Ooit, als kind in Beneden-Leeuwen, ging ik naar het circus. Ik herinner me er weinig van, behalve de paarden. Ook herinner ik me een clown die een act had waarin hij zat opgesloten in een kooi en moest ontsnappen. Terwijl het publiek wist dat het deurtje naar buiten toe open stond, deed Domme August pogingen het deurtje naar binnen te trekken. Uiteindelijk moest een kind uit het publiek tonen hoe het deurtje opende. Ik kon er niet om lachen.
Er gaat weer een geesteswetenschap ten onder
Als u er wel om lachen kunt, heb ik goed nieuws. Er wordt namelijk weer een geesteswetenschap gesloopt. Die sloop gaat namelijk gewoon door hè. Dit keer is het laatste Deense instituut aan de beurt waar Oud-Noors wordt gedoceerd, de taal van de Noormannen. U leest er hier meer over. Het grappig ongrappige is dat er voor de geesteswetenschappen een ontsnappingsmogelijkheid is, maar dat hun beoefenaren de oplossing niet herkennen. Er zal ook dit keer geen wereldwijde steun komen van historici, literatuurwetenschappers, archeologen, taalkundigen of kunsthistorici.
Wie de geesteswetenschappen uit hun kooi wil laten ontsnappen, hoeft maar één ding te doen: samenwerken. De bedreiging van één vakgroep is de bedreiging van ons allemaal, zowel aan de universiteit als daarbuiten. En leidt tot collectieve actie.
Het grappig ongrappige is dat de geesteswetenschappers niet samenwerken willen. Het artikel waar ik zojuist naar verwees presenteert de opheffing van Oud-Noors als gevolg van bureaucratische maatregelen. Dat is waar, maar het is ook niet de volledige waarheid. Aan de universiteiten is specialisme troef en de horizon overeenkomstig nauw. Men werkt al nauwelijks samen met verwante vakgebieden – zie mijn blogjes van gisteren – en al helemaal niet met verderop gelegen vakgebieden. En nog erger: men zet nauwelijks in op kennisoverdracht. Dan beroof je jezelf niet alleen van collegiale steun maar ook van draagvlak in de samenleving.
Noodkreet
Alsjeblieft, doe iets. Hou op met doen alsof er weinig aan de hand is. Prioriteer de gezondheid van de geesteswetenschappen. Ga weer samenwerken, zowel bij het onderzoek als met de rest van de samenleving, die jullie nodig heeft. Staak voor drie jaar die diarree aan onvoldragen publicaties en breng in die drie jaar je voorlichting op orde, herorganiseer het onderzoek als eenheid en schaf die specialismen af. Herstel het contact met samenleving door je belang te tonen en niet slechts te claimen. Het is ooit beter geweest, dus het kan ook nu.
Zoals het nu gaat, gaan jullie aan verdeeldheid ten onder. Als straks de laatste geesteswetenschapper vertrekt, zullen er weinig mensen zijn die er iets van merken. En nee, ik kan daaraan niets grappigs ontdekken.
Zoals altijd: je achrijft het beste als je boos bent.
Ja. En ik zie er zelfs de humor van in. Maar het is wel humor a la een grap die rond 1938 werd gemaakt door een jood: “als ik echt nergens meer terecht kan ga ik naar Duitsland en laat me vervolgen.”
‘Wie de geesteswetenschappen uit hun kooi wil laten ontsnappen, hoeft maar één ding te doen: samenwerken. (…) Het is ooit beter geweest, dus het kan ook nu.’
Dat is nogal een ding en het geldt niet alleen voor de geesteswetenschappen; het is helaas een probleem dat zich op alle niveaus van het bestaan voordoet.
Zolang men vast blijft houden aan egocentrisch eigenbelang, zullen individuen en collectieven van individuen elkaar de tent uitvechten. Wanneer ieder de eigen toko (onderzoek, specialisme, reputatie) belangrijker vindt dan die van de ander, blijft men in de dans om de pot met geld uit de pas lopen.
Of het ooit echt beter is geweest, betwijfel ik ten zeerste. Ik denk eerder dat de tegenstellingen nog nooit zo uitgesproken zijn geweest als tegenwoordig. Kan het ook anders? Ik denk van wel. Maar daarvoor is een cultuuromslag nodig, dus een omslag van bewustzijn en dus een omslag in de manier waarop we denken.
Kennelijk is het heel lastig om eerst eens te kijken wat de ander nodig heeft? Zolang de vraag wat ons daarvan weerhoudt niet feitelijk wordt beantwoord, zal er van samenwerking geen sprake zijn.
Niet samenwerken is de norm in de hele samenleving. Het kapitalisme, en zeker de heersende neoliberale variant, maakt iedereen tot een concurrent van de ander. In Museum van de Waarheid heb ik over individualisme en kapitalisme het een en ander geschreven.
https://2fd.eu/museum-van-de-waarheid/
‘Niet samenwerken is de norm in de hele samenleving.’
Klopt. Daarom is er ook geen sprake van samenleving – waarbij ‘samen’ eenheid veronderstelt – maar van verdeeldleving. De kwaliteit van het cultuurproduct dat we ‘de wereld’ noemen, kenmerkt zich door verdeeldheid, verscheurdheid, op alle niveaus van het bestaan en dus niet alleen in deze of gene cultuur.
