Alan Turing (1912-1954) was de Britse wiskundige die de theoretische grondslagen legde voor de computer. Daarbij liet hij het niet: toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, bracht hij zijn ideeën ook in de praktijk bij het breken van de Enigma-codes, waarin de Duitsers blind vertrouwen hadden.
Dankzij Franse en Poolse inlichtingendiensten begrepen de Britten hoe de Duitse codeermachines werkten, maar ze wisten niet hoe de instellingen steeds veranderden. Het vergde botte rekenkracht om de vele opties een voor een door te rekenen, en daarbij kwam een computer van pas. Het apparaat werd gebouwd in Bletchley Park, een plek die vrij hoog staat op mijn lijstje van nog te bezoeken plaatsen. Het is te verdedigen dat de oorlog hier werd gewonnen of althans met enige maanden bekort, want de Britten konden alle Duitse geheime berichten lezen. Koning George VI onderscheidde Turing in 1945 met de Order of the British Empire. Een ander eerbetoon was het lidmaatschap van de Royal Society.
Turing werkte aan nieuwe computers – nog steeds een militair project – toen hij een relatie begon met Arnold Murray. Homoseksualiteit was in het toenmalige Groot-Brittannië strafbaar en toen het in 1952 uitkwam, moesten de mannen zich verantwoorden bij de rechter. Gesteld voor de keuze tussen gevangenisstraf en een medische behandeling, koos Turing voor het laatste. Hadden de hormoonpreparaten al afschuwelijke bijwerkingen, het ergste was dat hij werd beschouwd als potentieel chantabel en daarom zijn “security clearance” verloor. In 1954, enkele dagen voor zijn tweeënveertigste verjaardag, pleegde Turing zelfmoord.
Een paar dagen geleden werd hij, na een handtekeningenactie, officieel gerehabiliteerd. Intuïtief kan ik meevoelen. Homoseksualiteit behoort niet in het strafrecht en niemand verdient het in de problemen te komen omdat hij een ander liefheeft. Zo simpel is het. Als de familie van Turing en zijn bewonderaars vragen om rehabilitatie, is het netjes als de overheid erkent dat een fout is gemaakt. Toch geloof ik niet dat het een goed idee was.
In de eerste plaats: er zijn destijds meer mensen voor hetzelfde feit veroordeeld. Sommigen belandden in de gevangenis, anderen kozen voor een gevaarlijke en vernederende hormoonbehandeling. Ook zij zijn slachtoffers, maar voor hen is er geen rehabilitatie. Door niet te zeggen dat de wet zélf niet deugde, maar slechts één vonnis te betreuren, wordt in feite het signaal afgegeven dat zo gauw je verdiensten voor de wetenschap en ’s lands militaire apparaat maar zijn erkend, er andere normen komen te gelden. Dat is oneerlijk jegens iedereen zonder Academielidmaatschap of ridderorde, of – om het lelijke beest bij zijn naam te noemen – klassenjustitie.
Als historicus heb ik nog een tweede bezwaar: het verleden vraagt ons niet het te beoordelen aan de hand van onze ethische criteria. Dat wij vooral oog hebben voor de pijn van een briljante geleerde, is alleszins begrijpelijk maar wil nog niet zeggen dat dit het enige juiste perspectief is. Het perspectief van de toenmalige inlichtingendiensten is niet irreëel. In die dagen speelde het schandaal van de Cambridge Five, een groep geleerden die naar de Sovjet-Unie was overgelopen. Het vijfde lid van de cel was niet geïdentificeerd en MI5 wist dat er iets goed mis was met het systeem van security clearances. Het is triest dat Alan Turing het slachtoffer werd van de extra voorzichtigheid die de veiligheidsdiensten betrachtten, maar dat maakt het nog niet onjuist dat men extra op zijn hoede was.
Het verleden is niet. Het is geweest. Het heeft weinig relevantie of actualiteit, tenzij wij die eraan toekennen. Wij hoeven ons niets gelegen te laten liggen aan de ethische normen van vroeger en doen dat ook niet. Omgekeerd hoeven wij niet te oordelen over het verleden. Er hoeven – om wat voorbeelden aan te halen uit onze vaderlandse geschiedenis – geen excuses gemaakt te worden voor het Europese slavernijverleden, de Spaanse Inquisitie of de Eburoonse genocide. Nooit kan een latere generatie verantwoordelijk zijn voor de daden van de voorgaande.
De beste manier om met het verleden om te gaan is gewoon te genieten van de ervaring dat het toen anders was en daar eventueel van te leren dat het eigen gelijk betrekkelijk is. Ook het puzzelen is prettig: ik ken weinig aangenamere zaken dan de aha-erlebnis als je ineens snapt hoe het vroeger is geweest. Zo is geschiedenis op haar best.
