Ik beken dat ik wat ambigu sta tegenover hulpacties voor mensen met honger in Afrika. Aan de ene kant overweeg ik “die mensen moeten geholpen worden, wat denk je anders, verdorie?!”, maar aan de andere kant vermoed ik dat hulp het probleem kan verergeren. Mensen overleven – en dat is natuurlijk mooi. Ze verwekken kinderen – en dat is ook heel mooi, vooral zolang het in beperkte aantallen gebeurt. Dat is helaas niet het geval.
Een deel van de problemen in bijvoorbeeld Darfur is veroorzaakt doordat er te veel mensen zijn: ze kunnen zichzelf niet voeden en er moeten levensmiddelen worden geïmporteerd. Dat er blijvend teveel mensen leven in een gebied met een beperkte capaciteit, leidt weer tot andere problemen, zoals ontbossing. De mensen hebben immers hout nodig om vuur te maken, al was het maar om het eten te bereiden. Vroeg of laat volgt de catastrofe, zou je denken, en als we doorgaan de mensen daar eten te sturen, wordt die catastrofe alleen maar erger.
Zou je denken. Het is ook niet onwaar: ik kan iedereen adviseren even te kijken op de website van de Club van Tien Miljoen. U zult daar ook lezen dat zo’n “malthusian check” niet noodzakelijk is. Er is zelfs consensus over de oplossing. Ik heb daarover geschreven in Archeologie van de futurologie. Sta me toe uit eigen werk te citeren.
Er bestaat internationale overeenstemming over de manier waarop het bevolkingsvraagstuk moet worden aangepakt: bied mensen de keuze aan family planning te doen. In 1994 werd deze consensus beklonken op een grote internationale conferentie in Caïro.
Er is maar vijf euro per vrouw per jaar nodig om ervoor te zorgen dat elk kind voortaan een gewenst kind is, maar sommige landen zijn zo arm dat zelfs dit geringe bedrag te hoog is. (Bijna de helft van de mensen op deze planeet verdient minder dan €2,25 per dag.) Daarom werden in Caïro ook afspraken gemaakt over de financiering van een reeks maatregelen en zegden de regeringen van de westerse landen zo’n zeven miljard euro toe. Een betrekkelijk gering bedrag: de lijst van rijke mensen die het tijdschrift Forbes elk jaar publiceert, vermeldde in 2000 veertig mensen die dit bedrag in hun eentje zouden kunnen neertellen. Niettemin bleek in 1999 op de vervolgconferentie in Den Haag dat de westerse regeringen die zeven miljard euro nog altijd niet bij elkaar hebben gebracht. Wat er aan geld beschikbaar wordt gesteld, is afkomstig van non-gouvernementele organisaties.
De getallen zijn wat verouderd; ik schreef dit in 2000. Sindsdien zijn de Afrikaanse economieën – wereldcrisis of geen wereldcrisis – rustig gegroeid, is het aantal Afrikaanse oorlogen gestaag afgenomen en zijn sommige van de VN-millenniumdoelen behaald. Afrika is geen bodemloze put.
Het argument dat geld geven alleen maar leidt tot een grotere ramp, snijdt maar gedeeltelijk hout – sterker nog, het is precies andersom: als de noordelijke landen met die zeven miljard over de brug waren gekomen, had de huidige ramp niet hoeven plaatsvinden.
Geld geven alleen is niet voldoende, de mensen daar moeten ook de mogelijkheid hebben om hun land weer op te bouwen. Ze moeten leren hoe ze de grond kunnen bewerken en hun eigen voedsel kunnen produceren. Helaas gebeurt dit bijna niet en de projecten die er zijn, zijn vaak particuliere projecten. Ik ken een van deze projecten in Ethiopië en welke in 10 jaar tijd is uitgegroeid tot een van de grotere zelfstandige ondernemingen die bijna alle ambassades in Afrika van eten voorziet, maar toen vorig jaar het plan werd opgevat om een tweede soortgelijk project op te zetten, kwam dit geld niet van deze ambassades, maar van een privépersoon.