Misverstand: Christenen vernietigden de gnostische evangeliën
De christenen vergrootten in de loop van de vierde eeuw hun invloed, maar waren het zelden eens over de rechte leer. Daarover voerden ze stevige discussies en sommige groepen gelovigen, die het pleit hadden verloren, verlieten zelfs het Romeinse Rijk. Veel van hun teksten zijn verloren gegaan, maar een enkele keer duikt een oude tekst op, die licht werpt op de opvattingen van de andersdenkenden, zoals de gnostici.
Steeds als deze manuscripten ter sprake komen, wordt de beschuldiging geuit dat de aanhangers van de officiële kerk zulke teksten, met hun afwijkende theologieën, zouden hebben laten vernietigen. Ook de erotische poëzie van Sapfo zou ten prooi zijn gevallen aan deze daadkrachtige vorm van literaire kritiek. Waarom de christenen al die moeite zouden hebben willen nemen, wordt er nooit bij gezegd. De vraag is niettemin pertinent, want het was totaal niet nodig teksten op te sporen en te verbranden. Ze verdwenen wel uit zichzelf.
Antieke teksten verdwenen altijd, tenzij er iemand was die het kapitaal bezat om een peperdure kopiist in dienst te nemen. Dat moest, als de teksten op papyrus waren geschreven, ongeveer elke eeuw gebeuren, zodat een enorme hoeveelheid werk moest worden verzet om bibliotheken te bewaren. Zeker in de Late Oudheid, toen alleen de allerrijksten nog genoeg financiële armslag hadden, werd er weinig gekopieerd, en als het gebeurde moest men selecteren. Dat de gnostische evangeliën verloren zijn gegaan, is om dezelfde reden als waarom het grootste deel van de Wereldgeschiedenis van Polybios, de meeste tragedies van Aischylos, Sofokles en Euripides en de poëzie van keizer Nero verloren zijn gegaan: ze appelleerden niet aan de smaak van de rijken.
Waarschijnlijk zijn af en toe met opzet manuscripten vernietigd, maar in de regel was er geen kwaad opzet in het spel. Het was onvermijdelijk dat de meeste teksten uit de Oudheid zouden verdwijnen. Wat niet wegneemt dat het verloren gaan van zoveel teksten deprimerend is. Ik zou een lief ding over hebben voor een kopie van Suetonius’ Scheldwoordenboek.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Nu u hier toch bent…
Ik had deze tijd graag benut om mijn boek Bedrieglijk echt, te promoten. Dat oudheidkundigen zich laten gebruiken om de winst van zwarthandelaren op te drijven, is verontrustend en verdient discussie. Als u niet zoveel tijd hebt, lees dan deze eerste bespreking, waarin alles mooi staat samengevat. Of bekijk dit filmpje.
Worden onze computers over 2000 jaar nog begrepen en/of uitgelezen? En hoeveel informatie is er dan nog overgebleven van onze huidige tijd? Niemand die het weet, als er dan nog iemand is, hoewel je kan het niet weten.
Net een week geleden schreef Tim O’Neill op zijn blog History for Atheists uitgebreider over hetzelfde onderwerp. Het is deprimerend dat zelfs zij die beter zouden moeten weten dit misverstand in antitheïstische propaganda omzetten. ToN citeert de respectabele filosoof AC Grayling:
“There’s no contradiction between saying that the early Christians tried to efface a pagan culture – they failed. They smashed a lot of temples and they burned a lot of books. …. [L]et me give you an example. We have seven of Aeschylus’ plays and we know the titles of 70 We have something like you know a dozen or so of … ummm … Euripides …”
Geleerde les: vertrouw deskundigen alleen op hun eigen vakgebied.
Yup. En accepteren dat geschiedenis een wetenschap is. Het probleem is dat zelfs de naaste collega’s, de archeologen en classici, denken dat ze voldoende zijn gekwalificeerd om zomaar over het verleden te mogen spreken.
Grayling is serieus van mening dat christenen teksten van de Attische tragedies hebben vernietigd? Ik val bijna van mijn stoel van het lachen! Als het niet zo treurig was…
Dat boek van Grayling heb ik ook. Een stelletje hooligans waren het, die vroege christenen.
Het is altijd weer opvallend hoe hardnekkig de negentiende eeuw is. In dit geval: omdat ze de toenmalige dichotomie tussen confessioneel en niet-confessioneel op het verleden projecteert.
Vergelijk de nadruk op dynastieën, koningen, slavernij en imperia in de Egyptische geschiedenis; de presentatie van het Romeinse Rijk als territoriaal begrensde staat (inmiddels terug van weggeweest dankzij de limes-organisaties maar evengoed negentiende-eeuws); en natuurlijk de Oost-West-tegenstelling waar Tom Holland van droomt.
Die indeling van dynastieën in Egypte komt toch bij Manetho vandaan en is toch niet ‘verzonnen’ in de 19e eeuw?
Die indeling van de oude Egyptische geschiedenis in dynastieën komt toch bij Manetho vandaan, en is toch niet ‘uitgevonden’ in de 19e eeuw?
Vergissing. Ik heb “The Darkening Age” van Catherine Nixey. “the Christian destruction of the classical world”, 2017.
Komt er ook niet goed vanaf:
https://historyforatheists.com/2017/11/review-catherine-nixey-the-darkening-age/
Vuistregel: als iemand de term Donkere Eeuwen gebruikt zonder het begrip te specificeren kunnen we gevoeglijk aannemen dat die persoon bovenal zijn/haar eigen vooroordelen poneert en zich niet bekommert om empirische data en al helemaal niet om systematisch onderzoek.
