[Tweede blogje in een vijfdelige reeks over Fakhr-ad-Din Ma’n (1572-1635), de Druzische krijgsheer die een tijd woonde in Italië en de Levant zou hebben kunnen moderniseren. Het eerste blogje was hier.]
Fakhr-ad-Din op de vlucht
De Tiende Kruistocht is er nooit gekomen. Na de mislukte opstand van Janbulad had groothertog Ferdinand geen zin in militaire avonturen. We kunnen slechts speculeren over wat Fakhr-ad-Din ervan dacht. Feit is wel dat hij tot zijn dood op de plannen is blijven terugkomen. We kunnen ook slechts speculeren naar de oprechtheid van zijn voornemen zich te bekeren. Het is niet ondenkbaar: Druzen lieten zich destijds weleens dopen. Bovendien zijn de religieuze grenzen in het Midden-Oosten vaak onscherp. Waarom, immers, zou iemand slechts één godsdienst mogen hebben?
Het blijvende resultaat van het verdrag was dat de handelsbetrekkingen tussen Toscane en de Druzen bloeiden als nooit tevoren. In de kwart eeuw na het verdrag was er in Libanon altijd emplooi voor westerse bezoekers. Die namen van alles mee, zoals artillerie, medicijnen en de kennis om watermolens te bouwen. De troonbestijging van een nieuwe Toscaanse groothertog, Cosimo, veranderde daaraan niets.
Ik ontdekte Aristoteles van Stageira pas nadat ik was afgestudeerd. Het Organon, de verzameling teksten waarin de filosoof de grondslagen legde voor de logica, was een van de lacunes in het academisch onderricht. Ik heb ingeschreven gestaan aan twee universiteiten, heb colleges gelopen aan nog twee andere, maar nergens deed men er iets aan, terwijl het Organon een van de belangrijkste en invloedrijkste teksten is uit de oude wereld. Je mag overigens de vraag stellen of Aristoteles’ logica niet eigenlijk een retorische truc was: hij deed alsof hij een waterdicht systeem had om waarheden af te leiden, maar in de praktijk sloeg hij er weleens een slag naar. Je kunt hem makkelijk vergeven, want hij heeft als eerste een ideaal geformuleerd en heeft de methode van begin af aan ontwikkeld.
Maar de methode is niet waterdicht en ook Aristoteles slaat de plank weleens mis, zoals wanneer hij beweert dat zware voorwerpen sneller vallen dan lichte.
Als een bepaald gewicht een bepaalde afstand aflegt in een bepaalde tijd, zal een zwaarder gewicht dezelfde afstand in minder tijd afleggen. De tijd is omgekeerd evenredig met het gewicht. Zo zal een gewicht dat dubbel zo zwaar is als een ander, dezelfde afstand in de halve tijd afleggen. (Over de hemel 1.6).
Simon Stevin? Als je me een paar maanden geleden had gevraagd wie dat was, zou ik de decimale notatie van breuken, de zeilwagen en zijn liefde voor het Nederlands hebben genoemd. Ik wist ook nog dat het een tijdgenoot was van prins Maurits. Ik had er in Dijksterhuis’ Mechanisering over gelezen, maar zou het niet hebben kunnen navertellen. Daarom was ik blij toen ik ‘Wonder en is gheen wonder’. De geniale wereld van Simon Stevin. 1548-1620 zag liggen, een alweer wat ouder boek waarin de Vlaamse hoogleraren Jozef Devreese en Guido Vanden Berghe uitleggen waaruit Stevins verdiensten bestonden. Het lijkt nog leverbaar via Bol.com.
De ondertitel is exact. Hoewel het boek een biografisch hoofdstuk bevat, gaat het vooral over de intellectuele wereld van Stevin. Dat dit de wereld was van een genie van het kaliber-Galilei en dat Stevin Galilei op veel punten voor was, is na lectuur duidelijk. En ik legde het boek terzijde met de gedachte dat ik die prioriteit wel eens eerder uitgelegd had willen hebben. Stevin, zo leerde ik, wordt onderschat.
Zoals ik al schreef is de Homerische norm dat “adeldom verplicht” wellicht universeel – een norm dus die door alle menselijke samenlevingen wordt aanvaard – maar mag dat niet worden aangenomen als vanzelfsprekend.
Hoe kun je zoiets nu wél weten? Het simpelste antwoord is: door alle samenlevingen te controleren. Een eerste probleem hierbij is echter dat de leden van veel samenlevingen ervoor hebben gekozen zich te laten inspireren door de poëzie van Homeros. Het Wilhelmus, Multatuli en Spider-Man kunnen dus niet zomaar worden aangevoerd: ze bewijzen weliswaar dat er in Europa een traditie is om de normen van de Ilias serieus te nemen, maar niet dat deze normen voor élke samenleving bestaan. Werd het drietal geïnspireerd door een universele norm, of werden ze geïnspireerd door de normen van een samenleving die de Ilias belangrijk vindt? Gaat het om de universele menselijke natuur of de Europese cultuur?
Er is echter een fundamenteler probleem, dat het controleren van alle samenlevingen onmogelijk maakt: veel samenlevingen bestaan niet langer. We kunnen dus nooit weten of een bepaalde norm universeel is.
We stuiten hier op een overbekend wetenschapstheoretisch probleem: hoe weet je zeker dat iets werkelijk algemeen is als je niet alle gevallen kunt toetsen? De middeleeuwse scholastici braken zich hier het hoofd al over, en het klassieke voorbeeld is de Valwet van Galilei: hoe kun je weten dat een voorwerp in werkelijk álle gevallen valt met een eenparig versnelde beweging? Galilei stopte gewoon na een groot aantal metingen, maar het moment waarop hij ermee stopte, was min of meer subjectief.
Inmiddels weten we, dankzij de Gravitatiewet van Newton, min of meer waarom voorwerpen vallen volgens de regels van de Valwet. Omdat je de oorzaak kent, mag je aannemen dat de Valwet wel waar zal zijn, ook al heb je maar een beperkt aantal experimenten gedaan.
Kunnen we vaststellen waarom noblesse oblige een universele norm zou moeten zijn? Ik sluit niet uit dat ethologen hierop een antwoord weten, maar ik ken het niet. Ik vermoed dat classici in feite niet weten of de normen die ze als universeel typeren, dat werkelijk zijn. Het is slechts een vermoeden.
Dat is helemaal niet erg. Alle wetenschap begint immers met vermoedens en als je die niet kunt verifiëren, dan kun je ze altijd nog falsifiëren. Anders gezegd: als een classicus een vermoeden niet kan bevestigen, moet hij zoeken naar de informatie die het weerlegt. Ik heb lang niet alles gelezen wat over Homeros is geschreven (al behoort het tot een van de boeiendste deelgebieden), maar ik ken geen publicatie van een auteur die heeft geprobeerd het vermoeden te toetsen.
Het wordt simpelweg gepostuleerd dat de Homerische thematiek universeel is. Misschien is ze dat ook, maar van een wetenschapper zou je toch verwachten dat hij met sterkere argumenten aankomt dan onbewezen vermoedens.
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.