[tweede deel van een artikel; het eerste is hier]
Zoals ik al schreef is de Homerische norm dat “adeldom verplicht” wellicht universeel – een norm dus die door alle menselijke samenlevingen wordt aanvaard – maar mag dat niet worden aangenomen als vanzelfsprekend.
Hoe kun je zoiets nu wél weten? Het simpelste antwoord is: door alle samenlevingen te controleren. Een eerste probleem hierbij is echter dat de leden van veel samenlevingen ervoor hebben gekozen zich te laten inspireren door de poëzie van Homeros. Het Wilhelmus, Multatuli en Spider-Man kunnen dus niet zomaar worden aangevoerd: ze bewijzen weliswaar dat er in Europa een traditie is om de normen van de Ilias serieus te nemen, maar niet dat deze normen voor élke samenleving bestaan. Werd het drietal geïnspireerd door een universele norm, of werden ze geïnspireerd door de normen van een samenleving die de Ilias belangrijk vindt? Gaat het om de universele menselijke natuur of de Europese cultuur?
Er is echter een fundamenteler probleem, dat het controleren van alle samenlevingen onmogelijk maakt: veel samenlevingen bestaan niet langer. We kunnen dus nooit weten of een bepaalde norm universeel is.
We stuiten hier op een overbekend wetenschapstheoretisch probleem: hoe weet je zeker dat iets werkelijk algemeen is als je niet alle gevallen kunt toetsen? De middeleeuwse scholastici braken zich hier het hoofd al over, en het klassieke voorbeeld is de Valwet van Galilei: hoe kun je weten dat een voorwerp in werkelijk álle gevallen valt met een eenparig versnelde beweging? Galilei stopte gewoon na een groot aantal metingen, maar het moment waarop hij ermee stopte, was min of meer subjectief.
Inmiddels weten we, dankzij de Gravitatiewet van Newton, min of meer waarom voorwerpen vallen volgens de regels van de Valwet. Omdat je de oorzaak kent, mag je aannemen dat de Valwet wel waar zal zijn, ook al heb je maar een beperkt aantal experimenten gedaan.
Kunnen we vaststellen waarom noblesse oblige een universele norm zou moeten zijn? Ik sluit niet uit dat ethologen hierop een antwoord weten, maar ik ken het niet. Ik vermoed dat classici in feite niet weten of de normen die ze als universeel typeren, dat werkelijk zijn. Het is slechts een vermoeden.
Dat is helemaal niet erg. Alle wetenschap begint immers met vermoedens en als je die niet kunt verifiëren, dan kun je ze altijd nog falsifiëren. Anders gezegd: als een classicus een vermoeden niet kan bevestigen, moet hij zoeken naar de informatie die het weerlegt. Ik heb lang niet alles gelezen wat over Homeros is geschreven (al behoort het tot een van de boeiendste deelgebieden), maar ik ken geen publicatie van een auteur die heeft geprobeerd het vermoeden te toetsen.
Het wordt simpelweg gepostuleerd dat de Homerische thematiek universeel is. Misschien is ze dat ook, maar van een wetenschapper zou je toch verwachten dat hij met sterkere argumenten aankomt dan onbewezen vermoedens.
Dat was nu eens een interessant stuk. De gemakzucht waarmee men maar wat roept, is mij althans ook een doorn in het oog. Er zijn manieren om de aannames van classici te toetsen, en ik begrijp niet goed waarom men dat niet gewoon doet.
Ik denk dat verliesaversie een rol speelt. Dat is het mechanisme dat verlies emotioneel dubbel zo zwaar weegt als winst. De simpele vraag of de gedeelde vooronderstellingen correct zijn, zal men liefst negeren, omdat het kan leiden tot een als zwaar ervaren verlies aan zekerheden, terwijl de winst van het avontuur iets nieuws te kunnen vinden, niet wordt gezien. Zolang het wetenschappelijk systeem ertoe leidt dat collega´s het onderzoek beoordelen, zal dit niet veranderen. Het beste wat kan gebeuren is als mensen gaan zien dat een probleem wordt genegeerd, zodat er externe druk ontstaat om de winst te gaan verzilveren.