Ronald van Raak is lid van de Tweede Kamer voor de Socialistische Partij. Hij is ook columnist voor ThePostOnline. Daar schreef hij een column over Jezus, die hij presenteert als “de grote gelijkmaker”.
Waar staat Christus voor? Zijn boodschap lijkt eenvoudig: ‘Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen.’ … Jezus was een profeet, maar ook een revolutionair, één van de eersten die streed voor de gelijkwaardigheid van alle mensen.
Om de waarheid te zeggen: ik ben het zo langzamerhand zat dat, als het gaat over de Oudheid, iedereen het beter denkt te weten dan degenen wier vak het is. Dat verwijt treft niet alleen Van Raak, en gaat niet alleen over Jezus van Nazaret, maar is algemener. Maar toevallig loopt Van Raak over een terrein dat ik ken.
Het probleem is dat onze bronnen – de evangeliën, de Handelingen, de brieven en de Openbaring – elkaar tegenspreken. Dat maakt het lastig het leven en de leer van Jezus te reconstrueren. Zoals zovelen selecteert Van Raak wat in zijn straatje past en laat hij de rest achterwege. Hij is er eerlijk over dat hij zo “een rode kerstgedachte” wil bieden, maar zijn socialistische Jezus is meer rood dan gedachte.
Het is namelijk klinkklare kwakgeschiedenis. Je zou ook, door een andere selectie te maken, een liberale Jezus kunnen schetsen. Of een christendemocratische Jezus. Of een religieuze terrorist, zoals Reza Aslan onlangs probeerde (lees hier de dodelijke recensie van ThePostOnline, waarin precies dit punt wordt benadrukt). Al die Jezusbeelden zijn even subjectief als dat van Van Raak. Al die Jezusbeelden zijn pogingen iemand van twee millennia geleden te spannen voor het eigen karretje.
Is daar iets aan te doen? Ja zeker. Al twee eeuwen probeert men de uitleg van antieke teksten te professionaliseren. Dat heet “hermeneuse” en je kunt dat definiëren als de kunst om elkaar goed te begrijpen. Dat is een serieuze wetenschap. Stonden wetenschappers bij de uitleg van antieke teksten vroeger nog wel eens te aarzelen of iets – om een willekeurig voorbeeld te geven – spreek- of schrijftaal was, tegenwoordig kunnen ze althans sommige subjectieve impressies vrij goed onderbouwen.
Als we het hebben over Jezus, valt bovendien te wijzen op criteria waarmee de authenticiteit van zijn uitspraken kan worden bepaald. Ik heb ze behandeld in mijn boek Israël verdeeld en zal er nu niet op ingaan; mocht Van Raak willen weten wat dat van boek is, dan vindt hij daar de recensie in ThePostOnline.
De authenticiteitscriteria zijn niet volmaakt, maar ze helpen om een beeld van Jezus van Nazaret te schetsen dat niet zo subjectief is als Van Raaks socialistische Jezus of Aslans terrorist. Jezus’ boodschap had bijvoorbeeld niets te maken met gelijkwaardigheid van de mensen. Dat idee bestond in de Oudheid wel, maar je moet het niet zoeken in het Jodendom maar in de filosofie van de Griekse stoïcijnen.
Van Raaks citaat, “Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen”, is een antiek spreekwoord. We vinden het al vier, vijf eeuwen voor Jezus in de Historiën van Herodotos. Het zegt niets over Jezus’ centrale boodschap. Daar weten we overigens wel iets van: hij meende dat het einde der tijden nabij was en dat in het komende Koninkrijk Gods alle menselijke verhoudingen zouden zijn omgekeerd. Geen gelijkwaardigheid – nee, omkering. De armen zouden worden geprezen, de hogepriester en de prefect bestraft. Dat idee kostte Jezus het leven. Zou hij, als een keurige stoïcijn, iets hebben gezegd over gelijkwaardigheid, dan was hij in vrede oud geworden.
Zoals gezegd: het beeld dat ik schets, is niet volmaakt maar minder subjectief dan dat van Van Raak. Hoe ik de criteria precies heb toegepast, moet u maar nalezen in Israël verdeeld, het is niet waar het me vandaag om gaat.
Ik schrijf dit boze stukje namelijk omdat iemand met een verantwoordelijke taak – ik heb respect voor Kamerleden – twee eeuwen wetenschappelijk onderzoek negeert en kiest voor obscurantisme. (Natuurlijk, je hoeft niet alles te weten, maar schrijf er dan niet over.) Als het gaat om de geesteswetenschappen, is Van Raak blijven hangen rond het jaar 1800. Een soort Maria van der Hoeven, die de evolutietheorie nog niet begrijpt.
