[In het eerste deel legde ik uit dat vergelijkingen tussen nu en de Oudheid lastig zijn. Je zult minimaal het comparandum moeten rechtvaardigen.]
Nog een voorbeeld
Hier is nog een voorbeeld van hoe het niet moet: “Immigration: How ancient Rome dealt with the Barbarians at the gate”. Voor een analyse van de redenatiefouten verwijs ik naar een stuk van Jeroen Wijnendaele van de Universiteit in Gent, te vinden op zijn Facebookpagina. U moet het daar maar even lezen; ik citeer alleen de conclusie
The ultimate premise is that Roman society is our logical western antecedent, that “we” are just as Rome, and that the problems of our world mirror theirs et vice versa. It does not. Roman history is best studied for its own sake, not to advise us on contemporary world problems, because the two are manifestly worlds apart.
Het is krek zo. Wie de huidige vluchtelingencrises wil begrijpen, kan met vrucht de hedendaagse werkelijkheid analyseren. Gewoon de statistieken nuchter lezen dus en onderzoek doen naar de oorzaken. Dat is een vruchtbaarder aanpak dan de Oudheid erbij halen. Wie de ondergang van het Romeinse Rijk wil begrijpen en er een vergelijking bij wil halen, kan een vergelijking maken met de ondergang van Achaimenidisch of Sasanidisch Perzië of de periode van de Drie Koninkrijken in China.
Wat kan wel? Ideeën
Ik noemde die migranten niet zonder reden. Het is immers het onderwerp van mijn boekje, dat nu ergens tussen eerste en tweede correctie in zweeft: Wahibre-em-achet en andere Grieken. Wat ik daarin doe, is niet de migranten van vandaag vergelijken met die van vroeger. Dat is, zo moge duidelijk zijn, geen zinvolle exercitie. Wat ik wel doe, is de ideeën over migratie vergelijken. Die kunnen worden samengevat in twee punten:
- in onze samenleving heeft iedereen een vaste woon- of verblijfplaats en wij beschouwen degenen die dat niet hebben – of dat nu woonwagenbewoners zijn of immigranten – als afwijkend van de norm.
- in de antieke samenleving was iedereen vroeg of laat afstammeling van een migrant, waren juist de autochtonen ongebruikelijk en werd migratie niet als probleem ervaren (wat niet wil zeggen dat men niet hard kon optreden tegen immigranten).
Zo’n verschil kun je constateren en gebruiken om verder over na te denken. Als je dat wil althans, want als je voldoende geniet van de verbazing is het ook goed. Een historische belangstelling is haar eigen beloning.
Er zijn diverse verklaringen mogelijk. Eén daarvan is dat onze bronnen (vrijwel zonder uitzondering geschreven door rijke mannen) een blinde vlek hebben voor bepaalde problemen die wij als normaal beschouwen en die ook in de Oudheid kunnen hebben bestaan. Een andere verklaring is dat men werkelijk geen probleem heeft herkend in het verschijnsel migratie, aangezien iedereen afstamde van een volksverhuizer. Weer een andere verklaring is dat we domweg een stuk van onze privacy, namelijk de vrijheid om onvindbaar te zijn, hebben verloren in een samenleving die rijk genoeg is om een sterk overheidsapparaat op te bouwen.
Ik weet niet welke van deze verklaringen de juiste is, maar in alle gevallen wordt duidelijk dat een hedendaagse westerse opvatting precies dat is: een hedendaagse westerse opvatting. We hadden er ook anders over kunnen denken als we rijke Grieken of Romeinen waren geweest, als we leefden in een samenleving met een meer fluïde bevolking of als we onze privacy hoger in het vaandel hadden gehad. Door zo te denken, doorgronden we onze eigen ideeën beter.
Bij wijze van PS: de godwin
De godwin, de vergelijking van een modern verschijnsel met iets uit de Tweede Wereldoorlog, lijkt me aan regels onderworpen die analoog zijn aan het bovenstaande. Zoals je geen agrarische samenleving moet vergelijken met een postindustriële samenleving, zo moet je ook geen samenleving in oorlogstijd vergelijken met een samenleving in vredestijd. Ik deel uw zorgen over veel hedendaagse ontwikkelingen, waarin Nieuw Rechts te vaak ontaardt in Bot Rechts. Maar om bij elk exces – en het zijn er vele – een vergelijking te maken met het Derde Rijk lijkt me een onderschatting van het enorme verschil dat bestaat tussen oorlog en vrede.
