Politici zeggen weleens domme dingen. Van Agt die zichzelf een ariër noemde. Rutte die niet wist hoe het Romeinse Rijk ten onder was gegaan. Donald Trump die beweert dat de Verenigde Staten en Italië zijn verbonden door een gedeelde culturele en politieke erfenis die duizenden jaren ver teruggaat tot het oude Rome.
Het gaat me er nu niet om dat de Verenigde Staten pas in 1776 zijn ontstaan en dat Italië nog bijna een eeuw jonger is. De geest van de opmerking is dat er een westerse culturele traditie is waarvan beide landen deel uitmaken. En dat, beste lezers, is iets wat vaker wordt aangenomen dan bewezen.
Hoe bewijs je een culturele traditie? Je kunt niet volstaan met het noemen van voorbeelden want voor elk voorbeeld bestaat zowel een uitzondering als een tegenvoorbeeld. Je zult – dit is het eerste punt – iets fundamentelers moeten benoemen. Noem het desnoods een “cultuurparadigma” of een structuur die verband en betekenis verleent aan de individuele cultuuruitingen.
Ten tweede: dit wezenskenmerk moet mensen ook daadwerkelijk beïnvloeden. Dat wil zeggen dat de cultuur van het oude Rome door de tijd heen inwerkt op mensen in onze eigen tijd, ongeveer zoals de agrarische ritmes die destijds zinvol waren (zoals vroeg opstaan) nog altijd bestaan, zelfs nu ze niet langer zinvol zijn. Iemand kan zich tegen zo’n invloed verzetten, maar dat komt neer op ingaan tegen datgene wat anderen ervaren als normaal.
De derde voorwaarde is dat deze gedragsbeïnvloedende factor uitsluitend in Rome is ontstaan en dat deze daarna alleen aanwezig was bij de op het Romeinse Rijk voortbouwende culturen.
Tot slot moet deze factor ook werkelijk aanwezig zijn gebleven, generatie na generatie, zodat ook wij er inderdaad door kunnen zijn beïnvloed.
Het is eenvoudiger deze eisen te stellen dan eraan te voldoen. Dat is niet erg want niemand heeft ooit gezegd dat wetenschap gemakkelijk is. Maar het is wel belangrijk om te constateren want president Trump claimt iets dat hij niet kan bewijzen en dat ook zijn toesprakenschrijver niet kan bewijzen. Hun geclaim rond “de” westerse traditie is bovendien niet uniek. Ik breng de “boreale cultuur” van Baudet in herinnering. Ik breng de claim in herinnering die in de preambule van de Europese Grondwet had zullen zijn opgenomen, dat de Europese cultuur is ontstaan in Griekenland en op de Griekse cultuur voortbouwt. Culturele continuïteiten zijn zaken die niet zomaar aangenomen mogen worden maar moeten worden bewezen met de regels die de wetenschap stelt aan een historisch bewijs.
Menigeen was gisteren verontwaardigd over de minachting van boerenleiders voor de metingen van het RIVM, zoals menigeen ook verontwaardigd is over klimaatontkenners en antivaxxers. Maar eerlijk gezegd zou ik willen dat er evenveel verontwaardiging was over de minachting die de geschiedwetenschap ten deel valt. Er zijn regels voor een historisch bewijs en wie die negeert, draagt bij aan de politisering van de wetenschap.
Ooit maakten we het grapje dat de oudheidkunde de meest geavanceerde van alle wetenschappen was omdat ze al vóór Climategate niet meer werd geloofd. Dat grapje was toen al niet leuk. Het wordt, nu de minachting ook andere wetenschappen ten deel valt, steeds minder grappig.
Nee; Trump (heeft hij speechschrijvers?) is daar nou echt geen seconde mee bezig.
Morgen waarschijnlijk ook niet.
En ja, het laatste mopje is wèl grappig; juist omdàt er een tragische waarheid achter schuilt. Daarin zit nu juist zo vaak de humor.