Aangezien religie politiek is, krijg je dit soort reacties. De creationisten in de VS vragen erom.
Ja, dat zal wel. Het heeft even geduurd om door te krijgen wat me precies stoorde aan uw reactie: niet u. Mensen als Grayling en Nixey
1. committeren zich uitgebreid en publiekelijk aan rationalisme en specifiec de wetenschappelijke methode;
2. bekritiseren het irrationalisme van gelovigen als die creationisten;
3. venten aldus breeduit hun intellectuele superioriteit uit;
4. gooien datzelfde rationalisme het raam uit zodra de conclusies ervan niet passen bij hun propagandistische (lees: antireligieuze) doeleinden.
Ik kan daar maar slecht tegen en vind het eigenlijk nog een beetje erger dan het creationistische irrationalisme.
Jammer van de tijd. Die ben je voorgoed kwijt.
https://gegrammena.wordpress.com/2017/10/22/reactions-reviews-to-catherine-nixeys-the-darkening-age-eeuwen-van-duisternis/
Er zijn wel erg veel misverstanden ….
En dit is alleen nog maar de oudheid.
Goed, in de lijn van bovenstaand blog: alle kennis van de Oudheid is verloren gegaan toen de Alexandrijnse Bibliotheek in vlammen opging (omdat Julius Caesar hem in brand had gestoken.)
Ik word helemaal gestoord van alle keren dat deze bewering opduikt, zelfs onder (amateur-)historici.
Terzijde: Als iemand écht wil weten wat wij niet meer hebben uit de Romeinse Oudheid, lees “La litérature Latine inconnue”. Auteur Henri Bardon schat dat wij nog ongeveer 10% overhebben van alles dat er is geschreven in de Romeinse tijd.
Julius Caesar? Het waren toch de moslims?
10% lijkt me ongelofelijk veel
Nee, het was niet Ouwe Sjuul en het waren ook niet de moslims. Geheel in lijn met bovengenoemde Nixey waren het de christenen.
“nog ongeveer 10% overhebben”
Wat een overvloed aan beschikbare informatie (dit is om JonaL te plagen). Evolutiebiologen moeten het met ongeveer 2,5% aan fossielen doen.
“de aanhangers van de officiële kerk” . Dat is een frame dat veel gebruikt wordt om een kerk te beschrijven die nog met de beste wil van de wereld niet als “officieel” kan worden beschouwd. Pas in de loop van het eerste millennium gaat de westelijke helft van de westelijke kerk de bisschop van Rome als paus zien (de oostelijke helft van de westelijke kerk blijft uiteraard op Constantinopel georiënteerd, en de kerken ten oosten van de Bosporus doppen hun eigen boontjes, zeker na de islamitische verovering). En ook dan is de kerk nog lang niet zo geïnstitutionaliseerd dat je van een officiële kerk kunt spreken. Pas als na 1000 de investituurstrijd losbrandt is het zo ver.
Ik vraag me altijd af wat men toch beoogt met het blijven propageren van dit soort onzin. Ik vermoed dat ik hier mijn oude stokpaard van stal kan halen: de menselijke behoefte om orde en systeem te zien, ook waar die afwezig zijn.
Ik heb nog een ander punt. “Dat moest, als de teksten op papyrus waren geschreven, ongeveer elke eeuw gebeuren…” We hebben op dit blog vele malen kunnen lezen dat er een enorme hoeveelheid oud papyrus bestaat, en in Egypte zijn echt oude beschreven papyri gevonden. Wat veroorzaakt dan het verval van die teksten op papyrus die iedere honderd jaar vernieuwd moesten worden
Met “aanhangers van de officiële kerk” bedoel ik: wat door de keizer wordt gesteund. Zeg maar de leer van de concilies. Ik gebruik dat woord omdat er christenen waren – en vermoedelijk de meerderheid – die dat niet volgden.
Tweede punt: wat wij vinden – en het is inderdaad veel – is beschadigd, kapot. Het is wat weggegooid werd na te zijn gekopieerd.
“Wat veroorzaakt dan het verval van die teksten op papyrus die iedere honderd jaar vernieuwd moesten worden”
Ongunstige klimatologische omstandigheden. Zo uit mijn hoofd: hoge luchtvochtigheidsgraad.
Het is vloeken in de kerk, ik weet het, maar ik denk eerlijk gezegd dat we nog vrij veel geschriften uit de oudheid over hebben. Althans, dat wat men in de latere oudheid praktisch en nuttig vond: van de schoolselectie Griekse tragedies tot allerlei geschriften op het gebied van (dier)geneeskunde, retorica en astrologie.
Dat heeft inderdaad niets met christenen te maken: het heeft me altijd verbaasd dat de brieven van de apostaat Julianus braaf werden gekopieerd in de middeleeuwen (weliswaar soms met de woedende uithaal van de kopiërende monnik in de marge). Maar hij schreef stilistisch goed Grieks, en als model voor epistolair proza zal dat de doorslag hebben gegeven.
Zelfs de totaal vunzige pederastie van Strato is bewaard gebleven in de Anthologia Palatina, met meer gedichten dan de gemiddelde dichter. Maar ook hier: technisch knap. Veel meer dan theologie zou dat (naast praktisch nut) wel eens een belangrijk criterium kunnen zijn geweest of een titel werd gekopieerd.