Aan het begin van het stripalbum De valstrik van Edgar P. Jacobs ontvangt de held, professor Mortimer, een brief van zijn aartsvijand, Miloch, die hem het geheim toevertrouwt van een fantastische uitvinding. Hij verklaart het curieuze aanbod als volgt:

U was mijn vijand, maar U was een loyale vijand. Uw karakter beviel me, evenals uw kennis, die zeer uitgebreid is. U bent waardig mijn erfgenaam te zijn.

Mortimers beste vriend, kapitein Blake, suggereert de professor om te wachten alvorens het geschenk aan te nemen, en de lezer weet dat dit de beste raad is, maar Mortimer stort zich onvervaard in het avontuur. Gelukkig maar, want het levert een buitengewoon onderhoudend stripverhaal op, zelfs al dateert het uit 1962 en is het ruim een halve eeuw oud.

Waarom blijven de stripverhalen over Blake en Mortimer – die in feite vooral over de laatste gaan – zo boeiend? Waarom zijn allerlei Belgische stripkunstenaars na de dood van Edgar P. Jacobs, doorgegaan met de reeks?

Nostalgie. Ik denk dat het citaat van zojuist een eerste aanwijzing biedt. Dat Miloch zijn tegenstander Mortimer op waarde lijkt te willen schatten, en zich dus, ondanks alle rivaliteit, een gentleman betoont, is in het universum van Blake en Mortimer plausibel. De beste albums – het fenomenale Het gele teken, het geestige S.O.S. Meteoren en het ironische De valstrik – spelen in de jaren vijftig en gaan over welgemanierde heren. “By Jove!” is zo’n beetje de ergste krachtterm die hun over de lippen komt.

Een tweede aspect is het simpele wereldbeeld, en dan bedoel ik niet dat in deze herenwereld vrouwen geen rol spelen, waardoor gratuit relationeel gehannes de aandacht niet afleidt van de eigenlijke plot. Het gaat me meer om het Tolkienachtige onderscheid tussen de good guys, zoals Blake en Mortimer, en de bad guys, zoals Miloch en kolonel Olrik. We zitten volop in de gepolariseerde wereld van de Koude Oorlog. Het toenmalige wereldbeeld ging uiteraard aan flarden tijdens Watergate en de Duitse Herfst, toen we ontdekten dat het vrije Westen zo vrij niet was en we moesten leren omgaan met allerlei fundamentele ambiguïteiten, maar zo ver is het nog niet voor Blake en Mortimer. Het Westen is nog goed en democratisch, en de veiligheidsdiensten – kapitein Blake werkt bij MI5 – hebben het beste voor met de burger. We zijn hier vér verwijderd van John Le Carré’s ongeveer even oude, maar veel realistischere The Spy Who Came in from the Cold.

Dan is er de rol van de wetenschap. Professor Mortimer is nog een heerlijke generalist, die niet alleen falende kerncentrales aan de praat kan krijgen, maar ook doet aan speleologie en egyptologie, en bovendien begrijpt hoe de mens het weer kan beïnvloeden. Niet dat Jacobs naïef is over wetenschap. Raketten, atoomenergie, de megastraal, klimaatbeïnvloeding en tijdreizen hebben allemaal positieve én negatieve kanten. De valstrik is ironisch: terwijl Mortimer in de epiloog oproept wat vertrouwen te hebben, weet de lezer al dat er in de toekomst een alverwoestende kernoorlog zal plaatsvinden.

Nog explicieter – misschien te expliciet – komt deze zorg om de wetenschap tot uitdrukking in de epiloog van Het gele teken, waarin kapitein Blake zich richt tot de lezer met de woorden dat boven de wetenschap de mens staat. Dat is, vanzelfsprekend, nog altijd een actuele boodschap, zeker in onze tijd van toenemend wetenschappelijk specialisme, waarin nauwelijks nog gelegenheid is om studenten voldoende algemene ontwikkeling mee te geven om te komen tot een morele beoordeling van de wetenschap. Men leze The Moral Collapse of the University van Bruce Wilshire.

Laat ik lichtvoetiger eindigen: er zit humor in de verhalen over Blake en Mortimer. Veel minder dan in de verhalen van Jacobs’ collega Hergé, maar daar staat dan weer tegenover dat de grapjes meer esprit hebben. De plot van S.O.S. Meteoren draait om de onmogelijke spelling van het Frans, terwijl in De valstrik een dictator voorkomt die voor “nederlaag” het briljante eufemisme “elastische defensie” heeft bedacht. En natuurlijk is de eeuwige tegenstander van Blake en Mortimer, kolonel Olrik, het zelfportret van Edgar P. Jacobs.

En o ja, deze stripverhalen zijn ook verschrikkelijk mooi getekend en geweldig goed gedocumenteerd. Ideale lectuur voor wie, zoals ik vandaag, met wat koorts rondloopt, het rustig aan moet doen maar sowieso, met al die regen, liever binnen bleef om lekker te lezen en te genieten van een nostalgisch universum.