Om deprimerende redenen die u vlak voor het einde van dit blogje zult vernemen, ben ik momenteel in Berlijn. Gisteren zijn we langs Tempelhof, het Schöneberg-raadhuis en andere Koude-Oorlog-locaties wezen fietsen. Vandaag gingen we naar het Neues Museum, de Oezbekistanexpositie en het Altes Museum. Het laatstgenoemde museum toont klassieke kunst, het Neues Museum biedt Egypte en (Germaanse) Prehistorie. Alles bij elkaar ben je daar acht uur mee bezig, een pauze met curryworst inbegrepen. Daarna ben je weliswaar doodmoe maar ook helemaal vol mooie indrukken.

Invloeden op Oezbekistan

Ik hoef u een bezoek aan Berlijn niet aan te raden. Het is immers de interessantste stad van Europa en het is maar zes uur met de trein. Wat ik u wel aanraad, is de expositie Archäologische Schätze aus Usbekistan. Er zijn stukken te zien uit het Nationaal Museum in Tasjkent, het Museum van Termez, de collectie van de Oezbeekse Academie van Wetenschappen en enkele andere musea. Die zul je verder niet snel te zien krijgen, zelfs niet in Oezbekistan.

De behandelde periode is die tussen de vierde eeuw v.Chr. en de vierde eeuw na Chr. In die tijd kreeg Centraal-Azië drie keer te maken met invloeden van buiten de regio. De eerste keer was de aankomst van de hellenistische cultuur, in het kielzog van Alexander de Grote. Er ontstond een “Baktro-Griekse” cultuur die zich verspreidde richting Punjab. De tweede invloed was die van de steppenomaden die bekendstaan als de Yuezhi ofwel Kushana’s. Zij stichtten een machtig koninkrijk in de Baktro-Grieks-Indische wereld, waardoor de Zijderoute kon ontstaan. En de derde invloed was de verspreiding van het boeddhisme vanuit India naar Centraal-Azië.

Dat levert een boeiende expositie op, waarin echter een groep ontbreekt: de oorspronkelijke bevolking. De boeren en de eeuwige nomaden. Oké, we zagen de Sakische helm waarover ik al eens blogde en een grote ketel van het type waarin je missionarissen kookt, maar echt veel aandacht was er niet voor de door Alexander onderworpen bevolking. Illustratief is Kurganzol, waar slingerstenen zijn gevonden die moeten zijn gelost door Alexander of door een Macedonische commandant die in de volgende jaren een van de lokale opstanden onderdrukte. Die slingerstenen zien we en ook het Grieks-ogende aardewerk. Wat er in Kurganzol was vóór Alexander het bezette, daar komen we niet achter.

Baktrië

Hoewel het noorden en westen van Oezbekistan niet volledig worden genegeerd, ligt de nadruk sterk op het zuiden van Oezbekistan, op de regio die Surkhandarya heet. Dat is het stroomgebied van de Surkhan, die in de buurt van Termez uitmondt in de Amudarya, de antieke Oxos. Deze regio heette in de Oudheid Baktrië en strekte zich uit over de zuidelijke oever van de rivier. Dus in het noorden van het huidige Afghanistan. De vondsten die daar zijn gedaan, ontbreken in Berlijn. Het is immers een expositie over Oezbekistan. Maar dat maakt het ook allemaal wat eenzijdig, want Baktrië was in de tijd van de Baktro-Grieken en de Kushana’s een culturele eenheid.

Los daarvan is in een opgraving als Ai Khanum prachtig gedocumenteerd hoe mensen voortdurend van rol wisselden: thuis waren ze Baktriërs, op de agora waren ze Grieken. Het is een misverstand dat in deze regio enkele bevolkingsgroepen met elkaar woonden in dezelfde steden. Identiteiten waren rollen die iedereen op een ander moment speelde. Dat aspect komt nu niet uit de verf doordat de nadruk ligt op Grieks en boeddhistisch zuidelijk Oezbekistan.

Mooie stukken

Evengoed zijn er schitterende stuken te zien, goed uitgelegd met film en zakelijke toelichtingen. De Baktrische munten zijn terecht beroemd. Er waren prachtige boeddhabeelden te zien en schitterende beelden van Kushana-krijgers. Ik stond paf van enkele fresco’s die ik alleen als replica kende omdat het museum waar ze normaalgesproken zijn, dat van Termez, gesloten was toen ik zelf de stad bezocht. Er waren stukken uit Kampyr Tepe en Kara Tepe die ik nog niet kende. Kortom, mijn uren in Berlijn waren waardevol.

**

De expositie Archäologische Schätze aus Usbekistan duurt nog tot 14 januari, maar ik zou eerder gaan, want tot en met 22 oktober is een bezoek nog te combineren met het Pergamonmuseum, dat daarna voorgoed dicht gaat. De heropening is voorzien op de feestdag van de heilige Jutte in 2037, al zal de zaal met het Pergamon-altaar eerder heropenen. Er is bij mijn weten geen tijdelijke locatie voorzien waar u de stukken uit Babylon, Uruk en Aššur kunt bekijken en ik ben ook niet op de hoogte van tijdelijke exposities.

Om niet in mineur te eindigen hieronder nog een bijzonder stuk: een deel van de bepantsering van een krijger van de Kanju-nomaden. Die leefden in het eerste kwart van het eerste millennium in de oase rond Tasjkent. En kijk eens wat een bijzondere afbeelding dit is, met krijgers in lamellenpantsers. Mensen als deze zijn later naar het westen getrokken. Oezbekistan heet met recht het centrum van Centraal-Eurazië.