Al het bovenstaande wil niet zeggen dat het niet verleidelijk is vergelijkingen te maken tussen nu en toen. Ik maak ze vrijwel dagelijks, denk ik. Het verleden is nu eenmaal de matrix waarin we nieuwe ervaringen ordenen. Daar helpt weinig aan, maar je kunt erop alert zijn.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
Wat niet wil zeggen dat ook vergelijkingen tussen samenlevingen die naast elkaar bestonden en beide agrarisch waren lange tijd zonder erg veel wetenschappelijk succes zijn volgehouden, zoals de projectie van de Mediterrane wereld en het Griekse wereldbeeld op de Achaemenidische Perzen.
Kleine correctie: een godwin is niet “de vergelijking van een modern verschijnsel met iets uit de Tweede Wereldoorlog”, maar een vergelijking met de nazi’s of Hitler, die hun machtsgreep in vredestijd begonnen. Vergelijkingen tussen de manier waarop de Weimarer Republik in een dictatuur veranderde met het huidige verval van de democratie en de opkomst van autocratische populisten als Trump zijn dus geen vergelijkingen tussen oorlog en vrede en kunnen alleszins legitiem en verhelderend zijn. Zie https://www.vox.com/2018/9/19/17847110/how-fascism-works-donald-trump-jason-stanley
Zit wat in, zeker.
Het gevaar schuilt mijns inziens in de één-op-één overzetting van de logische gevolgen; toen werd gebeurtenis A gevolgd door B… nu zien we A gebeuren… dus zal B er ongetwijfeld aankomen.
Zulke redeneringen houden doorgaans geen rekening met omstandigheden zoals het feit dat de Duitse bevolking net een halve blauwe maandag democratie had gekend, en de VS deze democratie in de beginselverklaring van hun staat hebben opgenomen.
Of dat het Duitse volk uit een oorlog kwam op een schaal zoals de wereld er nog nooit een had gezien, en welke het hart uit Europa had getrokken.
Of dat de Weimarrepubliek grotendeels gelijk viel met een economische crisis waarbij onze 2008-crisis in alle opzichten verbleekt (de grote klap komt nog, mensen :))
Ik denk -opnieuw dus een mening, en persoonlijk- dat de VS Trump gewoon zullen overleven en dat zijn fundament daarvoor sterk genoeg is… maar of dat echter over één of over vijf jaar zal zijn… 🙂 ?
We zitten na de industriële en de electronische, nu in de communicatie-revolutie.
Mensen zijn niet gekker dan 200 of 2000 jaar geleden.. we hebben alleen elke gek een stem en een communicatiemiddel gegeven.
Ook hier geldt wat ik bij aflevering 1 schreef: let op de verschillen. Ik noem er drie.
In 1929 – 1933 had Duitsland 11 tot 15 jaar ervoor een rampzalige oorlog verloren. De VSA heeft dat niet.
Tussen 1929 – 1933 waren achtereenvolgens Müller, Brüning, Von Papen en Von Schleicher kanselier. Amerikaanse presidenten maken hun termijn vol.
Tot dusver is elke economische crisis in de 21e eeuw kinderspel vergeleken met de Grote Depressie vanaf 1929.
Hieruit volgt dat het Amerikaanse politieke systeem, ondanks uitingen van onvrede (die er in de jaren 1960 ook waren, maar dan aan de andere kant), veel en veel stabieler is dan het Duitse destijds. Dat lijkt mij zeer relevant.
Wat Joris zegt. Het is verhelderend om Hitler’s Ermaechtigungsgesetz naar aanleiding van de Rijksdagsbrand in 1933 te vergelijken met Trump’s noodtoestand n.a.v de Muur in 2019. En dan vooral de lauwe reacties erop.
Hoezo lauwe reacties?
Voor wat het waard is, maar er is nogal wat om te doen! De Democraten stappen naar het Hooggerechtshof om te laten onderzoeken of Trump de noodtoestand oneigenlijk gebruikt; de Liberalen zijn bang voor een precedent, mocht een toekomstige president de noodtoestand uitroepen om bijvoorbeeld iets aan het klimaat te doen of de wapenlobby aan te pakken. Bovendien heeft de federale overheid niets te zeggen in de betreffende staten. Particuliere grondbezitters en lokale overheden slijpen inmiddels de messen…
Laten we hopen dat Trump in dezen z’n neus stoot, Rob!