Als je dat niet meer kunt inzien, neem je jezelf te serieus, hetgeen tot vertroebeld denken leidt… net als bij sommige boeren.
Ik heb over je tweede opmerking moeten nadenken. Ik ben bang dat grappig zijn tot een bepaald moment werkt om de zaken te relativeren. Tot het moment komt dat er niets relatiefs meer aan is. Of dat tot vertroebeld denken leidt… ik hoop van niet.
Helemaal mee eens Jona, Fokke en Sukke hebben met de opkomst van Geert, Rita en Thierry veel aan grappigheid in moeten boeten, want bijna alles wat die twee zeiden werd even later ook in volle ernst gezegd. Hoe idioot Alec Baldwin zich ook aanstelt, hij kan nooit zo idioot zijn als zijn onderwerp. Pro-Zwarte Piet activisten zouden een kwart eeuw geleden een grap van Koot en Bie zijn geweest. Wie heeft er nog grappenmakers nodig als het publieke discours al hilarisch genoeg is?
Ik kan er niet (meer) om lachen.
Geschiedschrijving is altijd politiek geweest. In de Europese grondwet ging het om de Grieks-Joodse cultuur, om de Christelijke geschiedenis van Europa te benadrukken; daarin komt de Islam dus niet voor. In de Europese geschiedenis liepen het Christendom en de klassieke erfenis door elkaar, vandaar. De 80-jarige oorlog zou een Opstand zijn van het gehele Nederlandse volk tegen de Spaanse overheersing, terwijl dat pas aan het eind van de oorlog gebeurde; het is lang een burgeroorlog geweest. Het gaat om Identiteit. De Poolse overheid probeert de Poolse WO-II geschiedenis op te poetsen. De moderne identity politics is bedoeld om de geschiedenis te corrigeren. De Reformatie van 500 jaar geleden heeft Europa in twee delen gescheurd: een Noorderlijk (boreaal) en een Zuidelijk deel. De Reformatie ging niet over godsdienst maar over rechtstatelijkheid die heel goed is voor handel en economie is geweest in het gebied boven de katholiek-calvinistische grens. Het katholiek/romaanse deel van de EU is nog steeds een beetje anders wat dat betreft, wat bv veel met financieel beheer, respectievelijk de afwezigheid daarvan, te maken heeft.
Geschiedschrijving is altijd politiek geweest – uiteraard. Wetenschappelijke geschiedschrijving is altijd bedoeld geweest om juist dat te vermijden. Daarom zijn er, als het gaat om culturele continuïteiten, bewijsregels.
Ja, iha is het de vraag: wat is bewijs?
Dat lukt gewoon niet. Geschiedenis is te belangrijk om aan wetenschappers over te laten…
En trouwens, wetenschap wordt ook al heel snel politiek.
Het zuidelijk deel van Europa begint voor mij hier 5 km. van mijn deur – daar leeft en voelt men met Zijn -Het- verleden en dit overheerst hun denken en voelen. Zij zullen nooit ons hedendaags en toekomstgericht denken aanvaarden. Never. Stephan.
Kun je iets duidelijker zijn?
Eigenlijk gaat het om de Christelijk-Joodse traditie. Dat wilde men in de EU Grondwet. Dat werd afgewezen en toen ging de Grondwet ook niet door.
https://www.europa-nu.nl/id/vgokjhior4nz/god_in_de_grondwet
De nadruk op een wetenschappelijke benadering van geschiedschrijving is dus heel belangrijk, juist vanwege de sterke neiging om geschiedschrijving voor politieke doelen te gebruiken/misbruiken.
Nu je de boeren noemt wil ik nog wel een culturele traditie benoemen – eentje die niet terug lijkt te gaan op de oude Grieken en Romeinen. Het kan samengevat worden met vijf woorden: Terug Naar Je Eigen Land. De reguliere Nederlandse media, die al lange tijd geen kwaliteit meer leveren, hebben er nauwelijks aandacht aan besteed. Toen de Tweede Kamerleden van DENK hun steun wilden betuigen aan de boeren werden ze door hen weggejaagd.
