Het coronavirus dankt zijn naam aan de krans (in het Latijn: corona) rond de virusdeeltjes. Die informatie heb ik van Wikipedia dus als het niet klopt verspreid ik hierbij fake news. Erg veel wijzer word je van die omschrijving trouwens ook niet, want waar is de krans dan van gemaakt? Maar dit wordt geen medisch of biologisch verhaal, want het gaat me nu alleen om dat Latijnse woordje corona. Dat betekende in de Oudheid inderdaad ‘krans’, de hoofdtooi die bijvoorbeeld priesters bij het offeren droegen. Pas in het middeleeuws Latijn ging corona ‘kroon’ betekenen, en veel Europese talen hebben dat woord toen in die betekenis geleend.
Korônê
Maar we kunnen ook een stap terug in de tijd zetten. Want waar hadden de Romeinen hun corona vandaan? Die hadden het uit het Grieks, waar korônê al een oeroud woord was. Een enkele keer komt het daar ook voor in de betekenis ‘krans’, en in die betekenis hebben de Romeinen het woord dus overgenomen.
Maar als een Griek korônê hoorde, dacht hij niet aan een krans, maar aan een… kraai. Een korônê is in de eerste plaats een kraai (of een raaf). Volgens mijn Grieks-Engelse woordenboek trouwens ook een shearwater, wat ik – je blijft aan de gang – natuurlijk ook weer moest opzoeken. Dat dier blijken we dan in het Nederlands te kennen als de Noordse pijlstormvogel(Puffinus puffinus), maar die komt in Griekenland niet voor. Ergens lijkt hier dus toch iets mis gegaan.
Krom
Laten we het dus maar houden op korônê in de betekenis van ’kraai’. Kraaien hebben een karakteristieke snavel, waarvan het bovenste deel bij de punt naar beneden buigt. Maar het is ook mogelijk dat het door zijn klauwen kwam, in elk geval werden van korônê allerlei woorden afgeleid die ‘krom’, ‘(om)gebogen’ of ‘rond’ betekenden. Homeros heeft het over ‘gebogen (korônis) schepen’, een stier had ‘kromme’ (korônios) hoorns, en een krans (in gewoon Grieks een stefanos) kon dus, poëtisch, met korônê worden aangeduid. In de zuidwest-punt van de Griekse Peloponnesos lag de plaats Korône (tegenwoordig Koróni), waarschijnlijk genoemd naar korônê in de betekenis ‘heuvel’.
We kunnen nóg een stap terug. Want: waarom heet een korônê eigenlijk korônê? Die vraag brengt ons naar het Proto-Indo-Europees, de voorouder van alle Indo-Europese talen. He blijkt, dat in de meeste van die talen, inclusief het Nederlands, het woord voor ‘kraai’ begint met de klank k(.)r-. En wat voor geluid maakt de (bijvoorbeeld zwarte) kraai (Corvus corone)? Precies: kr(a). De Proto-Indo-Europese klank *kr- was dus een onomatopee.
En zo dankt het coronavirus zijn naam uiteindelijk aan kraaienzang.
[Omdat ik het in april vrij druk heb, zal ik enkele stukken plaatsen die oorspronkelijk waren gepubliceerd op de beëindigde website Grondslagen.net en die interessant genoeg waren om te bewaren. Dit was een van de bijdragen van Gert Knepper. Dank je wel Gert !]
Ook uit de Wikipedia:
“De coronavirussen zijn een onderfamilie van virussen met positief enkelstrengig RNA als genetisch materiaal. Ze danken hun naam aan de krans (in het Latijn corona) rond de virusdeeltjes. Deze krans bestaat uit grote, karakteristieke spike-eiwitten waarmee de virussen zich aan gastheercellen kunnen binden. ”
https://nl.wikipedia.org/wiki/Coronavirussen
Dank! Spike-eiwitten, wie kent ze niet…
Leuke stadje, Koroni. Lekker gegeten aan de haven! Zou die naam ook niet afgeleid kunnen zijn van de kromme baai, waar het aan ligt? Zie https://www.google.com/maps/place/Koroni+240+04,+Griekenland/@36.8045007,21.9451501,13.79z/data=!4m5!3m4!1s0x13619bf237123a27:0x957f4ca66d8df0eb!8m2!3d36.7960065!4d21.9583765
Leuke stukje!
En de kraai is ook een doodgraver dus wel zo toepasselijk …
Maar om nu meteen ‘kraaienmars’ boven dit stukje te zetten in plaats van ‘kraaienzang’…
Over de “shearwater”. Daar zijn verschillende “soorten” van. Wél vooekomend in Griekenland is de Puffinus yelkouan: “In Greece, Yelkouan shearwater nests on islets mainly in the central and northern Aegean. Its exact distribution is not well known and few large colonies are known.
In Thassos you can see them in the spring (sometimes in large flocks of thousands of birds) and in small numbers throughout the summer.” (bron: aldebaran.gr)
Meer over “korônê” als vogelnaam: “Although the Hooded Crow itself at times frequents the sea shore (see above), more than one basically marine species seem also to have been given the name of Korōnē. Old lexica and scholia flounder about, identifying the marine Korōnē as an Aithyia (q.v.: Hesychius κ 3739, 3741), Kolymbis (q.v.: Hesychius κ 3741) and Laros (q.v.: Hesychius κ 3739, scholion on Homer Odyssey 1.441). Some ancient texts are more precise. Arrian (Periplus of the Euxine Sea 32 Müller=21 Silberman, Hercher) so calls a group of birds that lived along with Laros and Aithyia on the island of Leuke (? Phidonisi or Berezan) at the mouth of the River Danube, flying out to sea at dawn and returning to the temple of Achilles on the island to sprinkle it with water from their dripping wings. This suggests the Mediterranean Shearwater (Puffinus yelkouan), a dark brown, grey and white bird which is found on the west side of the Black Sea, although there is no evidence of its breeding there. Other writers seem to give the name to the [Great] Cormorant (Phalacrocorax car bo) and/or the [European] Shag (P. aristotelis), both elsewhere called Korax (q.v.), crowlike birds more attached to water than the Hooded Crow. Indeed Aratus (949–52) mars his graphic description of a Crow’s behaviour (see [1] above) by adding an ability to dive headlong into a river, which characterises not a Crow but a Cormorant or Shag. Homer has his longtongued Korōnē and its fellows doing their tasks at sea but nesting in trees on Calypso’s island (Odyssey 5.66–7), and Odysseus’ men, floundering about in the waves after their ship was struck by a thunderbolt, are compared to the same birds (Odyssey 12.418–19); Theophrastus (Weather Signs 16) has his bird moving its head as it stands on a wave-washed rock, frequently diving and flying over the water; while the Geoponica (1.3.7) has its Korōnē wetting its head on shore, swimming, and croaking during the night. These are all features of Cormorant and Shag behaviour.” (bron: Birds in the ancient world from A to Z, Arnott 2007 – hier vrij te downloaden: https://www.cepam.cnrs.fr/sites/zoomathia/wp-content/uploads/sites/6/2014/03/zarnott_birds_ancient_world_2007.pdf)
Als ik het goed begrijp, zijn krans en kraai in het Grieks homoniemen, maar is hun betekenis niet verwant. Of loopt er wel een link van kraaien naar kransen?