[Ik legde eerder uit dat slechte informatie zich kan verspreiden doordat deze online makkelijk beschikbaar is terwijl actuele informatie ligt op betaalsites. Het ooit vanzelfsprekende gezag van de universiteit is bovendien geërodeerd, deels doordat er meer hoogopgeleiden zijn die fouten herkennen en deels – in de geesteswetenschappen – doordat het ontbreekt aan een visie op overdracht. Zo kan scepsis groeien. Het antwoord hierop is dat de wetenschap haar methoden uitlegt, zodat het publiek begrijpt waarom wetenschappelijke informatie beter is. We hebben, zo vatte ik in mijn laatste stukje de consensus over wetenschapsvoorlichting samen, minimaal twee niveaus van voorlichting nodig: enerzijds de feiten, anderzijds de methode.]
Ik schreef in het intro: “minimaal twee niveaus van voorlichting”. Helaas is dat onvoldoende. Er zijn namelijk altijd mensen die de wetenschappelijke uitleg, zelfs als de methode is uitgelegd, niet aanvaarden willen. Zo kreeg ik, na het stukje waarin ik erop had gewezen dat de historisch-kritische methode, ondanks haar tekortkomingen, de meest redelijke is, een uitgebreide mail waarin werd betoogd dat, omdat op alle niveaus van het wetenschappelijke bedrijf fraude mogelijk was én voorkwam, de wetenschap als geheel verdacht was.
Liever helemaal geen wetenschap dan erkennen dat Jezus een historisch persoon was: het is, zoals gezegd, niet het enige voorbeeld van fanatiek beleden kwakgeschiedenis. Soms speelt op de achtergrond nationalisme mee, zoals in het geval van de Cyruscilinder (zie boven) of in de discussie over de vraag of de antieke Macedoniërs Grieken waren. Net zo vaak speelt op de achtergrond religie een rol. Weerzin tegen religieuze magnieterij speelt een rol bij diverse Jezusmythicisten. In alle gevallen wordt wetenschappelijk onderzoek ondergeschikt gemaakt aan een politieke boodschap.
Dit geldt uiteraard niet alleen voor de oudheidkundige disciplines: ook elders stuiten wetenschappers en voorlichters op de onwil van mensen om zich te laten overtuigen. De angst voor UMTS-masten, discussies over voeding en het bewust versjteerde debat over klimaatverandering zijn andere voorbeelden. In dit laatste geval spelen pressiegroepen een rol (zoals); in de oudheidkunde is het zo ver nog niet, met uitzondering van de wijze waarop de bestudering van het oude Perzië enige tijd tegengewerkt is geweest.
Je kunt dit afdoen als kwaadaardige domheid, maar kunt ook erkennen dat er een oprechte bezorgdheid schuilt achter de weigering een wetenschappelijk erkend feit, de wetenschappelijke methode en desnoods de wetenschap te erkennen. De Iraanse nationalisten hebben een serieuze zorg over hun vaderland. De Grieken hebben goede redenen om ongerust te zijn over Macedonië. En de angst voor religieuze magnieterij mag ik dan persoonlijk niet delen, ik erken wel dat er – zeker in de Verenigde Staten – aspecten aan zitten die elk weldenkend mensen tot bezorgdheid moeten stemmen.
Wetenschappers doen deze angsten vaak af als irrationeel – en dat zijn nationalisme en religie ook. Ook de bezorgdheden die liggen achter de geringe bereidheid te aanvaarden dat het klimaat verandert of dat UMTS-straling onschuldig is, zijn niet redelijk. Worden academici hiermee geconfronteerd, dan verbreken ze doorgaans de dialoog, omdat ze als wetenschappers nu eenmaal niks met irrationele angsten kunnen. Voor de betrokkenen zijn ze echter zeer reëel en wil de wetenschap mensen overtuigen, dan is er dus een derde niveau van voorlichting nodig, waarin de wetenschapper of de voorlichter zoekt naar de ongerustheid.
Dit is beter dan met de vuist op tafel slaan. De gang naar de rechter – ondernomen door het RIVM en Michael Mann – is contraproductief. Ik kan me voorstellen dat academici hun geduld wel eens verliezen maar powerplay is niet de juiste weg.
“omdat op alle niveaus van het wetenschappelijke bedrijf fraude mogelijk was én voorkwam, de wetenschap als geheel verdacht was.”
Ja – precies zoals volgens creationisten the Piltdown hoax en de vervalste Häckel tekeningen de gehele Evolutie Theorie weerleggen.