Oordelen is menselijk, maar vaak gaat het niet. Geweld is zo’n onderwerp. Je kunt medelijden hebben met de slachtoffers, je kunt de vraag stellen wat de daders heeft bewogen, maar in laatste instantie zul je het niet begrijpen. Dan moet je je beperken tot registeren van wat er is gebeurd en verder je oordeel opschorten.

Ik heb de afgelopen vijf weken in het oosten van Turkije verschillende archeologische opgravingen bezocht. Het moment had niet ongelukkiger kunnen zijn gekozen, want de PKK benutte de opening van het schooljaar om links en rechts onderwijzers te vermoorden. (Gelukkig had ik een uitstekende begeleider.)

De Nederlandse pers heeft geschreven over de aanslag op 22 september in Ankara. Daardoor kwam het totale aantal doden sinds de Turkse verkiezingen (in juni) boven de honderd. Inmiddels zijn het er nog meer. Hier is een lijstje van gewelddaden waarover de vaderlandse media niet lijken te hebben geschreven. Zoals gezegd, ik registreer slechts en heb geen oordeel.

• Medio september doodde de PKK in Mardin vier dienstplichtigen.
• In Bitlis werd één dienstplichtige om het leven gebracht.
• In Siirt kwamen vier onderwijzeressen om het leven. De PKK bood excuus aan toen bleek dat één van de slachtoffers een nichtje was van een Koerdisch parlementslid.
• Sinds 19 september (het begin van het schooljaar) zijn achttien onderwijzers ontvoerd. Zes vrouwelijke gijzelaars zijn sindsdien vrijgelaten.
• Niet ver van Akdamar beantwoordde de politie het vuur en kwamen drie aanvallers om het leven.
• In Pervari werden op 24 september bij een aanslag op een politiekantoor vijf mensen gedood.
• In Diyarbakir werden (vlakbij mijn hotel) twee mensen gedood bij een aanval met machinegeweren, waarbij 200 kogels werden afgevuurd. Kort daarna werd nog iemand gedood.
• In Batman werd een acht maanden zwangere vrouw vermoord. Haar baby leek te kunnen worden gered maar bezweek later. Nare foto’s in de Turkse kranten.
• Op 29 september nog eens drie doden in Diyarbakir.
• Ongeveer in dezelfde tijd een zelfmoordaanslag in Antalya. De dader was de enige dode.
• Daarna leek het wat rustiger te worden, maar in Sanli Urfa werd een wapentransport onderschept en in Siirt werden 150 mensen gearresteerd.
• Op 3 oktober was er aanslag op de weg van Diyarbakir naar Tatvan.
• De dag erna, op 4 oktober, sanctioneerde het Turkse parlement een inval in Irak.
• Op 5 oktober was er één dode in Hakkiri: een dienstplichtige liep op een mijn.
• Op 6 oktober waren er demonstraties in Diyarbakir. Ik was daar op dat moment; er waren verschillende straten geblokkeerd.

De aanslag bij een regeringsgebouw in Ankara was nieuws. De andere doden die sinds de verkiezingen van juni zijn gevallen, waren dat niet – iets wat ik met dit stukje wil corrigeren. Ik heb medelijden, maar begrijpen kan ik het niet. Om Jacques Pressers woorden over het opschorten van het eigen oordeel te citeren: “De historicus stelt het vast. Meer niet.”