Zeg “Stalin” en je komt uit bij een aantal Grote Verhalen: de zuiveringen van het leger en de Communistische Partij, de collectivisatie van de landbouw, de dekoelakisering, de geforceerde industrialisering, de willekeurige executies onder Mongolen en Oeigoeren, de schijnprocessen, de hongersnoden en de Siberische concentratiekampen. Ik hoorde laatst iemand van Nieuw Rechts beweren dat het desondanks wel mee viel, zolang je maar deed wat je werd gezegd. Anders gezegd, zolang je maar geen communist of soldaat was, of wat eigen grond bezat, of Mongool of Oeigoer was, en zolang je maar niet klaagde als je te weinig te eten kreeg, dan bleven de Vladimir-gevangenis en de goelag je bespaard.
Het is kul. Dat behoeft geen toelichting. Ten overvloede echter iets over Armenië.
Al sinds de Kruistochten zijn er allerlei grote en kleine Armeense gemeenschappen rond het oostelijke Middellandse Zee-gebied, die na de genocide in het Ottomaanse Rijk sterk in omvang waren toegenomen. U kent misschien de Armeense wijk van Jeruzalem. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog nodigde Stalin deze Levantijnse Armeniërs uit om te komen naar de Sovjet-Unie. Dat was geen onaantrekkelijk aanbod, want de staat Israël was een oorlogszone.
Dus trokken Armeniërs uit Jeruzalem en uit Haifa naar de Sovjet-Unie. Met schepen voeren ze via Istanbul naar de Georgische havenstad Batoemi, waar ze al snel in de gaten kregen dat Stalin hun nogal wat valse beloften had gedaan. En ook: dat een identiteit als de Armeense, die wordt verwoord als het lidmaatschap van de Armeens-Apostolische Kerk, niet paste in de seculiere Sovjet-Unie. Mensen die bijvoorbeeld een hanger met een kruisje om hun hals hadden, waren hun sieraad al snel kwijt.
De immigranten kwamen eerst naar Yerevan, een stad die weliswaar goed was ontworpen, maar die niet was voorbereid op de komst van zoveel mensen. Gemiddeld woonden in deze jaren vier families in één huis. In de naoorlogse jaren waren ze vanzelfsprekend niet de enigen die zich moesten behelpen maar de nieuwkomers begrepen al snel dat het verstandiger was geweest in Haifa te blijven en daar te helpen bij de opbouw van de staat Israël. De opbouw van de Sovjet-heilstaat zou, eufemistisch geformuleerd, moeizamer zijn en gepaard gaan met minder persoonlijke vrijheid.
Wie verzocht of hij terug mocht keren kreeg te maken met het officiële “in principe wel, maar…” dat in alle Oostbloklanden nog decennia lang voorwerp van geheime satire zou zijn. Het was aanvankelijk nog mogelijk ’s nachts de grens met Iran over te steken en daarvandaan verder te reizen, maar al snel verscherpte het Rode Leger de grensbewaking en wie daarna nog werd betrapt kreeg een enkeltje naar de Altaj. Na de dood van Stalin in 1953 konden deze mensen terugkeren naar Yerevan, maar niet naar Israël.
De Palestijnse Armeniërs waren niet de enigen die zich bedrogen voelden. Ik hoorde vorige maand ook over een Franse officier van Armeense komaf die had gediend in Algerije en weinig zag in het aanbod van de Franse regering om zich in Frankrijk te vestigen. Hij kwam dus eveneens naar de Armeense socialistische sovjet-republiek. Dat moet in de jaren zestig zijn geweest.
Ach, laat ik mij ook eens als taalpurist kennen: Ik blijf al decennia een aperte hekel houden aan het gebruik van ‹ komaf ›, wanneer ‹ afkomst › wordt bedoeld. ‹ Komaf › ken ik als zouteloze flauwiteit uit de jaren ’50 en ’60, toen het ook al bepaald geen gunstige indruk achterliet. Inmiddels lijkt deze wanklank geheel ingeburgerd maar het gaat mij in dit leven niet meer lukken eraan te wennen.