Wat verheldert het dan? Dat Donald de Clown nu in staat is zijn versie van de Nacht van de Lange Messen uit te voeren of zo?
Geen wonder dat u zo snel en zo makkelijk tot de foute conclusie “lauwe reacties” komt.
Donald is helaas meer dan een clown. En zijn omgeving valt ook niet te onderschatten.
Hitler werd in die tijd ook beschouwd als een Oostenrijkse plattelandsclown die wel spoedig het loodje zou leggen tegenover de traditionele krachten.
Gelukkig hoeft het helemaal niet richting nacht der lange messen en Kristallnacht te gaan als u en ik de oogjes open houden.
Tenslotte vind ik dat onze discussie gaat over een detail in het valide betoog van Jona.
Dat betoog willen wij graag in ere houden, toch?
U benoemt juist een fraai verschil. Hitler was beslist geen clown, nee. Tot kort voor het einde hield hij zijn paladijnen ferm in de hand. Donald daarentegen heeft er al handenvol de laan uitgestuurd. Oa daarom noem ik hem een clown.
Maar u hebt gelijk dat Donald’s paladijnen degenen zijn om in de gaten te houden. Die bepalen nl. het beleid. Donald the Clown heeft het te druk met twitteren en andere manieren van lawaai maken.
“Dat betoog willen wij graag in ere houden, toch?”
Hangt u er van af wie u met “wij” bedoelt. Persoonlijk houd ik mezelf niet eens in ere. Daardoor werken pogingen om inclusief te doen hoogstens averechts bij mij.
Ik merk in mijn colleges over de eerste inwoners van Europa dat cursisten eerst een gezicht vol ongeloof opzetten, maar uiteindelijk toch accepteren dat Europa van meet af aan een immigrantenregio is. Dat begon al 1,75 MA geleden met de eerste Out of Africa beweging, dan rond 45 KA met Out of Africa II, danrond 9 KA met de boeren uit het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied en tenslotte dan ook nog de komst van de dragers van de Indo-Europese talen. De verwondering wordt nig groter als blijkt dat iedereen tot circa 9 KA zwart c.q. Donker gekleurd was en dat pas door het eenzijdige voedsel van granen, meegebracht door de eerste boeren, Europa langzaamaan blank kleurde. We hebben nog veel uit te leggen …..
@hendriks:door eenzijdig voedsel van granen langzaam blank kleuren. Zo simpel ligt het niet vermoed ik, In Afrika, het continent met de fraaiste kleuren zwart (ikzelf zou pikzwart willen zijn, zoals sommigen uit Midden-Congo, een schitterende kleur huid!) wordt voor zover ik weet al zeer lange tijd graan gegeten en men wordt er niet zomaar blank op een dag.
Ik heb het een DNA specialist gevraagd (ik dacht ook dat het zo simpel was), maar die vertelde me dat aanleg voor een lichtere huid niet alleen bij de Midden-Oostelijke boeren bestond, maar ook bij de Indo-Europese steppebewoners, en dat die aanleg zelfs al bij de Neanderthalers voorkwam. We hebben het dus niet alleen van pappa en mamma, maar ook van een verre overgrootvader meegekregen.
@eduard: dit klinkt redelijk.
Je kunt ideeën wel vergelijken, maar dan vraag ik mij af of iets als “migratie” wel een zinvol begrip is. Het is mijns inziens een hedendaagse notie. Zelfs als hedendaagse notie is het wel erg algemeen. Neem nou de vroege middeleeuwen. Een migrant kan dan zowel een Visigotische vluchteling in het Karolingische Rijk (Theodulf van Orléans bijv.) aanduiden als een veroverende Viking. De belangrijkste overeenkomst is dat het om personen gaat die in een korte tijd van locatie X naar locatie Y verhuizen, los van vraag of beide personen in de deze periode überhaupt met het begrip “migrant” aangeduid werden.
Goede punten. Zal ik over nadenken. In elk geval is de afwezigheid van een antiek “migratiedebat” hetzelfde als uw constatering dat het een hedendaagse notie is.
Ik heb de indruk dat er, in ieder geval in het Nabije Oosten, maar ook elders, door agrarische staten gebruik werd gemaakt van migratie om de bevolking onder de duim te houden. Vreemdelingen werden door de Assyriërs, de Babyloniërs en de Perzen ver van huis neergeplant om als plaatselijke koninklijke bezettingsmacht te dienen, een beetje zoals ook nu nog de Italiaanse politie zijn noordelijke rekruten naar politiebureaus in het zuiden stuurt en zijn zuidelijke rekruten naar bureaus in het noorden.
