Het verhaal van de Franse interventie in Mexico is in Nederland niet zo bekend. Bij mij wel. Karl Mays held Winnetou nam het al op voor de Mexicaanse president Benito Juárez, dus op mijn twaalfde had ik er al van gehoord. Toen ik jaren later naar Mexico reisde heb ik een aantal plaatsen die een rol speelden in deze geschiedenis bezocht en in Mexico leeft het verhaal nog zeker.
Conservatief gestook
Benito Juárez was een Zapoteek van eenvoudige komaf die zich wist op te werken tot president van Mexico, maar daarvoor moest hij wel eerst een burgeroorlog winnen tegen de conservatieve gevestigde orde, oftewel de katholieke kerk en de grootgrondbezitters. De conservatieven vluchtten naar Frankrijk en zochten steun bij keizer Napoleon III, die wel oren had naar een uitbreiding van zijn invloedssfeer richting het Amerikaanse continent. De opkomst van de Verenigde Staten was de Fransen ook toen al een doorn in het oog, maar de Amerikaanse Burgeroorlog was net uitgebroken, dus de VS waren verzwakt en dat bood kansen.
De Mexicaanse conservatieven betoogden dat hun land ongeschikt was voor een republiek. De chaos die was ontstaan na de burgeroorlog en de opkomst van die omhooggevallen Indiaan bewees dat. Wat het land nodig had was een vorst. Napoleon dacht dat hij wel iemand wist: de Oostenrijkse prins Maximiliaan en zijn vrouw de Belgische prinses Charlotte hadden niet echt veel te doen en waren wel te porren voor een keizerrijk in het westen.
Biografie
De Britse historicus Edward Shawcross, gespecialiseerd in het Franse imperialisme in Latijns Amerika, heeft hier onlangs een boek over gepubliceerd: The Last Emperor of Mexico. Ik had het in Londen al zien liggen, maar pas toen ik de Nederlandse vertaling zag besloot ik om het te kopen. Dat een Nederlandse uitgever brood ziet in dit onderwerp is iets wat me hoopvol stemt en wat ik graag wil ondersteunen.
De ondertitel van het boek is: Hoe een Habsburgse aartshertog een rijk moest stichten in de Nieuwe Wereld. In het Engels was dat: The dramatic story of the Habsburg archduke who created a kingdom in the New World. Vertaler Arian Verheij heeft hier dus een subtiele, maar zeer treffende verandering aangebracht: het stichten van dat rijk was iets wat Maximiliaan werd opgedrongen, niet iets wat hij deed uit eigen initiatief. Constant werd er door Napoleon en de Mexicaanse conservatieven op hem ingepraat dat hij als keizer van Mexico echt iets zou kunnen betekenen voor het land. Maximiliaan was een romanticus. Hij hield van reizen, hij hield van de natuur en hij was voor gelijke rechten voor iedereen, waardoor hij nogal eens in conflict kwam met grote broer Frans Jozef, keizer van Oostenrijk, die zo stram en stijf was als een pasgesteven uniform.
Cinco de mayo
Napoleon gebruikte niet afbetaalde schulden van Mexico als een smoesje om het land binnen te vallen, eerst met hulp van Spanje en Engeland. Het begon slecht: op 5 mei 1862 sloegen de Mexicanen de Franse aanval op Puebla af. Cinco de mayo is nog steeds een nationale feestdag in Mexico. Maar de Fransen bleken te sterk en uiteindelijk konden Maximiliaan en Charlotte, in het boek aangeduid met de Mexicaanse variant Carlota, hun intrek nemen in het Chapultepec-paleis, waar je hun vertrekken nog steeds kunt zien. En vanwaar je een mooi uitzicht hebt over de stad.
Het boek beschrijft hoe Maximiliaan probeerde om een rijk van de grond te krijgen, maar noch de conservatieven, noch de liberalen voor zich wist te winnen. Wel ondernam hij reizen door het land, waar hij zich liet toejuichen terwijl Charlotte ondertussen het hofleven voor haar rekening nam. Maar het was gedoemd te mislukken.
Het einde
Toen de Unie de Amerikaanse Burgeroorlog eenmaal had gewonnen, had men de handen vrij om zich met de rumoerige zuiderbuur te bemoeien. Napoleon III begreep dat er geen redden meer aan was en liet Maximiliaan als een baksteen vallen. Charlotte reisde naar Europa om hem op andere gedachten te brengen, maar raakte steeds meer in de greep van paranoia.
Maximiliaan wilde eerst terug naar Europa, maar de romanticus in hem vond dat zijn eer te na en hij vocht een laatste strijd uit met het Mexicaanse leger, die eindigde met zijn executie. En zo kwam een einde aan wat Karl Marx omschreef als een van de meest bizarre ondernemingen uit de internationale geschiedenis.
Het boek gaat voornamelijk over Maximiliaan, want hij was de spil waar dit verhaal om draait, ook al had hij het niet in gang gezet. Maar je kunt bijna niet anders dan sympathie voelen voor iemand die zich voor zo’n grote taak gezet ziet en die zo graag het goede wil doen voor zijn nieuwe land en met wie het onvermijdelijk zo tragisch afliep.
Juárez
President Benito Juárez komt in het boek minder uit de verf. Het verhaal van Maximiliaan en Charlotte is nou eenmaal dramatischer. In Mexico is hij echter de Vader des Vaderlands. De leider van het verzet, de bevrijder. Hij staat op bankbiljetten, het vliegveld van Mexico Stad draagt zijn naam en er is geen stad of dorp in Mexico of er is wel een plein of straat naar hem vernoemd, sommige stadjes heten zelfs Benito Juárez en het gehucht aan de grensrivier met Guatemala waar ik meer dan twintig jaar geleden Mexico binnenkwam heette Benemérito de las Américas (weldoener van de Amerika’s), ook alweer een bijnaam van Juárez.