Deze houding is een integraal onderdeel van de “boreale” cultuur, van Trots op Nederland, van “Onze Cultuur is de Beste Cultuur” – van alles wat het rechtse tuig de afgelopen 15 jaar voor elkaar heeft gekregen en wat links en gezond rechts grotendeels hebben laten begaan. Een culturele traditie die het dan ook nog geen driekwart eeuw heeft volgehouden is daarentegen Dit Nooit Meer. En ja, dit is een Godwin.
https://www.uitzendinggemist.net/aflevering/488569/Een_Bezeten_Wereld._Nederland_Tussen_De_Oorlogen.html
Eigenlijk moet men de hele uitzending zien, maar ik verwijs met name naar minuut 24, minuut 28 en minuut 35.
Ik wil maar zeggen: geschiedkunde is relevant. Uiteraard geldt wel dat de relevantie afneemt naarmate zaken langer geleden zijn.
Populisten maken altijd gebruik van onrust. DENK dus ook, dat zagen de boeren goed.
Alleen gingen ze dan wel mee in de hetzende en ophitsende toespraakjes van Wilders en Baudet. Maw wat de boer niet kent ( een Turk? ) enz.
Vergeet vooral Baudets’ oppasser Theo – ‘Ik ben geen volksmenner’- Hiddema niet.
Hebben mensen die dat niet zijn een ontkenning nodig?
Zijn er voorbeelden van culturele tradities die aan de genoemde eisen voldoen?
De kalender met zijn week van 7 dagen?
De truc is om een institutie te bedenken dat een traditie borgt. Dus een instelling (een koninklijk hof o.i.d.) die de economische middelen heeft om iets te continueren. De kerk is het standaardvoorbeeld: sinds pakweg 300 tot op heden draagt zij bepaalde waarden uit.
En hoe zit het met culturele verschillen?
Die zijn vanzelfsprekend. Zie het historisme.
De wereld is een fruitautomaat tenzij je het tegendeel aannemelijk kunt maken, zoals een socioloog me eens vertelde. Geen idee meer hoe de goede man heette.
De Renaissance is toch wel zeer Europees. In het boek van Roeck staat dat die vlam in de islamitische wereld nooit is opgesprongen. Het is dat men daar olie uit de grond kan halen, maar in de moderne wetenschap is die wereld, in tegenstelling tot Israël, nagenoeg geheel afwezig. Je kunt je afvragen hoe dat zo gekomen is. Andere positieve voorbeelden zijn India en Japan. Trump bedoelde natuurlijk dat er veel mensen met Italiaanse roots in de VS wonen, en dat de VS cultuur, vooralsnog, grotendeels Europees is (Brits, Duits, Frans, …). De expansie naar the West in de 19e eeuw wordt door sommigen betreurd, het heeft de slavernij binnen gebracht – daar hebben ze nu nog plezier van – en de deur open gezet naar niet-Europese invloeden. Tsja, dat krijg je nu van.
Als je de wereld wilt begrijpen dan moet je eerst naar de globale verschillen kijken. In Europa zijn wij gewend aan het strijdgesprek; de baas zijn telt niet, het gaat om bewijs en argument. Zie de Verlichting. Daarom kunnen wij in NW Europa ook democratisch leven. Dat hebben niet alle culturen. Ik zal maar niet over Afrika beginnen.
In eerdere blogstukjes ging het over hoe de “barbaren” het Romeinse Rijk niet omver liepen, maar er juist in op gingen. De Latijnse taal wordt nog steeds bestudeerd, we kunnen Tacitus en Seneca nog steeds lezen, in Zuid-Europa spreken ze Romaanse talen, we schrijven dit allemaal in het Latijnse alfabet… Het lijkt me dat er wel degelijk een culturele continuïteit is.
Dat zijn voorbeelden. We hebben iets nodig dat structurerend is. Vergelijk het met een taal. Als je kijkt naar woorden, zie je altijd wel wat. Daarom kijken we naar de grammatica.
Ik snap je reactie niet helemaal. Voor een keer zegt (de speechschrijver van, denk ik in dit geval) iets wat gewoon klopt. Hij spreekt over een band die millennia teruggaat, niet over een band van millennia. Het lijkt me tamelijk evident (niemand heeft er ooit een geheim van gemaakt) dat veel Amerikaanse politici, staatkundigen en kunstenaars zich hebben laten inspireren door Romeinse teksten en kunstwerken. Q.e.d.
Nou vergeet ik ‘Trump’ in de tekst 🙂
Je verwart invloed (“legacy”) en inspiratie.
Inspiratie impliceert hier dat een legacy is/wordt ervaren, lijkt me. Dat dat historisch problematisch is, is voor legacy niet zo relevant lijkt me, want het gaat om het brein van de ‘beholder’. Legacy is niet hetzelfde als geschiedenis.
Nou vroeg opstaan lijk me nog steeds zinvol, al was het alleen maar om dat het menselijk hormoonstelsel beïnvloed wordt door licht.
Dus in de winter moet je later opstaan. En geldt dat ook voor slapen gaan?
Je weet natuurlijk ook dat arbeiders in de bouw, waar de meeste informatie in de zomer langer werkten dan in de winter. Volgens de historicus Roger Ekirch heeft mens zijn slaapritme na de uitvinding van het elektrisch licht zijn slaapritme aangepast. Voor die tijd scheen het zo te zijn dat mensen in twee blokken sliepen, onderbroken door wat activiteiten ’s nachts. Gebeden als de metten opzeggen, schiet mij te binnen. Op de site van de vrt nws d.d 9 okt werd dit historische onderzoek van Roger Ekirch hierover aangehaald ter inspiratie voor de bestrijding van hedendaagse slaapproblemen. Mensen met slaapproblemen zouden bijvoorbeeld de blog van Jona om 3.00 ’s nachts kunnen gaan lezen.
Zoiets?
Nou nee. Midden in de nacht tegenover een lichtgevend schermpje gaan zitten is de manier om slapeloosheid alleen maar erger te maken.
Een meer fundamentele kritiek op je stuk, is dat het nogal essentialistisch is. Ik citeer “deze factor ook werkelijk aanwezig zijn gebleven, generatie na generatie, zodat ook wij er inderdaad door kunnen zijn beïnvloed.”
Onlangs was een stuk te lezen over een Nederlandse traditie waarin betoogd werd dat in de afgelopen twee eeuwen de betekenis die toegekend werd aan een van de hoofdfiguren die bij dit feest een rol speelt voortdurend veranderde. Aanvankelijk werd dit feest als paapse superstitie veroordeeld, tegenwoordig is de naam van een van de figuren rond dit feest een taboenaam geworden.
Iets vergelijkbaars zou gezegd kunnen worden over de inhoud van het Christendom: Het Christendom uit de late oudheid is waarschijnlijk totaal vreemd voor iemand uit Putten. Voor Beatrice de Graaf betekent de christelijke traditie verder gaan in de voetstappen van degenen die haar voorgingen.
Hetzelfde geldt ook in de wetenschap. Niemand zal nog de ideeën van Gibbon over de val van het (West) Romeinse Rijk overnomen, maar alle onderzoekers die zich bezig houden met de transformatie van het Rijk in de vijfde eeuw staan ongetwijfeld in zijn traditie.
Huizinga heeft gezegd dat geschiedenis de geestelijke vorm is waarin een cultuur zich rekenschap van haar verleden geeft. Het gesprek met tradities en het verleden zijn wij voortdurend aan het voeren. “Breaking bread with the dead” heeft Simon Schama dat genoemd Ik geloof zelfs dat een erfenis is van het Romeinse Rijk, waar voor het eerst annalen werden bijgehouden, maar die mening wil ik voor een betere geven.
Conclusie. Het is zinloos naar essentialia te zoeken. De betekenis van tradities veranderd als de maatschappelijke context veranderd.