Dat lijken mij eerder ‘expats’ dan migranten…
Expats verblijven ergens een tijdje om dan weer naar huis te gaan, zoals men vroeger ook meende dat de gastarbeider dat zou doen. De antieke gedeporteerden bleven gewoonlijk zitten waar ze waren neergeplant, Cyrus de Grote wordt wel met lof overladen omdat hij het de Joden toestond uit Babylon naar Jeruzalem terug te keren, maar het lijkt er op dat er uiteindelijk niet veel Babylonische Joden van dat aanbod gebruik maakten. En die eenzame Italiaanse jongemannen worden gewoonlijk meteen bij aankomst meteen verliefd en trouwen …
Zeker. Sommigen blijven hangen, anderen keren weer terug naar hun vader- of moederland.
Het blijft echter een mate van vrijwilligheid inzitten (afgezien dan van gedwongen door omstandigheden): expat, migratie/remigratie, nomadisme hebben toch een andere betekenis dan deportatie…
De Teutonen, Cimbren en Ambronen verlieten hun thuisland in het huidige Denemarken wellicht i.v.m. overbevolking door overstromingen op zoek naar nieuwe woongebieden.
De Romeinen deporteerden overwonnen opstandige stammen in Gallië, de Franken deden hetzelfde met de Saxen.
Frankische boeren daarentegen koloniseerden de Saksische Ostmark (ook wel de Sorbenmark en Elbmark genoemd, als tegenwicht tegen de daar wonende Sorben of Elb-Slaven).
Zo zijn er talloze voorbeelden te noemen die moeilijk allemaal over een kam zijn te scheren…
Dat zal ik ook zeker niet doen. Wat mij interesseert is dat die staten gebruik maakten van de tegenstelling tussen de locale bevolking en die gedeporteerden om die laatsten te dwingen trouwe steunpilaaren van het central gezag te worden, want een opstand betekende ook een pogrom op de bannelingen en hun families. Immigratie was dus wel degelijk een bron van conflicten, in dit geval een door het centrale gezag geprovoceerd conflict. Dat dit geen denkbeeldig voorbeeld is zouden we misschien kunnen we zien aan het lot van de Joden in Elefantine die toen ze niet langer de bescherming van de centrale overheid genoten hun tempel verloren. (verkeerde vergelijking: de houding van de beheerders van de tempel in Jeruzalem, die de tempel van Elefantine graag zagen verdwijnen om zijn afwijkende religieuze praktijken, doet sterk denken aan Netanyahu, die antisemieten als Orban en Trump steunt om de diaspora Joden naar Israel te jagen dan wel tot zwijgen te intimideren).
Het fascistische Italië en Duitsland van voor WO II, zijn niet te vergelijken met beide landen zoals ze nu zijn. Ik denk dat ondanks het populisme en het dreigende nationalisme in enkele landen aan de periferie van de EU (Polen, Hongarije vooral, maar nu ook in Italië) is, de toestand absoluut onvergelijkbaar met wat er speelde na WO II. Eerst een vernederend verdrag van Versailles, vervolgens een economische crisis die zijn weerga niet kent, een totaal instabiele en chaotische Weimar-republiek (zie FrankB) en een ‘messias’ die orde op zaken belooft te stellen met een revanchistisch machtsdenken dat ook nog gestoeld op een primitieve, nergens op gebaseerde rassentheorie, dat kan ik toch in de verste verte niet bespeuren op dit moment. Dus een vergelijking met het Derde Rijk en het fascisme loopt volgens mij mank.
In bepaalde opzichten ook weer niet. Donald de Clown is populair bij witte supremacisten – de al even primitieve tegenwoordige tegenhangers van de toenmalige primitieve racisten. Eigen volk eerst, beroep op deels ingebeelde tradities, een welwillend oog richting extreem-rechts straatgeweld – de overeenkomsten zijn er ook. Tegelijkertijd is alles inderdaad anders.
Bronnen geschreven door rijke mannen: dat geeft te denken. Het is dan een enorme beperking in het onderzoek van geschreven bronnen. Je bent in bepaalde mate afhankelijk van toeval: in welke mate klopt deze bron wel of niet. Lastig dus.