Dinsdagochtend. Ik moet vanuit Amsterdam naar Dordrecht en omdat ik mijn gastheer niet wil laten wachten, neem ik de Fyra. De automaat waar je een kaartje moet kopen, meldt me dat een toeslag verplicht is, dus ik reken ook die netjes af. Even later hoor ik op het perron omroepen dat een toeslag vandaag niet noodzakelijk is. €7,20 uitgegeven voor niets.
Ik weet het, ik kan het geld terugvragen bij de klantenservice. Maar dat is de wereld op zijn kop. Niemand – overheid, particulier of bedrijfsleven – kan het maken teveel geld in rekening te brengen en het vervolgens overlaten aan de energie van de gedupeerde of hij het teveel betaalde terugvraagt. Dit is een aantasting van de basis van elk economisch handelen: het vertrouwen.
Als historicus neem ik opmerkingen dat vroeger alles beter zou zijn geweest, niet helemaal serieus, maar dit keer valt er iets voor te zeggen. Het zou in de jaren tachtig ondenkbaar zijn geweest dat de Nederlandse Spoorwegen hun gasten oplichtten voor ƒ16,-. Het staatsbedrijf behandelde de reiziger zoals je hoorde om te gaan met een burger: beleefd en correct. Na een eindeloze reeks mislukte pogingen het spoor te verzelfstandigen, te liberaliseren, te privatiseren en God weet hoe het allemaal nog meer mag hebben geheten, wordt de reiziger inmiddels behandeld zoals monopolisten hun klanten behandelen: als een prooi.
En zo begon mijn dinsdag. Nog voor ik op mijn werk was, was ik opgelicht. In de trein schreef ik een stukje over dit voorval dat ik had willen eindigen met een kwinkslag, maar de dag was nog niet voorbij. Bij thuiskomst bleek mijn fiets verwijderd. Door de gemeente.
Voor niet-Amsterdammers: er zijn in Amsterdam teveel fietsen en te weinig stallingen. Je bent dus vaak gedwongen je fiets buiten de rekken te plaatsen, zeker bij de stations. Dat leidt tot gevaarlijke situaties, en in plaats van fietsenrekken bij te plaatsen, neemt de gemeente de losse fietsen weg. Ergens buiten de stad staat een soort fietsenstalling waar vriendelijke medewerkers je rijwiel weer aan je teruggeven, na betaling van een tientje administratiekosten.
De vriendelijkheid laat onverlet dat, zolang het niet wil vlotten met de bouw van fietsenstallingen en het plaatsen van voldoende rekken, de gemeente er veel slimmer aan zou doen ruimte te scheppen door fietswrakken weg te halen. (Ik heb er laatst nog vier uit mijn straat laten verwijderen, zodat ik mijn fiets nu weer in een rek kan zetten.) Ik geloof dat de overheid het, zolang ze te weinig fietsrekken plaatst en wrakken niet verwijdert, niet kan maken fietsen weg te halen die geen gevaar vormen. De dwingende noodzaak om aan mijn eigendommen te komen, was vandaag afwezig en ik beschouw dit als een aantasting van de basis van elk sociaal handelen: het vertrouwen.
De overheid heeft me vandaag twee keer geschoffeerd. Er zal vast een of andere Wawelaar zijn die me nu zal zeggen dat het vastmaken van een fiets áán een rek in plaats van ín een hek mijn rijwiel veel gevaarlijker maakte dan de losse wrakken ernaast. En er zal vast ook een Droogstoppel zijn die me wil uitleggen dat Fyra een zelfstandige onderneming is en dat ik mijn klachten dus niet tot de overheid moet richten. Dat zal best waar zijn allemaal, maar de overheid is via de NS grootaandeelhouder. Het enige wat de overheid goed kan, is het afschuiven van de verantwoordelijkheid.
En dat is de precies de kern van de zaak. Er bestaat een sociaal contract: we hebben een deel van onze vrijheid afgestaan en de overheid enkele taken gegeven, zoals het beschermen van onze eigendommen. De overheid houdt zich daar niet aan. Ze beschermt onze bezittingen niet voldoende en heeft zich als contractpartner onzichtbaar gemaakt.
Dit stukje eindigt niet met een kwinkslag.
Hoe wel naar alle eerlijkheid andermans leed anders is dan eigen leed ben ik het in dit verband wel van harte eens met het ‘sociaal contract’. Aan het besef dat dit wederzijdse verplichtingen inhoud ontbreekt het de overheid inderdaad wel eens. Het feit dat je dit aantipt is voor mij weer positief.
Dank
Over het openbaar vervoer kan nog worden toegevoegd: de excessieve vordering (dertig euro) als je vergeten bent uit te stappen. Ook dan word je geacht er zelf achteraan te gaan.
Dit gaat lang worden. Excuses alvast.
Natuurlijk kan men ook aanstippen dat elke volwassene op z’n zaak dient te letten, wat betreft reisgeld danwel eigendommen. Ja, ik werk bij de overheid, ik zie alle claims van mijn medeburgers belanden op de burelen van mijn mede-ambtenaren. Waar ze voor veel werk zorgen dat weer door de burger betaald moet worden. Kosten die ik als zinloos zie, omdat er de laatste tijd steeds minder geld is dat door de overheid aan burgers besteed kan worden, waardoor de kosten van klagende burgers alleen maar absurder worden. Maar het is een grondrecht – de burger mag klagen en de overheid dient daar tijd en aandacht aan te besteden.
Overigens klaagt de burger graag: schokbrekers die sneuvelen als de burger op een redelijk schijnende snelheid over verkeersdrempels moet rijden. Hakken die afbreken als de burger over een plein loopt waar de overheid door grove nalatigheid spleten tussen de tegels heeft laten vallen. Maar het meest klaagt de burger over regels. Regels die er teveel zijn als de burger iets wil doen. Regels die er te weinig zijn als de overheid moet ingrijpen als iemand anders iets wil doen.
Enzovoorts.
Natturlijk is het sneu als er te weinig stallingsplekken zijn voor teveel fietsen. Zeker als er wrakken in die plekken staan en gezonde fietsen er niet in kunnen. Maar als ambtenaar denk ik dan eerder dat het de verantwoordelijkheid van de eigenaren van die wrakken is dat ze er verwijderd worden, en niet de zorgplicht van de overheid. Of willen we naar betaald parkeren voor fietsen, met een parkeermeter per plek? Ik denk het niet. De overheid hoeft niet voor alles te zorgen.
Een sociaal contract is er. En het schenden ervan is niet prettig, en onvergeeflijk. Maar ik denk persoonlijk dat het schenden ervan niet bestaat uit een te duur kaartje van een private spoorvervoerder (ondanks dat het Rijk grootaandeelhouder is) of het verwijderen van fietsen op de openbare weg. Ik denk dat het dan meer gaat om bijvoorbeeld de AOW die in 5 (!) weken van 65 naar (in 2019) 67 gaat, waardoor burgers ineens een AOW-gat hebben, omdat ze financiële afspraken hebben gemaakt tot hun 65e.
Sorry voor de lengte, zei ik al.
Goed punt, dat van de AOW. Het doet me denken aan de invoering van de Wet op de studiefinanciering in 1986, de gedwongen neringdoening van de OV-studentenkaart enkele jaren later, en de invoering van de langstudeerboete voor studenten die al zijn begonnen met hun studie: allemaal raakt het studenten die al financiële verplichtingen zijn aangegaan op basis van afspraken die de overheid vervolgens niet nakwam.