De Sasanidische koning Khusrau II (r.591-628) was een machtige heerser. Zoals ik in mijn vorige stukje aangaf, veroverde hij vanuit Perzië grote delen van Anatolië en heel Syrië, Palestina en Egypte. Hij lijkt zijn overwinningen te hebben willen vieren met een reliëf in Behistun, waar Perzische vorsten al eerder hun successen hadden herdacht. Een deel van de rotswand is inderdaad klaargemaakt om te worden voorzien van een reliëf. Niet veel verderop zijn de funderingen te zien van een paleis dat Khusrau heeft laten bouwen.

De herinnering aan Khusraus bouwplannen is levend gebleven in de Iraanse volkscultuur. De dichter Nizami (1141-1209) heeft er een mooi verhaal over geschreven, dat is overgenomen, bewerkt en veranderd door generaties van rondreizende vertellers, die er op de dorpsmarkten een hele show van konden maken, aangepast aan de situatie ter plekke. Het verhaal is dus overgeleverd in verschillende varianten, waaronder een scenario uit een Turks poppentheater. Hieronder een variant die ik in 2004 hoorde in een Perzisch restaurant. Nizami’s verhaal is anders.

***

Koning Khusrau had verschillende echtgenotes, maar hield vooral veel van de mooie Shirin (“lieflijk”). Zij weet niet dat ze nog een andere bewonderaar heeft, de bouwmeester Farhad, die bijna gek wordt van verliefdheid en, tegen elk gezond verstand in, besluit ’s konings geliefde het hof te maken. Hij schrijft liedjes en brengt ze ten gehore – en bereikt zijn doel: Shirin hoort de liedjes en wordt verliefd op de zanger.

Helaas heeft ook Khusrau de liedjes gehoord. De koning wordt jaloers, maar kan, als koning, niet anders dan waardig handelen: standrechtelijke executies zijn derhalve geen optie. Hij besluit zijn liefdesrivaal van het hof weg te sturen. Een verblijf op het platteland, waar hij Shirin niet meer zal zien, zal de bouwmeester goed doen, en dus gelast de vorst Farhad de rots van Behistun uit te graven om een bron te vinden. Als de werkzaamheden zijn voltooid, mag hij terugkeren en kan Farhad, als zijn verliefdheid dan nog niet voorbij is en Shirin deze beantwoordt, alsnog met haar trouwen.

Vele jaren verstrijken. Farhad werkt in Behistun. Soms ziet hij de Perzische legers langs marcheren. Dan onderbreekt hij zijn werk om de soldaten te vragen of er nieuws is van het hof. Ze vertellen hem dat Khusrau nog steeds aan de macht is en dat Shirin nog altijd zijn echtgenote is. Hoewel Farhad blij is dat zijn geliefde nog leeft, stemmen de woorden hem droef. En zijn positie is uitzichtloos: hij heeft de rots al voor de helft afgegraven en nog steeds geen water gevonden.

Om de gunst van de koning te herwinnen, besluit hij een mooi monument op te richten, dat Khusrau met zijn verslagen vijanden toont. De koning laat hem weten dat hij er heel blij mee is, maar dat hij, een koning zijnde een koning, een eerder genomen besluit niet kan terugnemen.

Farhad is wanhopig en wil zich van de rots werpen, maar zoals steeds wanneer de wanhoop hem te groot wordt, denkt hij aan Shirin en herwint hij de wil tot leven. Hij graaft verder en op een mooie dag vindt hij water. Blij gooit hij zijn gereedschap weg en stuurt hij een boodschap naar Khusrau.

De koning stuurt een oude vrouw naar Behistun, die Farhad komt vertellen dat Khusrau hem graag aan het hof onthaalt, omdat ze dan samen kunnen rouwen om hun gemeenschappelijke verlies. Als Farhad vraagt wat de koning bedoelt, legt de vrouw uit dat Shirin onlangs is overleden. De bouwmeester is diep, diep geschokt. Zijn geest, die al instabiel was door zijn tragische liefde en door het vele werk in Behistun, bezwijkt en, in een daad van waanzin, gooit Farhad zichzelf van de rots naar beneden.

Uiteraard is Shirin in feite nog in leven. Als ze hoort dat haar geliefde dood is en welk dubbelspel de koning heeft gespeeld, verhangt ze zichzelf.