De donderdag gebruik ik vaak om een stukje te schrijver over Een kennismaking met de oude wereld, het handboek van Bert van der Spek en Luuk de Blois waarmee ik ooit oude geschiedenis leerde. Ik wandel, zoals de trouwe lezers weten, de laatste herdruk door om te zien of mijn kennis erg is verouderd. En om zo nu en dan een aanvulling te geven.

Vandaag wijk ik een beetje af van die aanpak door een kunstvoorwerp te behandelen uit de Griekse Archaïsche Periode, het tijdperk waar we waren aangekomen. Hierboven ziet u een op Chios gemaakte en in Thessaloniki teruggevonden beker met een mooi leeuwtje erop. Vladimir Stissi vertelt me dat het zo tussen 575 en 550 v.Chr. is te dateren. Ruwweg even oud als de Apollo van Tenea.

Een uitgeroeid dier

De leeuw is interessant. Lang is gezegd dat zulke dieren in Griekenland niet voorkwamen. Als Griekse kunstenaars ze dan toch afbeeldden, moesten dat imitaties zijn van oosterse voorbeelden. Door de kolonisatie van het Zwarte Zee-gebied hadden de Grieken contact gekregen met bijvoorbeeld Urartu. Het was dan bijvoorbeeld via dit koninkrijk, of een andere Anatolische of Levantijnse handelspartner, dat de Grieken het motief oppikten.

Dat alles is zeker niet ondenkbaar. Er is een “oriëntaliserende fase” in de archaïsche kunst, waarin men in Griekenland wel meer oosterse motieven overneemt. Dus waarom koning Nobel niet?

Inmiddels kijken kunsthistorici er anders tegenaan. Op een stuk of dertien plekken in Griekenland zijn namelijk leeuwenbotten teruggevonden. De conclusie dat het dier in elk geval in de Bronstijd en IJzertijd bekend was, is onontkoombaar. Wellicht hebben jagers ergens in de IJzertijd het laatste exemplaar gedood. Het botmateriaal uit Delfi dateert uit de zesde eeuw. Trouwens, het kan geen kwaad eraan te herinneren dat Herodotos weet dat begin vijfde eeuw de Perzische troepen in Thracië te maken hadden met leeuwen (7.125-126). Waarom zou Herodotos zoiets verzonnen hebben?

Artistiek motief

Dat er rond het midden van het eerste millennium v.Chr. in Zuidoost-Europa hier en daar nog leeuwen waren, laat onverlet dat de leeuw als artistiek motief niet geïnspireerd zal zijn door reëel in Griekenland voorkomende dieren. Daarvoor waren ze toch te zeldzaam. Ik wil geloven dat het dier op de hierboven afgebeelde beker meer lijkt op een Anatolische of Levantijnse leeuw dan op een dier dat de pottenbakker heeft zien rondlopen op Chios.

Wat ik maar zeggen wil: archaïsche afbeeldingen van leeuwen zijn eerder oosters geïnspireerd dan op autopsie gebaseerd.

[Dit was het 420e voorwerp in mijn reeks museumstukken. Hieronder is een PS.]

PS: Urartu en Armenië

Nu ik het toch heb over Urartu: dat is dus de voorganger van wat later Armenië heette. Dus zeg maar het oostelijk deel van het huidige Turkije met het huidige republiekje. Dat gebied heeft een fenomenaal interessante cultuur en ik attendeer graag op de expositie die vorige week is begonnen in het Drents Museum in Assen.

Houd er bij uw bezoek rekening mee dat “tussen Meppel en Groningen de dienstregeling wegens werkzaamheden is aangepast”. U moet met een bus. Bovendien rijden er “door leveringsproblemen minder bussen rijden dan gepland”. In juni zouden de treinen weer moeten rijden. Maar ongetwijfeld is dan het Libelle-zomer-evenement en is er vervolgens personeelsschaarste wegens de zomervakantie. Goede raad: neem de auto. Maar ga wel kijken.