We lachten een tijdje geleden om Kamervoorzitster Anouchka van Miltenburg, die zei dat ze niet wist wat ICT was. Dat begrip is maar tien, twintig jaar oud. Van Raak negeert twee eeuwen wetenschap. Zulk obscurantisme is niet om te lachen.
Hoewel ik het met de strekking van dit stukje hartgrondig eens ben, wil ik U er op wijzen dat U historicus bent en geen theoloog. Begeef u dan ook niet op het pad van de theoloog. Zo is het boek Openbaringen geen bron voor de historische Jezus.
Ik laat me graag terechtwijzen maar ik denk dat het messianisme in de Openbaring wel degelijk een bron is om de verwachtingen rond Jezus te begrijpen. Openbaring 14.20 biedt een visie op Christus die ouder lijkt te zijn dan het messianisme in de evangeliën.
In reëel bestaande socialistische staten vond ook omkering plaats, geen gelijkheid. Mocht de heer van Raak ooit nog zo’n staat meemaken zal het weer net zo gaan.
Met Mohammed is het precies als met Jezus: hij is voor alle doeleinden te gebruiken.
Leerzaam en interessant Jona!
Er schijnen zelf mensen te zijn die van Jezus een Christen gemaakt hebben. Dat doen ze al heel lang. Gelukkig evolueert Zijn Leer wel mee in de tijd. Als ik de Paus op het St Pieter baldakijn zie staan denk ik altijd: wat zou Jezus daar trots op zijn! dat heb ik toch maar voor elkaar geschopt!
De ironie van een christendemocratische Jezus ontging mij ook niet. 😉
Waarom denken niet-historici trouwens dat ze iets zinnigs hebben te zeggen over geschiedenis? Ik weet hoe slecht het Nederlandse geschiedenisonderwijs is, dus dat alleen al diskwalificeert de gemiddelde Nederlander. Ik ben zelf amateur historicus geweest en wist behoorlijk veel van bepaalde zaken af, maar nu ik een toch wel gedegen wetenschappelijke opleiding achter de rug heb weet ik pas hoe het echt moet. Toch denkt iedereen van alles te weten over wat voor historisch onderwerp ook en dan zijn ze nog boos ook dat je ze verbetert. Ik ga toch ook niet op de stoel van de dokter zitten om mensen om me heen te diagnostiseren? Of het wetboek van strafrecht interpreteren tegen een jurist?
Ik heb wel eens gedacht dat “historicus” een beschermde titel zou moeten zijn. Mits er ook een tuchtcollege komt om Fikken Meijer te berispen.
Vertel, vertel.
Ach, wat zal ik zeggen? Meijer is een enorme sloddervos. In zijn “Macht zonder grenzen” telde ik ruim 250 feitelijke onjuistheden, waaronder pseudowetenschap. Ik krijg er elke maand wel vragen over en de reactie is doorgaans “als iemand die zulke evidente dingen niet weet, hoogleraar kan worden, wat mag ik dan nog meer verwachten van dit vak?”
Niemand heeft de oude geschiedenis meer beschadigd dan Meijer. Als we “historicus” tot beschermde titel willen maken, moet tegelijk duidelijk zijn dat er een kwaliteitsstandaard is die wordt beschermd, en moet worden opgetreden tegen mensen die het vak in diskrediet brengen.
Dat geldt overigens ook voor Van Raak, die in 2000 is gepromoveerd als historicus.
Ha. Ik heb Fik Meijer wel eens horen oreren in OVT. Ik herinner me niet eens meer precies waar het over ging, ik meen over de band van het Nederlandse volk met het koningshuis of zoiets, maar ik weet nog wel dat ik dacht: “wat een kletsmajoor”. Hij draafde nogal door, laat ik het zo zeggen. Nu ben ik geen afgestudeerd intellectueel, laat staan gepromoveerd historicus, dus ik vind het wel leuk dat je mijn lekenoordeel min of meer bevestigt.
En dat is precies het probleem. Elke leek prikt door de praatjes heen. Dan kalft het draagvlak voor een vak snel af.
