Juist. Krijg je dat weer. Denk je dat je het ergste wel hebt gehad met de uitspraak van de Turkse president Recep Erdoğan dat moslims Amerika ontdekten, beweert de Turkse minister van wetenschappen, Fikri Işık, dat moslims hebben ontdekt dat de aarde een bol was.
Dat is natuurlijk onzin. De moslims hoefden de bolvorm van onze planeet niet te ontdekken, aangezien deze al een millennium vóór Mohammed bekend was aan de Grieken. Işık heeft een klok horen luiden maar weet niet waar de klepel hangt.
Wat hij op het oog heeft gehad, is een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de negende-eeuwse kalief Al-Ma’mun, die de omtrek van de aarde wilde weten. In principe zou dat een simpele klus moeten zijn: je meet op twee plaatsen, waarvan je de onderlinge afstand kent, de hoogte van de onbeweeglijke Poolster. Helaas is dit hemellichaam niet zo onbeweeglijk als je zou denken: de aardas beweegt heel langzaam, waardoor de Poolster niet altijd precies aan de hemelpool staat. De Arabische astronomen lijken het te hebben moeten doen met een onooglijk sterretje dat bekendstaat als HIP 62572.
De Arabische onderzoekers deden hun metingen in onder meer Palmyra en Raqqa, en concludeerden dat de aardomtrek 37.440 kilometer bedroeg. Dat is zes procent te weinig. Een eerdere schatting, van de Griekse wetenschapper Eratosthenes, kwam uit op 43.500 kilometer, wat negen procent te veel is.
Ook de geografische lengte werd onderzocht. In 997 namen de Oezbeekse geleerde Al-Buruni en zijn Iraakse collega Abu al-Wafa’ gelijktijdig een maansverduistering waar. Het feit dat die in Kath en het tweeduizend kilometer verderop gelegen Bagdad niet plaatsvond op hetzelfde moment, stelde hen in staat vast te stellen dat het verschil in geografische lengte 15° was: ruwweg correct en de helft van wat de Grieken hadden gedacht.
En dan was er de Iraanse astronoom Al-Tusi, die rond 1270 het ingewikkelde stelsel vereenvoudigde waarmee de Griekse geleerde Ptolemaios de planeetbewegingen had beschreven. Uitleg van het Tusi-koppel ligt buiten het bestek van dit stukje, maar het is interessant dat Copernicus het heeft overgenomen toen hij op zijn beurt probeerde het oude wereldbeeld te vereenvoudigen.
Işık mag trots zijn op de prestaties van zijn middeleeuwse geloofsgenoten, maar er valt ook een contrapunt te plaatsen. Op Copernicus volgde Stevin, die er weinig twijfel over liet bestaan dat wat Copernicus nog als hypothese had geopperd, gewoon waar was. En op Stevin volgden Kepler, Galilei en Newton. De westerse wetenschappen haalden de islamitische in.
Al vanaf de negentiende eeuw zoeken Arabische, Perzische en Turkse leiders aansluiting bij Europa, erkennend dat daar iets waardevols valt te leren. De kwakhistorische claims van Işık en Erdoğan suggereren dat de Turkse leiders de zo lang nagestreefde wetenschappelijke accuratesse nu niet meer zo hoog in het vaandel voeren. Voor ons, verlichte Nederlanders, is zoiets natuurlijk maar moeilijk na te voelen, aangezien het uiteraard volstrekt ondenkbaar is dat bij ons een obscurantist minister zou worden, laat staan minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]
De Islam in het algemeen en zeker de wel zeer pro-soennitische Islam die Erdogan c.s. navolgen, heeft last van een behoorlijk minderwaardigheidscomplex en probeert dat met allerlei claims te compenseren (zie b.v. de recente tentoonstelling in Rotterdam). Deze Turken zijn ook weer niet zo dom dat ze niet beseffen dat de Islamitische wetenschap in de voorbijgegane eeuwen weinig origineels heeft bijgedragen aan de wetenschap als zodanig (op de algebra na). Ze zijn ook weer niet zo slim dat ze niet beseffen dat hun onzinnige claims in het Westen volkomen averechts werken.