplaats zelf wordt volledig omringd door een doorlopende bogengalerij met 124 marmeren zuilen en stucwerk op zowel bogen als zuilen dat zo fijn is als kant. De zuilen zouden geïnterpreteerd kunnen worden als palmbomen en de vier waterkanalen stellen mogelijk de vier rivieren van het Islamitisch Paradijs voor. Kortom: de hemel op aarde!

De binnenplaats van het Leeuwenpaleis wordt omgeven door diverse zalen en woonkernen, te weten de Zaal van de Muqarnas en de Zaal van de Koningen aan de twee lange zijden en de Zaal van de Abencerrages en de Zaal van de Twee Gezusters (inclusief de Zaal van de Boogvensters en het Balkon van Lindaraxa) aan de twee korte uiteinden. Hieronder volgt een korte omschrijving van deze verschillende zalen.

De Zaal van de Muqarnas

De Zaal van de Muqarnas (Sala de los Mocárabes) was een ontvangsthal met een multifunctioneel gebruik en was dus niet als woning ontworpen. De zaal dankt zijn naam aan de muqarna gewelven die de gehele ruimte overdekten, totdat deze werden aangetast door een explosie in 1590. Het best bewaard zijn de drie grote muqarna-bogen die toegang bieden tot de binnenplaats.

De Zaal van de Koningen

De Zaal van de koningen (Sala de los Reyes) bevindt zich aan de oostzijde van de binnenplaats en is een ruimte van wel 30 meter lang dat mogelijk werd gebruikt voor recepties en vergaderingen. De ruimte wordt in drieën gedeeld door prachtige muqarna bogen, de muren zijn bedekt met azulejos en stucwerk en elk vertrek heeft een muqarna koepel.

Over de lengte van de zaal zijn er vijf alkoven te vinden. In de middelste drie zijn er schilderingen aangebracht op de houten plafonds. Op een van deze plafonds ziet de bezoeker tien plechtig geklede individuen met zwaard en tulband. Aanvankelijk dacht men dat dit Nasridische sultans waren en de Zaal van de Koningen is dan ook naar dit schilderij vernoemd.

De Zaal van de Abencerrages

De Zaal van de Abencerrages (Sala de los Abencerrajes) is een bijgebouw aan de zuidkant van de Patio de los Leones en was bedoeld als woning. Het werd afgesloten door een houten poort en alvorens de zaal te betreden is er een kleine dwarsgang te vinden. De rechterdeur van deze dwarsgang biedt toegang tot de tweede verdieping en achter de linker deur schuilt het toilet.

In het midden van de zaal bevindt zich een prachtig waterbekken en er zijn twee kleine zijkamers te vinden waar de bewoners konden ontspannen. Het meest fascinerend aan deze zaal – en tevens een van de belangrijkste versieringen van het Alhambra – is het plafond in de vorm van een achtpuntige stalactieten ster met zestien vensters.

De zaal dankt zijn naam aan de onthoofding van de zonen van de Abencerrages die in deze ruimte zou hebben plaatsgevonden. De gids van Washington Irving, Mateo Jiménez, zegt hier het volgende over:

He (Mateo) showed us also certain broad ruddy stains in the pavement, traces of their blood which, according to popular belief, can never be effaced….., he added that there was often heard at night in the Court of the Lions, a low, confused sound, resembling the murmuring of a multitude, with now and then a faint tinkling, like the distant clank of chains. (Tales of the Alhambra)

De Zaal van de Twee Gezusters

De Zaal van de Twee Gezusters (Sala de dos Hermanas) bevindt zich aan de andere korte einde van de Patio de los Leones. Deze hal vormde het centrum van een serie vertrekken waar de sultana met haar gevolg woonde. Deze ruimte wordt, evenals de Zaal van de Abencerrages, vooraf gegaan door een kleine dwarsgang en ook hier zijn er twee deuren te vinden met hetzelfde doel.

In het midden van de kamer is een fontein te vinden van waaruit het water via een kanaal naar het waterbekken op de binnenplaats stroomt. In de zaal zijn er ook twee alkoven waar vermoedelijk bedden stonden. De linker-alkoof heeft een deur die naar de nieuwere vertrekken van Karel V leidt.

Qua versiering is deze zaal een van de belangrijkste ruimten van het Alhambra. De muren zijn van top tot teen versierd met stucwerk en azulejos en het muqarna-plafond is dé blikvanger. Een lint die door de hele zaal heen loopt bejubelt de schoonheid van deze plek en is een lofzang aan het adres van sultan Mohammed V.

Het Balkon van Lindaraxa

Vanuit de Zaal van de Twee Gezusters komt de bezoeker van het Alhambra terecht in de Zaal van de Boogvensters en hierna op het romantische Balkon van Lindaraxa (Mirador de Lindaraja); een van de rijkst versierde en best bewaarde ruimtes van het Alhambra. Het plafond is een koepel van glaswerk en de ruimte zelf heeft drie dubbelbogige ramen die laag bij de grond liggen en versierd zijn met muqarnas.

Met een beetje verbeelding kun je de Nasridische sultans nog voor je zien die hier op wat kussens neervlijden en uitkeken op het Albaicín en de vallei van de Darro. Tegenwoordig kijk je uit op de lieflijke Binnenplaats van Lindaraxa (Patio de Lindaraja), waarover meer in het volgende deel. De naam ‘Lindaraxa’ is mogelijk afgeleid van het Arabische al-Ayn-Dar-Aisa wat “door de ogen van Aisha” betekent.

***

Wordt vervolgd. Oorspronkelijk verschenen op de eigen blog van Lauren van Zoonen. Ze maakte ook alle foto’s. Dank je wel Lauren dat we het ook hier mogen lezen!