Ik kan me voorstellen dat u even niet paraat hebt wie Jacobus van Serugh was, dus ik praat u eerst even bij: een laatantieke bisschop die leefde in het grensgebied van het huidige Syrië en Turkije. Tevens dichter, theoloog en in 503, tijdens de belegering door de Sasanidische koning Kavad I, leider van de christenen in Amida. Volgens de dertiende-eeuwse historicus Bar Hebraeus componeerde Jacobus van Serugh 763 preken, die wel zo aardig zijn omdat ze zijn geschreven als gedichten. Daarvan zijn er 400 bewaard. De Libanese onderzoeker Khalil Alwan heeft de 401e ontdekt.

Vergeten Aramese teksten

Homilie #401 lag in een bibliotheek in Birmingham. In de Europese bibliotheken liggen namelijk letterlijk honderden Aramese, Armeense, Ethiopische en Koptische teksten onuitgegeven te zijn. Er zijn heus wel onderzoekers geweest die er naar omkeken, maar lange tijd beschouwden westerse geleerden de teksten van de oosterse kerken alleen als documentatie van ketterijen & dwaalleren. Jacobus van Serugh, die de Geloofsbelijdenis van Chalkedon afwees, kreeg dus niet de aandacht die Latijnse of Griekse kerkvaders kregen.

Het is eigenlijk pas de laatste jaren dat dit soort teksten wat meer in de belangstelling komt. Ik heb weleens geblogd over de oosterse uitleg van de titel “Petrus” die een van Jezus’ volgelingen kreeg. Die oosterse uitleg sneed mijns inziens meer hout dan de westerse traditie.

Mar Yacoub

Gebrek aan belangstelling is echter niet het enige probleem. Er bestaat ook zoiets als miscatalogisering: een tekst die op de verkeerde auteursnaam staat. Dat is gebeurd met manuscript Mingana Syr. 87 ofwel de 87e Aramese codex uit de verzameling van Alphonse Mingana. (Ook het Koranfragment waarover mijn goede vriend Richard al eens schreef, hoort bij deze collectie.) De teksten Mingana Syr. 87 gaan terug tot de vijftiende eeuw en staan op naam van Mar Yacoub, “heer Jacobus”, een titel + naam die op diverse mensen van toepassing kan zijn. Een nogal vage catalogisering dus. Alwan heeft nu vastgesteld dat de Jacobus wiens werk in Birmingham ligt, dezelfde is als de Jacobus die geboren is in Serugh.

Waarover gaat de nu ontdekte 401e preek? Over de soorten engelen. We kennen wel meer teksten over de verdeling van het hemels ras, zoals die van de anonieme auteur die wordt aangeduid als Pseudo-Dionysios de Areopagiet. Hij onderscheidt negen soorten: serafijnen, cherubijnen, tronen, machten, deugden, krachten, vorstendommen, aartsengelen en engelen. De noodzaak orde aan te brengen, werd, zo leren we nu, breder gedeeld. En vermoedelijk grijpen Jacobus van Serugh en Pseudo-Dionysios terug op gedeeld gedachtegoed, wat de indruk wekt dat de vraag al eerder speelde.

Een tweede nu ontdekte tekst – als ik alles goed begrijp – probeert door middel van negatieve typeringen tot godsbegrip te komen. God valt niet te beschouwen als goed want Hij is meer dan goed; Hij is ook niet groot maar meer dan groot. Ook hier zijn overeenkomsten met Pseudo-Dionysios.

Vrije wil

Verder is er een tekst geïdentificeerd Over Adam en over goed en kwaad. Ruim 900 verzen gaan over de vraag of de eerste mens sterfelijk of onsterfelijk was geschapen. Jacobus oppert dat Adam beide tegelijk was tot hij, met de vrije wil die God hem had gegeven, een keuze maakte. Een keuze die uiteindelijk het einde betekende van het menselijk verblijf in het Aards Paradijs en het begin van een leven dat uitliep op de dood.

Ik weet het: deze gedachtenspinsels staan ver van ons en onze tijd. Maar het is fijn dat we een klein beetje meer zicht hebben op een in West-Europa lang genegeerd deel van de laatantieke wereld.

Zelf bevind ik me met dit stukje buiten mijn eigenlijke expertise. Voor verbeteringen is er de commentaarsectie.