“wordt in feite het signaal afgegeven …”
Dat zal de bedoeling niet zijn geweest. Mijn voornaamste bezwaar is dat het gebaar goedkoop is. Turing zelf heeft er niets meer aan. Een plakkaat bij één van zijn standbeelden om te memoreren dat hij slachtoffer van homofoob overheidsbeleid was zou beter zijn.
Gelukkig weet deze hond hoe hem te eren:
Je verhaal is helder, duidelijk en waar.
Nooit kan een latere generatie verantwoordelijk zijn voor de daden van de voorgaande.
Dit is een statement die – denk aan de eisen van excuus en geldelijke genoegdoeningen die verschillende bevolkingsgroepen c.q. organisaties uit Suriname (slavenhandel) en Indonesie(oorlogsweduwen) – tegenwoordig op losse schroeven staat.
Dat Alan Thuring de theoretische grondslagen legde voor de computer betwijfel ik gezien enkele voorgangers.
Je log gaat hier weliswaar niet over, maar…toch.
Belangrijk is de wetenschappelijke rekenmachine, ofwel de differential-analysator of The Difference Engine van Charles Babbage, 1792-1871. In 1990 is hierover een boek verschenen, geschreven door William Gibson en Bruce Sterling. Ada Lovelace, 1815–1852, de dochter van de Engelse dichter Lord Byron schreef een programma voor deze machine.
Zij wordt gezien als de eerste computer programmeur. In de jaren ’70 van de 20ste eeuw is een programmeertaal geschreven voor het Ministerie van Defensie in de USA die naar haar is vernoemd.
Echter als een echte voorloper van een computer wordt de Antikythera (Americain Computer Museum Bozeman, Montana) wel gezien. Het ingewikkelde instrument – om astronomische tijdsberekeningen mee uit te voeren – werd gevonden in ca 1900 in een wrak, vergaan rond 75 v Chr., bij het Griekse eiland Antikythera. Vermoedt wordt dat het apparaat, als vergelijkbaar met een analoog werkende computer, gemaakt is door Archimedes zelf, 287 v Chr.- 212 v Chr., of aan de hand van een ontwerp van hem in een latere periode, ca 150-100 v Chr. Wel lijkt duidelijk dat het apparaat gemaakt is in Syracuse of in Alexandrie, waarmee Archimedes veelvuldig contact onderhield met (wis- en natuurkundige)wetenschappers. Het verhaal gaat dat de Antikythera afkomstig zou zijn van een van de verzamelingen van de in magie, vergiften en (technische)wetenschap geinteresseerde Mythradates VI, koning van Pontus, (120 v Chr, kroning, – 63 v Chr. Overlijden). Van 84-70 v Chr.) werd door de Romeinen veel kunst geroofd uit Athene, de eilanden van de Aegeische zee en Klein-Azie en naar Rome verscheept.
Sorry maar ik ben het niet met je eens, om diverse redenen.
1 – natuurlijk vallen er meer van die foute strafzaken te betreuren, en natuurlijk zou je alle zaken moeten herzien en de slachtoffers rehabiliteren. Maar is dat een reden om die ene niet te doen? Ik zie dat als een begin, een voet tussen de deur, met Turing kan ieder slachtoffer of diens nabestaanden (hoeveel lesbiennes werden er eigenlijk veroordeeld?) naar de rechter stappen. Zeker nu bijvoorbeeld het hooggerechtshof in India ook deze oude wet van stal haalde en homoseksualiteit (weer) strafbaar stelde. Het parlement wil dat niet, eens zien wie er wint. Maar nogmaals, het heeft geen pas Turing over te slaan onder de kop ‘klassenjustitie’, dat haalt al het positieve weg van deze gang van zaken, namelijk de erkenning dat men toen fout zat.
2 – ik vind het heel, heel vreemd om van iemand met jouw interesse en achtergrond te lezen dat het verleden “weinig relevantie of actualiteit [heeft], tenzij wij die eraan toekennen”. Pardon? Alles wat wij nu doen staat in relevantie tot het verleden. Al onze huidige normen worden voortdurend getoetst aan het verleden.
“Wij hoeven ons niets gelegen te laten liggen aan de ethische normen van vroeger en doen dat ook niet.”
Pardon? Slavernij? Jodenvervolging? Een lijst met (wandaden) van onze voorouders, goed en slecht, waaraan wij ons nu spiegelen? Alles wat je je kinderen leert komt uit het verleden. Een maatschappij die alleen in het nu leeft en niets met vroeger van doen heeft, heeft ook geen geschiedenis. Kun je je studies klassieke culturen en talen etc. direct schrappen, want welk nut hebben die als wij ons niets aan de normen van vroegen gelegen (hoeven) laten liggen?