Je kunt de wereldliteratuur verdelen in ruwweg twee categorieën: (a) ridderromans en (b) andere romans. De tweede categorie gaat niet over ridders en is dus eigenlijk alleen interessant voor specialisten, terwijl in de eerste categorie de Quichot alle andere verhalen overbodig maakt. U hoeft in uw leven dus maar twee boeken te lezen: het eerste deel van de Quichot en het tweede.

Deze op zich overzichtelijke situatie wordt enigszins gecompliceerd door het feit dat talloze auteurs inspiratie hebben ontleend aan de avonturen van de weergaloze ridder van La Mancha. Aangezien een goed voorbeeld goed doet volgen, zijn de afgeleide kunstwerken doorgaans prima verteerbaar. Ik sprak al eens over Graham Greenes Monsignor Quixote, een van mijn lievelingsboeken. Vandaag drie stripverhalen.

Kinderboek

Het eerste is verschenen in de reeks “De wereldliteratuur in strip” en is, zoals je eigenlijk al verwacht, een beetje een braaf album, gericht op jonge lezers die voor het eerst kennis maken met het verhaal. De roman is tot een scenario bewerkt door Philippe Chanoinat en Philippe Djian, waarna David Pellet het heeft getekend. (Ik heb de naam van de Nederlandse vertaler niet kunnen achterhalen.) Massaproductie? Ja. Het bordeel wordt een kuise herberg; het eindeloze geleuter van Sancho Panza en de al even oeverloze monologen van zijn meester zijn drastisch besnoeid; de nevenplots zijn geheel verwijderd. Daar staat tegenover dat bijfiguren als de dorpspriester, de barbier en de huisgenoten van Don Quichot relatief veel ruimte krijgen.

Het accent ligt zo eigenlijk evenveel op de liefde die mensen voelen voor een geesteszieke vriend als op het leedvermaak waar de oorspronkelijke roman eveneens in grossiert. Je kunt zeggen dat de selectie zo geen recht doet aan het boek; je kunt ook zeggen dat er accenten worden gelegd die het boek toegankelijk maken voor kinderen. Ik heb er geen moeite mee. Het team haalt de doelen die het heeft gesteld: kinderen iets presenteren waar ze plezier aan beleven, zodat ze later zonder tegenzin het origineel kunnen lezen.

Het hele boek

Een tweede stripversie is die van Rob Davis. Deze vertelt niet echt het verhaal na, maar probeert (en slaagt erin) het eigenlijke literaire werk recht te doen. De titel is niet voor niets The Complete Don Quixote. De voorwoorden en gedichten waarmee de roman opent, zijn dus in bewerkte vorm aanwezig: Cervantes richt zich vanuit zijn cel tot de lezer om eraan te herinneren dat zijn boek geen story is maar history, dat hij niet de auteur is maar slechts de bewerker en dat alle lof dient te gaan naar Sidi Hamid Benengeli, de auteur van de waarheidsgetrouwe kroniek van de avonturen van de weergaloze ridder uit La Mancha.

Dit keer zijn de nevenplots wel aanwezig – getekend in een heel andere stijl – en ook de zwatelende dialogen ontbreken niet. Al met al is het eindresultaat complexer en rijker dan de hierboven genoemde versie. Ik zal er niet omheen draaien: zonder iets ten nadele van de andere twee stripboeken te willen zeggen is dit toch wel mijn favoriet.

Modernisering

Resteert versie drie: de modernisering. De Duitse tekenaar Flix laat Alonso Quijano, zoals Don Quichot eigenlijk heet, strijden tegen de aanleg van een windmolenpark in El Toboso bij La Mancha (“Tebosloo bij Alkmaar” in de Nederlandse vertaling van Sigge Stegeman, die de klanken van het origineel bewaart). Deze Don Quichot alludeert aan allerlei scènes uit het origineel, maar Flix vertelt vooral zijn eigen verhaal, waarin hij regelmatig totaal los komt van het origineel.

Toch is hij er op een bepaalde manier ook het meest trouw aan. In Cervantes’ roman wordt bijvoorbeeld gewaarschuwd tegen het lezen van ridderromans, die de arme edelman enerzijds hebben versterkt in zijn rechtvaardigheidsgevoel en anderzijds hebben beroofd van de juiste perceptie van de werkelijkheid. “Hoe nu?” zullen de toenmalige lezers hebben gedacht, “Lees ik hier een waarschuwing tegen ridderromans in een ridderroman?” Flix herhaalt de grap met een waarschuwing tegen stripverhalen.

Ik weet ondertussen niet goed wat ik moet denken van Flix’ uitleg van de Quichot. Zijn titelheld is een oude man die lijdt aan dementie. Het lijkt me wel zeker dat dat niet is waaraan Cervantes heeft gedacht. Nu hoeft dat ook helemaal niet: Flix heeft gewoon een nieuw, zelfstandig kunstwerk geschapen en als zodanig staat het als een huis.

Labyrint

Het riep bij mij wel de vraag op waar de roman volgens mij dan wél over gaat en eerlijk gezegd weet ik dat niet. Soms denk ik dat het gewoon alleen maar een grappig verhaal is. Soms herken ik een verhaal over krankzinnigheid, dat extra schrijnend is omdat we erom lachen. Soms denk ik dat je de vraag moet stellen wie de edelman is: edel is Don Quichot namelijk wel degelijk, want ondanks al zijn waanzin zit zijn hart op de goede plek en is hij bereid voor een hopeloze zaak te vechten. Weer een andere keer denk ik dat de roman het literaire equivalent is van een bezoekje aan het dolhuis: even lachen om die rare gekken. Of wie weet is het wel een verhaal over dementie.

Er valt voor al die interpretaties wel wat te zeggen. De Quichot is een prachtig labyrint en elke keer dat ik het herlees, heb ik het idee dat ik verder in verdwaal. Werkelijk, u hoeft in uw leven maar twee boeken te lezen: het eerste deel van de Quichot en het tweede.