Aan het begin van de Bijbel valt te lezen dat God de eerste mensen verbiedt te eten van de vrucht van de “boom van kennis van goed en kwaad” in de Tuin van Eden. Zoals bekend doen ze het toch en betalen ze daarvoor een hoge prijs: ze moeten het paradijs verlaten.
Het verhaal wordt al sinds mensenheugenis uitgelegd als een zondeval, maar het is de vraag of dat ook is wat de auteur ermee bedoelde, want die schrijft dat de ogen van de mensen opengingen. Wellicht wilde hij zeggen dat iemand pas echt mens is als hij morele vraagstukken begrijpt en dat zulk inzicht onherroepelijk leidt tot het verlies van de paradijselijke onbedorvenheid.
Het doet niet ter zake dat Adam en Eva geen historische personen zijn. Het bestaan van God is nu evenmin belangrijk. Het gaat erom dat de auteur wilde aangeven dat moralisme biologische wezens maakt tot mensen. Ik kan tegenargumenten noemen – ook ik heb wel eens iets gelezen van Frans de Waal – maar het standpunt is de moeite van het overwegen waard.
Anders gezegd, in ficties kan iets van waarde liggen en het kan zinvol zijn daarvan kennis te nemen, zelfs (of juist) als zulke ideeën je schokken. Ik vind het volstrekt verwerpelijk als ouders hun kind om religieuze redenen niet laten inenten tegen polio, maar het zet me wel aan het denken over de beslissingen die ik zou nemen namens mijn kinderen.
Uiteraard geldt “je leert van wat je schokt” niet alleen voor godsdienstige opvattingen maar voor n’importe welk ander ongebruikelijk idee. De waarde van religie is, zo bezien, niet heel anders dan die van geschiedenis, kunst of literatuur: je relativeert je eigen gelijk en kunt ermee leren denken over situaties die je niet hebt meegemaakt. Erop anticiperen eventueel.
Er is wel eens op gewezen – al herinner ik me eerlijk gezegd niet door wie – dat iedere samenleving verzamelingen van nutteloze religieuze, historische, artistieke en literaire feiten kent en doorgeeft, en dat een breed corpus van zulke ficties de kans vergroot dat een samenleving zich kan aanpassen aan veranderende omstandigheden. Daar zit wat in, al zou ik niet weten hoe ik deze gedachte empirisch moest toetsen. Het standpunt is echter de moeite van het overwegen waard.
Nu is er ook een verschil tussen geschiedenis, kunst en literatuur enerzijds en religie anderzijds: sommige godsdiensten bieden hun aanhangers een ethisch richtsnoer. Ongeacht of je dit beschouwt als magnieterij of bron van inspiratie, het helpt als je begrijpt wat zo’n regel inhoudt. De bestudering van de oorsprong van een godsdienst kan daarom een zinvolle activiteit zijn.
Ik schrijf dit allemaal omdat n.a.v. een eerdere column iemand me de vraag stelde waarom ik dacht dat er iets van waarde verloren gaat nu het oosterse christendom, met zijn oeroude tradities, aan het verdwijnen is. Eén reden is dat de Oost- en West-Syrische kerken informatie bewaren uit de oudste fasen van het christendom, die belangrijk is om te begrijpen wat de boodschap van die godsdienst ooit was en – voor gelovigen – nog steeds is. De andere reden is dat de oosterse kerken een verzameling ideeën bezitten die helpen ons eigen corpus van ficties te vergroten. Ze zijn, net als de Griekse mythen en de IJslandse saga’s, weliswaar niet per se waar, maar zeker het overwegen waard.
[Mijn column op Sargasso, gisteren.]
“De waarde van religie is,…..: je relativeert je eigen gelijk”
Dat geldt misschien voor jou maar is voor zover ik het kan bekijken bepaald geen gebruikelijke gang van zaken. Een paar dagen geleden had de NRC een verslag hoe religie de burgeroorlog in Centraal-Afrika weer eens doet escaleren.
“Het standpunt is echter de moeite van het overwegen waard.”
Niet echt – teveel een open deur. TV kijken is ook grotendeels nutteloos. Of schaken. Of ’s nachts onder een museumtunneltje doorfietsen.
Voor mij is de laatste alinea natuurlijk het interessantst. De beschavingen die bij de Griekse en IJslandse mythes behoren zijn inmiddels ook verdwenen. Zij zijn echter bewaard gebleven. Dan zie ik niet in dat met het verdwijnen van het oosterse christendom ook de informative en verzameling ideeën verloren zou moeten gaan. Kwestie van een heleboel cultureel antropologen er op afsturen.
Dit is op Gershom Ben Yehuda herblogd.
Ik heb bepaalde religies die zich op praktischer zaken richten vaak meer waardevol gevonden dan de religieuze stromingen waar men zich richt op vorm, geloof, uiterlijke beleiding etc. Als king kreeg ik vaak te hoeren wat er nou gebeurde als je in de hemel kwam: dan zat je op een wolk 9of zo) de hele dag God te loven en te prijzen). Of dat nu een uitleg was geboren uit onkunde (tsja, wat DOE je nu met een eeuwig leven in een paradijselijke omgeving?) of uit desinteresse (het staat nu eenmaal zo in de bijbel) weet ik niet. Wel weet ik dat het voor mij niet echt een verblijf tot in den eeuwigheid aantrekkelijk maakte. was het ook zo voor Adam en Eva? Onsterfelijk, zonder zonde, zonder kraak of smaak? Alle dieren heb je na een paar jaar ook wel een naam gegeven.
Ik zie wel wat in Jona’s analyse – er was pas wat aan nadat de ‘schellen van de ogen waren gevallen’. dat leverde heel wat ellende op, maar ook dat is onlosmakelijk verbonden met ons mens-zijn.
“waarom ik dacht dat er iets van waarde verloren gaat nu het oosterse christendom, met zijn oeroude tradities, aan het verdwijnen is.”
Hoe ik in Moengo, Suriname, dwz in het midden van de jungle woon en lesgeef speel ik een actieve rol in een soortgelijk proces. Weliswaar ondervinden mijn leerlingen geen geweld, maar een keuze hebben ze evenmin. Veel van mijn leerlingen zijn Indiaan (Arowak of Caraïb) of Marron (Aucaans; het meest bekend van Ronnie Brunswijk). Deze volkeren, met hun eigen animistische religies, zijn pas een jaar of 50 geleden serieus in contact gekomen met de westerse beschaving. Hoe ik wis- en natuurkunde geef tast dat onherroepelijk hun culturele tradities aan. In JL’s gedachtengang vernietig ik dan ook iets van waarde. Over de geïsoleerde groepen mensen die aan de Braziliaanse grens wonen heb ik het al helemaal niet.
Waarom zou ik meer treuren over de teloorgang van het christendom in het MO dan over de teloorgang van animistische tradities in Suriname? Cultuur in de breedste zin van het woord, dus inclusief religie, is nu eenmaal veranderlijk en dat betekent dat er wel eens iets verdwijnt.
Ik vraag je toch niet méér te treuren om de ondergang van het christendom dan om de animistische tradities? Het lijkt me allebei jammer. Ik zie tegelijk dat er ook winst kan zijn. Liever naar een dokter dan een exorcist.