Nee, dat kan ik niet voor mijn rekening nemen. Er zijn wel degelijk gedragsbeïnvloedende factoren die eeuwenlang hebben bestaan en in die zin is het zinvol over tradities te spreken. Het alternatief is immers dat je een traditie ziet als jij die wil zien. De waarheid zit tussen volkomen subjectiviteit en essentialisme in. Zij bijvoorbeeld het werk van Giddens.
De werkelijke vraag is dus een epistemologische: hoe stel je het vast? Het feit dat deze vraag door niet-historici systematisch wordt genegeerd, duidt op diepe minachting voor het ambacht.
Dank voor je reactie, Jona, waardoor de discussie op een hoger niveau komt.
Historici uit de Annalesschool hebben inderdaad nagedacht over de tradities. Ik herinner me het artikel van Braudel over mentaliteiten als de kerkers van de lang duur. Daarbij kan gedacht worden dat sommige gebieden in Frankrijk honderden jaren klerikaal of liberaal stemden. In Nederland aan wat Gloria Wekker het cultureel archief noemt.
Ik sta daar wel kritisch tegenover. Gedrag om voor een bepaalde politieke partij te stemmen of, breder geformuleerd, deel te nemen aan een politiek is wel het gevolg van een bepaald soort socialisatie, waar het individu zich aan kon conformeren of niet.
Je schrijft “Het alternatief is immers dat je een traditie ziet als jij die wil zien.” Het enkelvoud heb ik bewust vermeden. Aangezien onze opvattingen hoe we feest proberen te vieren, welke betekenis daar aan gehecht wordt,niet los gezien kunnen worden van maatschappelijke opvattingen. Juist wanneer opvattingen daarover botsen, wordt het maatschappelijk pijnlijk en historisch interessant.
Wanneer Jona spreekt over ’tradities’ heeft hij het naar mijn gevoel meer over ‘gewoontes’. Er zijn natuurlijk wel een aantal dingen die vrijwel vanzelfsprekend overgedragen worden van de ene generatie op de andere. Een standaardvoorbeeld is de idee dat de week zeven dagen kent, waaronder een collectieve rustdag. Zelfs dit is niet onbewtistbaar. De kerk heeft zich nog in de late MIddeleeuwen grote moeite getroost dit af te dwingen van Zeeuwse boeren en heeft D66 de 23-uurseconomie willen invoeren. De zondag krijgt een andere betekenis al naar gelang de invloed van de kerk of D66.Giddens zou de invloed van D66 reflexieve moderniteit noemen, maar het voorbeeld van de Zeeuwse boeren is een aanwijzing dat ook in de Middeleeuwen traditie niet vanzelfsprekend was, maar dat een traditie telkens (sociaal) wordt afgedwongen en opnieuw gedefinieerd.
Tradities worden door groepen mensen steeds op een andere en nieuwe manier gezien. Elk individu geeft invulling, maar onvermijdelijk kleurt hij daarbij ook buiten de lijntjes.
De meeste mensen kijken niet verder dan hun eigen streek of land(je). Ik vind dat logisch, mensen zijn druk in de weer met zaken in hun omgeving, denk aan werk bv. Politici maken hier dankbaar gebruik van.
Soms voelt het verleden de grootste vijand van de geschiedwetenschap.
(dat klinkt wel wijs, enter sent!)
Nee, het is kul.
Haha
Nice try. “Relevance is the enemy of history” is een zinniger aanpak.
Dat is nou net waarom geschiedenis niet aanbona fide historici kan worden overgelaten…
Extreem hoe veel glossy magazines over geschiedenis ik vandaag in de kiosk zag!
Eentje pretendeerde in de ondertitel zelfs ‘alles over geschiedenis’ te bieden.
En de special waar ik het in de aflevering ‘Drie stammen’ over had, was er geen eens meer bij.
“Ondertitel”? Dat blijkt de titel en veel daarvan komt uit het Engelstalige ‘All about history’.