https://www.livius.org/sources/content/cassius-dio/

[Dit is het negende van twaalf stukjes over de antieke charismatische wijze Apollonios van Tyana, die ik presenteer ter gelegenheid van de verschijning van de door mijn vriendin Simone Mooij gemaakte vertaling van Filostratos’ Leven van Apollonios. Het eerste stukje is hier.]

In het vorige stukje introduceerde ik vier criteria om te bepalen wie de “echte” Apollonios is geweest. Dit keer laat ik die los op de bronnen en dat levert een stukje op dat – ik erken het – eerder een opsomming is dan een verhaaltje. In volgorde van afnemende waarschijnlijkheid:

1. Apollonios leefde in de tweede helft van de eerste eeuw

• Onafhankelijke bevestiging: Lucianus noemt een leerling van Apollonios in de eerste helft van de tweede eeuw.
• Vijfvoudige attestatie: Moiragenes, Brieven (vooral Brief 58, dateerbaar in 82/83), Damis, Anastasius Sinaitica, vermelding door een zekere Domninus.
• Consistentie: Apollonios wordt vermeld als tijdgenoot van Eufrates en Domitianus.

2. Apollonios werd beschouwd als magiër

• Onafhankelijke bevestiging: het wordt voor vanzelfsprekend aangenomen door Cassius Dio, Lucianus (verwijzend naar een leerling) en Anastasius Sinaitica.
• Viervoudige attestatie: Moiragenes, Damis, Brieven en de Antiocheense traditie.
• Gêne: Filostratos voelt zich er ongemakkelijk bij en probeert het tot driemaal toe weg te praten.

3. Apollonios genas mensen

• Onafhankelijke bevestiging: het wordt voor vanzelfsprekend aangenomen door Cassius Dio, Lucianus (beide verwijzend naar Apollonios’ leerlingen) en Anastasius Sinaitica.
• Vijfvoudige attestatie: in de jeugdverhalen van Maximus van Aigai, in de Tyana-traditie, het verhaal van de epidemie in Efese, het verhaal van de hondsdolle patiënt in Tarsos, Damis.

4. Apollonios was een pythagorese filosoof

• Onafhankelijke bevestiging: Lucianus.
• Drievoudige attestatie: Brieven, geïmpliceerd in de titels van Apollonios’ werken, Damis.
• Consistentie: de ideeën uit het fragment Over offers passen bij wat bekend is over pythagorisme.

5. Apollonios schreef over Pythagoras’ ideeën (of een biografie).

• Dit kan niet worden vastgesteld met de genoemde criteria, maar het is waarschijnlijk benut door Iamblichos en Porfyrios.

6. Apollonios schreef een boek Over offers

• Dit kan niet worden vastgesteld met de genoemde criteria, maar het wordt geciteerd door Porfyrios.

7. Apollonios reisde naar India

• Drievoudige attestatie: Damis, Brief 59, genoemd door Porfyrios.
• Onafhankelijke bevestiging uit India is niet geheel ondenkbaar.

8. Apollonios streefde naar cultische hervormingen

• Tweevoudige attestatie: Brieven, citaat uit Over offers.
• Gêne: Filostratos probeert mislukkingen weg te praten.

9. Apollonios schreef een boek Over astrologie

• Tweevoudige attestatie: Moiragenes, Damis.
• Gêne: Filostratos heeft moeite het te geloven.

10. Apollonios voorspelde de toekomst

• Tweevoudige attestatie: Efesische traditie, Damis.
• Gêne: Filostratos probeert het weg te praten.

11. Apollonios twistte met Eufrates

• Drievoudige attestatie: Moiragenes, Damis, Brieven.

12. Apollonios reisde naar Egypte

• Tweevoudige attestatie: Damis, Malalas.

13. Apollonios was kampioen van de Griekse cultuur

• Alleen in de brieven.

14. Apollonios reisde naar Spanje

• Alleen in Damis.

15. Apollonios “zag” de moord op Domitianus

• Onafhankelijke bevestiging: Cassius Dio.

16. Apollonios sprak met de dieren

• Onafhankelijke bevestiging: Porfyrios.

Kortom, Apollonios leefde in de tweede helft van de eerste eeuw, presenteerde zich als magiër en pythagorese filosoof. Hij wilde de culten hervormen en schreef boeken over astrologie, offers en pythagorisme. Hij reisde naar India. Mensen geloofden dat hij de toekomst kende en zieken kon genezen.

Anders gezegd, ik denk dat de eerste tien punten betrouwbaar zijn: die zijn in totaal drie of meer keer genoemd én ze volgen uit twee of meer criteria. De laatste zes punten voldoen maar aan een enkel criterium.

Net als bij het Jezusonderzoek doorstaan de natuurwonderen – die een opschorting der natuurwetten veronderstellen – de toets der kritiek niet: in dit geval visioenen van moordpartijen en communicatie met de dieren.

**

Van het weekend plaats ik dit resultaat in zijn sociologische context: wat waren dat van heilige mannen? Wat was hun plaats in de antieke religie? Zijn er overeenkomsten met andere wonderdoeners?

[Wordt vervolgd]