Ah, dat is geen taalpurisme, dat is een persoonlijke, subjectieve afkeer van bepaalde taaluitingen. Dat mag. Want men kan de schoonheid van een taal alleen waarderen als men de lelijke uitwassen herkent. Waar ik bv de pest aan heb is het al net zo subjecief lelijke . Ik krijg het nauwelijks mijn toetsenbord uit. Taalpurisme heeft maar weinig van doen met esthetiek.
Dag Frank, bedankt voor je reactie. Ik zie het toch als purisme omdat ‘komaf’ aanvankelijk gewoon geen correct Nederlands was – en dat ik mijn optiek nog steeds niet is.
Voor de echte kunsthistoricus zijn begrippen als ‘mooi’ of ‘lelijk’ zonder inhoud, want subjectief.
Groets en Goeds :-]
ergernissen over taal?
wat zou het!
Niet alleen Mongolen en Oeigoeren werden willekeurig gefusilleerd. In de tijd dat het mogelijk was de dokumenten uit de tijd van de terreur te raadplegen is aan het licht gekomen dat Stalin aan alle sovjet republieken doodsquota’s liet sturen die hij allemaal persoonlijk nalas en tekende, soms na eerst een nulletje aan het voor dat jaar gewenste aantal vermoorde Balten/Armenen/Kazachen te hebben toegevoegd. Anders dan Hitler, die eindeloos zwetste maar het aan zijn ondergeschikten overliet daar een beleid van te maken, was Stalin een hard werkende “hands-on” manager.
“Niet alleen Mongolen en Oeigoeren …..”
Pars pro toto.
“…aan het licht gekomen dat Stalin aan alle sovjet republieken doodsquota’s liet sturen die hij allemaal persoonlijk nalas en tekende, soms na eerst een nulletje aan het voor dat jaar gewenste aantal vermoorde Balten/Armenen/Kazachen te hebben toegevoegd.” Ik ben dat verhaal ook wel eens tegengekomen, maar nooit met vermelding van enige betrouwbaar lijkende bron. Is dit feit of fictie?
Dank weer! Misschien nog aardig om de satrische ‘radio Eriwan ’te menoreren? https://de.wikipedia.org/wiki/Radio_Eriwan
‘Satyrisch’ bedoel ik
Was niet de enige. 😉
“zolang je maar geen …..”
Hoho. Je moest er ook voor zorgen dat je directe familieleden en bekenden niet tot die categorieën behoorden. En anders moest je ze aangeven, vooral als je jong was en het je ouders waren. Was je ook nog eens onderknuppel van de partij dan zat je wel goed, ja. Wie was die druiloor van Nieuw Rechts? Dat verbaast me – leuk of niet, stalinisme was toch echt een uitwas van links, waar NR per definitie een pesthekel aan heeft.
“waren ze vanzelfsprekend niet de enigen”
Ook nogal een eufemisme. Volgens Richard Overy in Rusland’s Oorlog woonden er zelfs in 1948 nog mensen in voormalige loopgraven. En Jerevan is nooit frontgebied geweest.
“bedrogen voelden”
Nou nee. Oost-Duitsers kwamen in 1953 al in opstand. En de massale arrestaties in Polen tussen 1950 en 1953 vonden vast niet plaats omdat de mensen zo tevreden waren.
en dan nog de druiloor van nieuw links.
“… aan het licht gekomen dat Stalin aan alle sovjet republieken doodsquota’s liet sturen die hij allemaal persoonlijk nalas en tekende, soms na eerst een nulletje aan het voor dat jaar gewenste aantal vermoorde Balten/Armenen/Kazachen te hebben toegevoegd.” Ik heb dat verhaal nog wel gehoord, maar nooit met vermelding van enige betrouwbare bron. Feit of fictie?
Hebt u Richard Overy’s Ruslands Oorlog geprobeerd? Hoofdstuk 1. Ik kan het me niet herinneren, maar dat zegt niet zoveel.