Z’n Paulusboek is ook al zo’n raar fenomeen. Hij fulmineert tegen theologen, maar heeft vrijwel uitsluitend theologen in de literatuurlijst staan. En terwijl theologen doorgaans uiterst kritisch zijn op Handelingen, volgt Meijer Lucas’ verhaal op bijzonder naïeve wijze.
“Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen”
Dit is niet eens typisch christelijk. Lees de Engelse Wikipedia, lemma Golden Rule voor allerlei voorbeelden. Dat hebben ze in Suriname prima begrepen, want hier is het kerstfeest voor alle geloven en ongeloven opengesteld, die er zin in hebben.
Ach, ik moet er wel om lachen. Er zijn altijd maar weinig politici geweest die zich iets van welke wetenschap ook aantrokken – behalve als het in hun kraam te pas komt, natuurlijk.
Eigenlijk dient dit geval beter om een ander belangrijk punt van je te illustreren: geschiedkundigen moeten veel vaker en luider hun mond opentrekken als er onzin wordt gedebiteerd.
Op de laatste twee alinea’s kan een historicus wat aanmerken, maar ik vind de kritiek op hetgeen Van Raak over Jezus zegt de plank misslaan. Hij probeert een brug te slaan tussen het socialistisch en het christelijk gedachtengoed. Daarvoor gebruikt hij een Jezusbeeld dat niet vreemd is voor het christendom. De theologie is misschien meer gebaseerd op Paulus dan op Jezus, maar dat is hiervoor niet van belang. Natuurlijk zou het voor een christen nuttig zijn zich eens te verdiepen in de historische Jezus, maar dat is niet hoe in de praktijk het christendom kennis heeft van haar Heer en daarom ook niet voor belang voor dit stukje. Dat “Behandel anderen steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen” niet typisch christelijk is, doet er ook niet toe. Het gaat erom dat het óók christelijk en óók socialistisch is.
Als het doel van Van Raak was historici over te halen op de SP te stemmen, zou hij wel een ander stuk geschreven hebben. Anders dan bij Van der Hoeven gaat dit ook niet om een wetsvoorstel aangaande het onderwijs.
Als het Jezus-beeld dat Van Raak gebruikt om een brug te slaan tussen socialisme en christendom is gebaseerd op een onjuist beeld van Jezus, is die brug gefundeerd op los zand. Je hebt er dan niet zo veel aan.
Hmm. Hier moet ik Oom Paspasu toch wel een klein beetje gelijk geven. De Jezus waar het christendom zich op baseert is natuurlijk sowieso een mythische figuur. Los zand zoals je zegt. Loopt over water, vermenigvuldigt brood en vis, wekt doden tot leven enz. Christenen hebben in het algemeen toch al niet zo’n boodschap aan de historische Jezus zoals jij die bedoelt en beschrijft in je werk. Dus het enige dat Van Raak hoeft te doen om punten te scoren bij bedoelde christenen is een Jezus te schilderen die overeenkomt met hun mythe. Hij kan de historische Jezus compleet naast zich neerleggen. Die voldoet niet voor zijn propaganda.
Neemt niet weg dat het allemaal vals en onwaarachtig is. En Van Raak een grote slijmbal zonder intellectuele integriteit. Da’s duidelijk, maar dat wordt in zijn line of business dan ook niet verlangd.
Of ben ik nu weer te cynisch.
Waarom zouden een religie en een politieke ideologie zich moeten baseren op de wetenschap? Het probleem van een historische reconstructie van Jezus is dat zijn uitspraken en daden in een context worden geplaatst die nogal van de onze verschilt. Wie wil weten wat uw enige troost is, zowel in leven als in sterven, heeft er weinig aan. Wie een wijze les wil leren omtrent onze sterfelijkheid, kan toch ook beter het Gilgameš-epos lezen dan een reconstructie van de historische Gilgameš. Mythes zijn geen los zand, ze zijn gewoon waar.
Helemaal mee eens. En als Van Raak zich ertoe had beperkt te schrijven dat er overeenkomsten zijn tussen christendom en socialisme, had ik hem een pluim gegeven. Maar hij begint met Jezus. En daarvan schetst hij dan een portret dat berust op wensdenken. Als hij was begonnen met de christelijke traditie, en Jezus eruit had gelaten, was het stukje veel beter geweest.
Maar Jezus is toch méér dan een historisch figuur! Van Raak: “Kerst, het feest van de geboorte van Jezus Christus. Maar wat vieren we dan, waar staat Christus voor?” Het antwoord daarop vind je niet in zijn standpunt tot halachische kwesties, behalve voor een enkele historicus.