Deze bizarre episode uit de Europese geschiedenis is één van de vormende episodes uit de Mexicaanse geschiedenis en Edward Shawcross heeft daar een goed en leesbaar boek over geschreven.
- Edward Shawcross, The Last Emperor of Mexico. The dramatic story of the Habsburg archduke who created a kingdom in the New World (€26,00)
- Edward Shawcross, De Laatste Keizer van Mexico. Hoe een Habsburgse aartshertog een rijk moest stichten in de Nieuwe Wereld (€27,50)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Frans Buijs voor de vierde keer in. Dank je wel Frans!]
Interessant verhaal. Ik moest meteen denken aan het bekende schilderij van Eduard Manet met de executie. Ik zag het schilderij in de Kunsthalle van Mannheim. Maar zag ook een gefragmenteerde versie van het schilderij in e National Gallery in Londen. Hoe het nu zit met die twee schilderijen weet ik eigenlijk niet. Zo ken ik het verhaal van Maximiliaan, want ik heb er toen weleens iets over opgezocht. Meer uitgelangstellig voor Manet, dan voor de keizer moet ik toegeven.
Klopt, het schilderij is Manets commentaar op de gebeurtenissen en deed nogal wat stof opwaaien: hij gaf de soldaten Franse uniformen in plaats van Mexicaanse omdat hij vond dat de Fransen schuldig waren aan de dood van Maximiliaan.
PS: Robert?
Maria Charlotta Amelia Augusta Victoria Clementina Leopoldina, keizerin van Mexico was de dochter van Leopold I (eerste koning van België, na de onafhankelijkheidstijd met Nederland). Haar huwelijk met de Oostenrijkse aartshertog Maximiliaan, de latere keizer van Mexico was een liefdesverbintenis.
Nadat zij (in Europa) de dood van haar echtgenoot na zeven maanden had vernomen ging haar geestelijke toestand snel achteruit met vlagen van woede, kunstmatige roes en hysterieaanvallen. Adam Hochschild vermeldde in zijn “De geest van Leopold II”: ‘Zij bracht haar dagen door in gesprek met een levensgrote pop, gekleed in een keizerlijk gewaad. Zij sprak deze pop aan met ‘Max’ en beweerde dat hij het hart van Maximiliaan bezat.’
In die toestand kon zij niet langer in het koninklijke hof in Laken verblijven en werd zij door haar broer Leopold II als het ware verbannen naar het van oorsprong Middeleeuwse kasteel Boechout in Meise (ten noorden van Brussel) waar zij tot haar dood, 86 jaar oud, verbleef.
Het kasteel van Boechout (nu gerestaureerd) is getuige van een rijke geschiedenis en bevindt zich vandaag de dag in het centrum van de wondermooie “Plantentuin van Meise”, het voormalige domein waar keizerin “Carlota” haar einde vond. Ben je ooit in de omgeving, aarzel dan niet om die 92 hectare grootte schitterende tuin eens te bezoeken. Het adres is Nieuwelaan 38 – 1860 Meise.
Maximiliaan – de weg nast de hel en goede bedoelingen…
Franz Joseph – broer geëxecuteerd, zoon zelfmoord, vrouw vermoord…
De regeringsperiode van Benito Juárez kon uiteindelijk niet voorkomen dat Mexico weer afgleed naar een dictatuur (Porfirio Díaz) die weer uitliep op een revolutie (1910 en een lange nasleep) die weer resulteerde in vele decennia van de ‘perfecte dictatuur.’
Benito Mussolini was vernoemd naar Juárez.
De bovenstaande zaken worden aan het eind van het boek, dat nou eenmaal alleen over het keizerrijk gaat, even aangestipt. Díaz speelde ook een rol in de strijd tegen de Fransen, hij werd meerdere keren gevangen genomen en ontsnapte weer. Zijn bewind was inderdaad een klassiek geval van de rijken worden rijker en de armen worden armer; de gringos hadden ontdekt dat ze Mexico makkelijker konden overheersen door middel van economische investeringen dan door veroveringen, iets wat ze in heel Midden Amerika zouden doen. Het boek bevat ook het citaat dat waarschijnlijk van Díaz afkomstig is: arm Mexico, zo ver van God en zo dicht bij de Verenigde Staten.
Díaz is ook een klassiek geval van de leider die te lang is blijven zitten. Toen hij zich op zijn 80e weer verkiesbaar stelde brak de revolutie uit en dat was de periode die Mexico nog meer vormde als een natie, de belangrijkste gebeurtenis uit de 20e eeuw, vergelijkbaar met de Tweede Wereldoorlog bij ons.
Het wedervaren van Díaz zou moderne leiders aan het denken moeten zetten – Xi Jinpin, Vladimir Poetin, Reçep Tayip Erdoğan, Ali Khamenei… (Mark Rutte😏)
Xi Jinping.
Omdat het hier over Mexico gaat een bekend Mexicaans lied: Mexico Lindo y Querido; het mooie Mexico waarnaar ik verlang.
Daarin de zin: als ik hier ver vandaan sterf, zeg dan dat ik slaap en dat zij mij hier naartoe moeten brengen.
Da’s lang geleden Martin. Welkom terug.
Waarom ik hier wel eens reageer: sinds ik er op het gymnasium in aanraking ben gekomen ben ik altijd onder de indruk geweest van de ongeremde intellectuele en artistieke hoogstandjes van de oude Griekse cultuur. Voor wie dat lied over Mexico mooi vond nog twee tips, maar dan het Cubaanse volkslied en een mooi lied over het samenleven: