Tag: Filostratos

De vogel Feniks

On door Jona LenderinginChristendom, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Indusbeschaving, Jodendom, Klassieken, Oud Egypte, Oude Griekenland, Romeinse Keizerrijk10 reacties
Een feniks uit Dafne bij Antiochië (Louvre, Parijs)

Er is een apothekenketen die zich Benu noemt, naar een vogel uit de Egyptische mythologie: de blauwe reiger. De Nederlandse spelling is Benoe. Het schijnt dat deze vogel, in de tijd voordat de bouw van de Aswandam een einde maakte aan de jaarlijkse overstroming van de Nijl, weleens uitrustte op hoge plekken en dat het dan leek alsof de zon zweefde over het gewassen water. Daarom associeerden de oude Egyptenaren deze vogel met de zonnegod Ra: de benoe zou de ziel zijn van de godheid. Het dier werd vooral vereerd in Heliopolis (“zonnestad”), iets ten noorden van het huidige Cairo.

Volgens de Heliopolitaanse mythe was de benoe ontstaan uit een vuur dat brandde op de heilige isjed-boom bij de Ra-tempel. Het dier rustte vervolgens op de zuil die bekendstond als de benben-steen en gold als de heiligste plek op aarde. Een andere mythe bracht de beroemde vogel in verband met Osiris, die ooit zichzelf had vernieuwd. De benoe zou volgens deze lezing zijn voortgekomen uit het hart van de god.

Lees verder “De vogel Feniks” →

Domitianus (40): Verzonnen informatie

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk7 reacties
Nerva (Getty-villa, Malibu)

De voorname senator Nerva volgde Domitianus in september 96 op. Een van zijn eerste maatregelen was het aanpassen van de gehate Fiscus Judaicus. In het volgende jaar – Tacitus was toen een van de consuls – wees de nieuwe vorst Trajanus aan als opvolger. Deze verbleef in de nog altijd zichtbare gouverneurswoning in Keulen toen hij begin 98 vernam dat Nerva was overleden en dat hij zodoende de macht had. Naar verluidt nam hij zijn zwaard, gaf het aan een van zijn lijfwachten, en zei dat die het vóór hem moest gebruiken zolang hij een goede keizer was, en tegen hem als hij een slechte keizer werd.

Nerva en Trajanus zetten Domitianus’ bouwbeleid voort. De pleinen die nu Forum van Nerva en Forum van Trajanus heten, zijn in feite ontworpen voor de vermoorde keizer. De expositie in Leiden, de catalogus en het PALMA-boek leggen het duidelijk uit. Trajanus inspecteerde de Rijngrens en voerde tegen de Daciërs en de Parthen de oorlogen die Domitianus had voorbereid. De voornaamste protegés van de vermoorde vorst, zoals Plinius de Jongere, zagen een pauze in hun carrière maar konden die na enige tijd weer voortzetten.

Lees verder “Domitianus (40): Verzonnen informatie” →

Domitianus (38): De blozende keizer

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk7 reacties
Domitianus (Museo Archeologico Nazionale, Napels)

In 94 leidde de Romeinse keizer Domitianus een rechtszaak tegen de Cappadocische filosoof Apollonios van Tyana. Gewoontegetrouw had de vorst vooraf een gesprek met de verdachte. De prefect van de keizerlijke garde, Casperius Aelianus, stuurde een bode naar de gevangenis om de verdachte instructies te geven. De Griekse auteur Filostratos weet wat die waren.

Je moet voorbereid zijn op de manier van spreken van de keizer en zijn stuurse blik. Hij klinkt bars, zelfs als hij vriendelijk praat, zijn blik wordt overschaduwd door zijn gefronste wenkbrauwen, zijn gezicht is gezwollen van woede, want dat is vooral de indruk die hij maakt. Van dat uiterlijk moet je niet schrikken. Dat hoort nu eenmaal bij zijn natuur en is altijd hetzelfde. (Leven van Apollonios 7.28; vert. Simone Mooij)

Lees verder “Domitianus (38): De blozende keizer” →

In memoriam Simone Mooij-Valk (3)

On door Jona LenderinginCultuur, Dagelijks leven, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk4 reacties
Alexander (Antikensammlung, Berlijn)

[Vandaag twee jaar geleden overleed Simone Mooij-Valk. Voor het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 2016/2017 mocht ik haar levensbericht schrijven. Het aardige van zo’n tekst is dat je, meer dan in een necrologie in een krant, ruimte hebt om iets over iemand te vertellen. Bij dezen een iets aangepaste digitale versie, waarvan het eerste deel hier is.]

De Grieks-Romeinse wereld

Philostratus’ Het leven van Apollonius van Tyana was Simones laatste en langste vertaling. Ze begon ermee in 2010 en het boek lag eind 2013 al in de winkels. De auteur leefde in een tijd die weleens wordt aangeduid als ‘crisis van de derde eeuw’. Die naam suggereert meer problemen dan er feitelijk zijn geweest, maar het intellectuele leven was zeker aan verandering onderhevig. De oude religieuze culten kregen bijvoorbeeld concurrentie van ‘heilige mannen’: charismatische, rondzwervende intellectuelen over wie de wonderlijkste verhalen de ronde deden. De verering van Jezus van Nazaret is het bekendste voorbeeld, maar de pythagoreïsche filosoof Apollonius van Tyana is een goede tweede.

Lees verder “In memoriam Simone Mooij-Valk (3)” →

MoM | Altijd te weinig bewijsmateriaal (2)

On door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Museumstuk9 reacties
Grafmasker uit Nineveh (British Museum, Londen)

In het eerste deel van dit stukje wees ik erop dat er discussie is over het bestaan van een Damis-bron die Filostratos kan hebben gebruikt bij het schijven van het Leven van Apollonios van Tyana. Eén van de argumenten daartegen is dat Filostratos Damis typeert als inwoner van Ninos, dat wil zeggen Nineveh. Die stad was echter in 612 v.Chr. verwoest,  wat zou suggereren dat Filostratos iets verzon.

***

Nineveh was dan wel in 612 verwoest, de stad was niet volledig verlaten. De Atheense huurling Xenofon bezocht “Mespila”, zoals de stad inmiddels heette, in 401 v.Chr. en beschrijft de stadsmuren (Anabasis 3.4.10). De dag ervoor daarvoor had hij “Larissa” bezocht, waarin we Nimrud herkennen. Xenofon vertelt hoe de bewoners van die stad waren gevlucht naar de ziggurat die onlangs door ISIS richting Tigris is geschoven (Anabasis 3.4.6-9).

In beide steden zijn voorwerpen gevonden uit alle eeuwen. Toen ik vorig jaar een Nineveh-nummer van Ancient History Magazine redigeerde, plaatste ik een afbeelding van wat oorbellen uit de Parthische tijd maar het grafmasker dat dit artikel siert zou eveneens hebben gekund. Het dateert uit de tweede eeuw na Chr. Opnieuw verbreden we het werkterrein door er aanvullende informatie bij te halen, en wel uit de archeologie. Simpel gezegd: de oudheidkundige die Filostratos in de schoenen schoof dat hij Damis uit een niet-meer-bestaande stad liet komen, vergat dat er meer informatie bestaat dan alleen tekstuele.

Lees verder “MoM | Altijd te weinig bewijsmateriaal (2)” →

MoM | Altijd te weinig bewijsmateriaal (1)

On door Jona LenderinginArcheologie, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk4 reacties
Grafmasker uit Nineveh (British Museum, Londen)

Ik heb het al eerder geschreven maar doe het nog een keer: als je bezig bent met de Oudheid, heb je altijd te weinig bewijsmateriaal en kun je je niet permitteren ook maar één snippertje informatie te negeren. Het bovenstaande gouden grafmasker – gevonden in Nineveh, behorend tot de collectie van het British Museum en momenteel te zien op de Nineveh-expositie in het Rijksmuseum van Oudheden – illustreert dit punt.

Maar eerst een filologische kwestie. In de derde eeuw schreef de Griekse auteur Filostratos het Leven van Apollonios van Tyana, een geromantiseerde biografie van een charismatische wijze-wonderdoener uit de eerste eeuw na Chr. die in alle uithoeken van de destijds bekende wereld wijsheid zou hebben gezocht. Op zijn reis richting India ontmoette hij in “Ninos” zijn leerling Damis, die memoires op schrift zou hebben gesteld die voor Filostratos een bron van informatie zouden zijn geweest.

Lees verder “MoM | Altijd te weinig bewijsmateriaal (1)” →

Grieks proza

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Oude Griekenland, Romeinse Keizerrijk6 reacties
Portret van een Griekse letterkundige uit Izmir
Portret van een Griekse letterkundige uit Izmir

Zoals de trouwe lezers van deze kleine blog weten, beheer ik al sinds de eerste dagen van het internet een grote website over de oude wereld, die op een gegeven moment de naam Livius.org kreeg. Ooit is ze de in zijn soort grootste site ter wereld geweest maar ze is overvleugeld door de Wikipedia. De grote fout is dat ik te laat ben overgeschakeld van oude html naar een hedendaags content management systeem, al ben ik al twee jaar bezig met de migratie en is inmiddels twee derde gedaan. (Nee, het kan niet geautomatiseerd, zoals u denkt. Zo oud en rommelig is de site.)

Er zitten ook andere beginnersfouten in van de soort die werden gemaakt toen het internet net aan het doorbreken was. Op verzoek van enkele universiteiten heb ik er geen literatuuropgaven in gedaan; men realiseerde zich onvoldoende hoe belangrijk het web zou gaan worden maar had al in de gaten dat studenten er driftig uit overschreven. Ik weet niet wie dwazer is: de professores doctores die me vroegen geen literatuur te vermelden of de Lendering die aan dat verzoek gehoor gaf.

Lees verder “Grieks proza” →

Apollonios van Tyana (slot)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Literatuur, Religie1 reactie
De drie wijzen uit het oosten bij koning Herodes. Byzantijns mozaïek uit de Chora-kerk in Istanbul.

[Dit is het laatste van mijn stukjes over de antieke charismatische wijze Apollonios van Tyana, die ik presenteer ter gelegenheid van de verschijning van de door mijn vriendin Simone Mooij gemaakte vertaling van Filostratos’ Leven van Apollonios. Het eerste stukje is hier.]

We hebben in de vorige stukjes gezien dat Apollonios een pythagorese filosoof was die boeken schreef over astrologie en offers. Hij werd beschouwd als magiër: mensen geloofden dat hij de toekomst kon voorspellen en zieken kon genezen. Ik vertelde in mijn vorige stukje dat dit soort “goddelijke mannen” een normaal personage waren in de antieke wereld.

Lees verder “Apollonios van Tyana (slot)” →

Apollonios van Tyana (11)

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Jodendom, Klassieken4 reacties
Glykon (Museum van Anatolische Beschavingen, Ankara)

[Dit is het elfde van twaalf stukjes over de antieke charismatische wijze Apollonios van Tyana, die ik presenteer ter gelegenheid van de verschijning van de door mijn vriendin Simone Mooij gemaakte vertaling van Filostratos’ Leven van Apollonios. Het eerste stukje is hier.]

Apollonios van Tyana was niet de enige charismatische wonderdoener-filosoof uit de Oudheid. Onze bronnen vermelden verschillende “goddelijke mannen” – mensen die een speciale band met het hogere zeiden te hebben, nieuwe cultuspraktijken introduceerden en niet zelden in conflict kwamen met meer conservatieve gelovigen. Zo was er Alexander, die de cultus voor de slangengod Glykon introduceerde en een buitengewoon succesvol orakel begon. Dat Lucianus Alexander typeerde als “leugenprofeet” bewijst dat de nieuwe profeet al te veel gevestigde belangen schaadde.

Lees verder “Apollonios van Tyana (11)” →

Apollonios van Tyana (10)

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Literatuur
Pythagoras (Museum van Afrodisias)

[Dit is het tiende van twaalf stukjes over de antieke charismatische wijze Apollonios van Tyana, die ik presenteer ter gelegenheid van de verschijning van de door mijn vriendin Simone Mooij gemaakte vertaling van Filostratos’ Leven van Apollonios. Het eerste stukje is hier.]

Ik somde gisteren op wie Apollonios, als we de authenticiteitscriteria toepassen, zou zijn geweest. Hij

leefde in de tweede helft van de eerste eeuw, presenteerde zich als magiër en pythagorese filosoof. Hij wilde de culten hervormen en schreef boeken over astrologie, offers en pythagorisme. Hij reisde naar India. Mensen geloofden dat hij de toekomst kende en zieken kon genezen.

Een paar problemen blijven zo onopgelost. In de eerste plaats: het Leven van Apollonios bevat enkele korte – eerlijk gezegd: platvloerse – dialogen en een apologie. Beide dienen om de wijze van Tyana te presenteren als een soort Sokrates. De apologie is zeker een compositie van Filostratos, maar van de dialoogjes valt te overwegen of het bewerkingen zijn van materiaal dat hij aantrof in zijn tradities. Ik heb geen methode om dat te bepalen, en dat is jammer, want ik zou graag willen weten of Apollonios zichzelf of Filostratos zijn stof modelleerde op Sokrates. De gedachte dat een leerling van Apollonios de stof zo kan hebben bewerkt, verdient eveneens overweging.

Lees verder “Apollonios van Tyana (10)” →