Hij doet echter ook uitspraken die niet gaan over dat waar Christus voor staat. Raaks Jezus was een revolutionair, stond voor gelijkwaardigheid. Dat had hij eruit moeten laten.
Maar Jezus is toch méér dan een historisch figuur! Het gaat om aspecten van de christelijke, mythische Jezus die socialisten kunnen waarderen.
Inhoudelijk kan ik het er geheel mee eens zijn, maar er hangt een elitair luchtje omheen, op de strepen van historicus staan. Dat werkt niet. Vakken als historicus of theoloog beschermd te maken (omdat er nou eenmaal collega’s zijn met wie men het niet eens is of om wat dan ook) is geen goed idee. Dat zou rampzalig aflopen. Zij moeten overtuigen door wat ze te zeggen hebben, niet door de diploma’s die ze kochten –wat dat is wat men dan gaat krijgen, altijd en overal. Hoewel, in de oudheid? Dat weet ik dan niet.
Dat ben ik helemaal met je eens: op je strepen staan werkt niet. Je moet de dialoog zoeken. Ik denk echter wel dat het duidelijker moet worden gemaakt dat historicus een WETENSCHAP is en dat niet elke amateur – ik noem een Tom Holland – daaraan een zinvolle bijdrage kan leveren. In die zin zou ik wel degelijk willen dat er iets meer respect was voor het historisch ambacht. Vandaar ook dat ik het kwalificeerde: het kan alleen als we falende collega’s ook kapittelen.
De koninklijke weg is echter, zoals je zegt: dialoog. Leg de methode uit. Het probleem hiermee is dat de universiteiten te veel gefocust zijn op onderzoek. Ik vraag me bovendien af of de gemiddelde oudhistoricus wel in staat is in een discussie met een Van Raak uit te leggen welke taalkundige vernieuwingen zijn conclusies minder subjectief maken dan Van Raaks geneuzel.
Uiteindelijk komt elke discussie over wetenschapsvoorlichting steeds weer uit op hetzelfde punt: onze oudheidkundigen zijn zelf te kort opgeleid.
En maakte van de gelegenheid gebruik te danken voor livius.org en de nieuwsbrief.
De verschillende kerken binnen het christendom vinden de historische Jezus helemaal niet belangrijk. Wat ze wel belangrijk vinden is de interpretatie van zijn leer en hoe ze die in de loop der eeuwen, naar gelang de verschillende tijden daarom vroegen, moesten bijstellen. Een jezusbeeld is christologie en die heeft niet zoveel met historie te maken. Jezus zei niets over koopzondagen, kernwapens, euthanasie, opwarming van de aarde, enz, dus heb je altijd te maken met interpretatie, vertaling naar nu; tenminste voor een christen van 2014. Zoveel kerken als Jezusbeelden en maak me niet wijs dat er een objectief, absoluut beeld, via de historische Jezus, mogelijk is.
Dat Jezus met de “gulden regel” zie (http://nl.wikipedia.org/wiki/Gulden_regel_(leefregel)
refereerde aan rabbi Hillel lijkt me voor de hand liggend. Hij stond immers in dezelfde traditie. En waarom zou deze gedachte niet op vele plekken in de wereld ontstaan kunnen zijn in diverse bewoordingen?
De eerste bron die de Gulden Regel toeschrijft aan Hillel, is de Talmoed. Vrijwel zeker historisch onbetrouwbaar.
Geloof ik direct, dat dit historisch onbetrouwbaar is, maar daarom kan het nog wel zo zijn dat Jezus het citaat kende dat, terecht of onterecht, aan Hillel werd toegeschreven.
Bijna elke jood verklaart dat Jezus de uitspraak van Hillel heeft gejat. Dus het toeschrijven aan Hillel is wel zeker.
Maar mijn punt was eigenlijk het eerste gedeelte van mijn oorspronkelijke reactie en kwam er min of meer op neer dat Van Raak een zoveelste christologie had geschreven.
Het idee van ‘omkering’ is eveneens een interpretatie. Als Jezus zei “De eersten zullen de laatsten zijn”, dan is de conclusie dat de laatsten dan wel de eersten zullen zijn eveneens een interpretatie.
De historische Jezus is heel belangrijk, maar (bijna) elke geloofsleer is na vele eeuwen afgeweken van hoe die oorspronkelijk was. En waarom zou dat niet mogen?