We hadden gisteren vrij, de zon scheen en we zaten op een terrasje. Een van de aanwezigen was een uit Irak afkomstige studente die als vrijwilligster een huiswerkklasje begeleidt. Het verhaal van de kinderen daar is deprimerend vertrouwd: afkomstig uit Marokko en met een taalachterstand, waardoor er problemen zijn in het basisonderwijs.

“Ik geloof dat ik iets fout doe,” vertelde de studente op een toon die ons deed opkijken van ons bier. “Een van de kinderen vroeg me wat van geloof ik had. Ik zei dat ik moslima was, maar hij zei dat ik een slechte moslima was omdat ik geen hoofddoek droeg. Hij maakte me zelfs uit voor satan.”

Het had haar duidelijk geraakt en dat verbaasde me. Ze is namelijk alleen moslima in de zin dat iedereen in haar vaderland islamitisch is, maar de vijf zuilen van het geloof zijn niet bepalend voor haar identiteit. Ze zal niet claimen dat Mohamad de enig juiste openbaring heeft ontvangen, ze bidt niet, ze doet niet aan de ramadan en droomt niet van een pelgrimage naar Mekka. Misschien is ze vrijwilligerswerk gaan doen bij wijze van aalmoes, maar volgens mij neemt ze gewoon haar verantwoordelijkheid voor de samenleving. Als zelfbewuste ietsist zou ze erboven moeten staan dat een kind haar voor satan uitmaakte.

Het raakte haar echter wel en de Hollanders op het terras waren er als de kippen bij om haar erop te wijzen dat ze in feite accepteerde dat anderen dan zijzelf bepaalden wat goed geloof was. In haar eigen, losse, definitie van islam speelde het dragen van een hoofddoek geen rol, maar ze liet zich nu iets gelegen liggen aan mensen die dat wel zagen als wezenskenmerk.

Van wie is religie? Wie bepaalt wat goed geloof is? Wie definieert orthodoxie? Zie ik het goed, dan bepaalt in Nederland de gelovige het uiteindelijk zelf. Meer althans dan in het Midden-Oosten. Een protestant die het oneens is met zijn dominee heeft de keuze uit een dozijn andere protestantse kerken. De katholieken hadden ooit de 8 Mei-beweging, waarvan de boodschap was dat de paus de gelovigen de wet niet moest voorschrijven. Ik ken een moslima die met een christen trouwde zonder zich er iets van aan te trekken dat die zich volgens moslimgeestelijken eerst tot de islam had moeten bekeren.

Natuurlijk zijn er ook hier mensen die het prettig vinden richtlijnen te krijgen, en ik beweer ook niet dat geestelijken nutteloos zijn, maar de meeste Nederlandse gelovigen trekken hun eigen plan. In het Midden-Oosten is dat anders en het zijn niet alleen moslims die de geestelijkheid het geloof laten definiëren. De Libanese christenen die ik wel eens spreek, lijken hun kardinaal althans serieuzer te nemen dan Europese christenen hun geestelijken.

Een column van maximaal 550 woorden is niet de plek om sociaalwetenschappelijke generaliseringen te bewijzen, maar het staat een columnist vrij kort door de bocht te gaan en er een extreemtype tegenaan te gooien. Dat veel Nederlanders zelf definiëren wat hun religie inhoudt, heeft volgens mij vooral te maken met het feit dat het individualisme hier sterk is ontwikkeld. Omgekeerd hebben mensen in het Midden-Oosten, waar de sociale controle sterk is, minder moeite met normen die van buitenaf worden opgelegd.

Dat een kind zijn juf uitmaakt voor satan, heeft daarmee overigens niets van doen. Dat is gewoon onbeschoft.

[Mijn wekelijkse religiecolumn, afgelopen maandag op Sargasso.]