Die wereld is verdeeld, omdat we verdeeld handelen; we handelen verdeeld, omdat we verdeeld denken. En dat is iets wat de mens – en dus de mensheid – al duizenden jaren doet. Het is dus niet iets dat het gevolg is van het kapitalistische neoliberalisme – alhoewel het individualisme daarin helaas tot in het ultieme wordt gecultiveerd tot op de dag vandaag – maar al die -ismes komen voort uit een onderliggend psychologisch mechanische.
Al vele, vele duizenden jaren geleden is in het menselijk denken de gewoonte geëvolueerd van identificatie waardoor het denken in tegenstellingen is ontstaan. Het is een gewoonte, omdat dit psychologische mechanisme niet is aangeboren, maar wordt aangeleerd; de verdeelde cultuur waarin een kind wordt geboren – waar in de wereld dan ook – is er immers al. Door identificatie met het ene denkbeeld, ontstaat de ik-niet-ik-tegenstelling met het andere denkbeeld.
Die verdeeldheid, de scheiding tussen het een en het ander, is dus niet feitelijk, maar berust op verbeelding, op illusie. Wanneer we ons daarvan niet bewust zijn, wordt die illusie door het handelen realiteit. In dat egocentrische denken, meent het illusoire ‘ik’ zich te onderscheiden van het illusoire ‘niet-ik’ en manifesteert zich als individu in de werkelijkheid, met alle identiteiten die het heeft aangeleerd danwel aangenomen en waarmee het zich onderscheidt en afscheidt van alle andere identiteiten. De illusoire scheiding die berust op die denkbeelden, worden werkelijke scheidingen, grenzen tussen het ene individu en het andere, tussen het ene collectief van individuen en het andere.
Die verdeeldheid is weliswaar gecultiveerd, maar kenmerkt zich in wezen nog altijd door primitivisme. Waar verdeeldheid is, is onvermijdelijk conflict: angst, macht, geweld, onderdrukking, haat, wraak etc. We hebben de hypocrisie gecultiveerd, waarbij we ene belijden, maar het andere doen. Het idee van ‘gewapende vrede’ is daar maar een voorbeeld van en dat is actueler dan ooit.
Op natuurlijke wijze samenleven en samenwerken – wat eenheid veronderstelt – heeft dus helemaal niets te maken met de een of andere ideologie, maar kan pas ontstaan wanneer die illusoire psychologische verdeeldheid wordt doorzien en beëindigd. De consequentie is het onvermijdelijke einde van het ego en alles dat eruit voortkomt. En dat is kennelijk nogal een dingetje…
“verdeeld denken is iets wat de mens – en dus de mensheid – al duizenden jaren doet. Het is dus niet iets dat het gevolg is van het kapitalistische neoliberalisme”
Ik houd het kort en antwoord eenmalig.
Onjuist. De mens is een groepsdier en dat werd heel lang goed begrepen. Dat wil niet zeggen dat er geen onderlinge strijd was of individuele belangen geen enkele rol spelen. Tot iets na WOII was dit besef ook nog redelijk aanwezig. Solidariteit bestond en was belangrijk. De nu gepropageerde wereldgemeenschap (“ieder mens is een mens als jij en ik”) kan niet bestaan en ondermijnt iedere solidariteit.
De mens is als primaat van nature een groepsdier dat net als andere dieren te maken heeft met de strijd om het bestaan. Natuur is het probleem niet. In de mens is denken geëvolueerd en het product van dat denken is cultuur. De kwaliteit van die cultuur zegt alles over de kwaliteit van het denken waaruit het voortkomt.
De sociale revoluties als reactie op sociale ongelijkheid – het gevolg van verdeeld denken – hebben geen duurzame solidariteit tot stand gebracht, maar houden de strijd tussen progressieve en conservatieve krachten juist in stand. Godsdienstige en politieke ideologieën – welke dan ook – die voortkomen uit de behoefte aan verbondenheid, vereniging en solidariteit hebben geen enkele betekenis, wanneer het onderliggende oeroude psychologische mechanisme dat de mensheid verdeeld houdt, niet wordt begrepen. De mens gaat aan zichzelf voorbij.
De oorzaak van de menselijke tragedie bestaat namelijk niet buiten onszelf, maar het komt voort uit de manier waarop we hebben geleerd te denken – u ook, nietwaar? – met als gevolg het individu als manifestatie van het ego met al zijn identiteiten. Dàt moet worden opgelost! Doen we dat niet, dan zijn we met symptoombestrijding bezig, maar blijft het probleem bestaan, zoals dat al duizenden jaren het geval is.
Dus als het ons een sikkepit interesseert wat er op dit moment gebeurt in de culturele jungle die we onze wereld noemen, laten we dan om te beginnen eerst eens kritisch naar onszelf kijken en inzien wat ons gescheiden houdt. Als u dat begrijpt, dan is ideologische solidariteit geen issue meer. Dan bènt u sociaal, omdat u inziet dat u niet anders bent dan de anderen.