De taal van de Etrusken heeft de reputatie mysterieus te zijn, maar in feite valt dat wel mee. Geleerden kunnen honderden teksten gewoon lezen – helaas zijn ze kort en weinig informatief – en begrijpen grote delen van de grammatica. Het probleem is dat het Etruskisch niet lijkt te behoren tot een bekende taalfamilie en daardoor vooralsnog niet verder doorgrond kan worden.
Dit probleem is van enig belang omdat de Etruskische taal zich als een wig bevindt tussen twee nauw-verwante Indo-Europese talen: de Italische en de Keltische. Dit is het eenvoudigst te verklaren door migratie, maar waar kwamen de Etruskischsprekenden dan vandaan? In de vijfde eeuw v.Chr. opperde de Griekse onderzoeker Herodotos dat de Etrusken afkomstig waren uit Turkije. Het DNA-onderzoek, dat tot nu toe strijdige conclusies opleverde, zal de puzzel nog weleens oplossen en een aanwijzing bieden waar we met het Etruskisch verwante talen mogen gaan zoeken.
Ondertussen is onze beste hoop het Etruskisch te gaan begrijpen de vondst van tweetalige inscripties. Eén daarvan ziet u hierboven: de gouden plaatjes die zijn gevonden bij Santa Severa, een badplaats aan de Tyrreense Zee die ligt bij de antieke havenstad Pyrgi. Twee plaatjes zijn beschreven in het Etruskisch en één in het Karthaags.
Even leek het erop dat er nu een Etruskische Steen van Rosetta of Behistun Inscriptie was gevonden, maar de tekst is kort en biedt ook geen letterlijke vertaling. Het is echter voldoende duidelijk dat de plaatjes rond 490 v.Chr. aangeslagen zijn op een tempeldeur en melden dat koning Thefarie Velianas een heiligdom wijdde aan een godin die in het Etruskisch Uni heet en in het Karthaags Astarte. (De Romeinen noemden haar Juno.) Ook wordt de wens uitgesproken dat de tempel en het cultusbeeld evenveel jaren zouden bestaan als er sterren waren aan de hemel.
Dat viel tegen: aan het begin van de vierde eeuw v.Chr. dreigde een vloot uit Syracuse de havenstad te verwoesten. Enkele kostbaarheden werden snel begraven. De tempel werd verwoest en degenen die de voorwerpen hadden begraven keerden niet terug om ze te bergen. Pas in 1964 zijn ze teruggevonden. Nu zijn ze in het Villa Giulia-museum in Rome.
[Dit was de 181e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Waarom werd een Etruskische tempel voorzien van een bouwinscriptie die was opgesteld in het Carthaags?
Omdat die tempel ook door Phoenicische kooplieden bezocht werd? Ligt voor de hand.
Klopt. En het is interessant dat uitgerekend voor deze jaren een verdrag wordt vermeld tussen Karthago en een niet ver van Pyrgi gelegen stad, namelijk Rome. Karthago was geïnteresseerd in deze regio. Een tempel voor zeelieden uit die stad past in het plaatje. Misschien is de Herculestempel in Rome ook zo’n heiligdom: het heeft een paar Semitische aspecten.
Je bedoelt waarschijnlijk aan de Tyrreense Zee in plaats van de Adriatische Zee?
Eh… ja. Bedankt voor de tip!
Altijd leuk die Etrusken. Las recent ergens dat dna gevonden zou zijn, dat hen in verband zou kunnen brengen met de oorspr. inwoners van het huidige Turkije. Dat is echter een lastig verhaal, want de landbouwrevolutie vanuit Anatolië en de Balkan bracht ook al dna naar het huidige Europa. Je weet dus nooit precies uit welke hoek de dna-wind waait en of het spoor wel in de relevante tijd thuishoort.
Begin jaren 90 al hoorde ik tijdens een cursus Etruskisch door prof. Beekes dat, naast de duidelijke band met het Rhaetisch (in de Alpen) en de taal van één tekst gevonden op Lemnos, ook het Grieks woorden en namen bevat die uit het Etruskisch of een aan Etruskisch verwante taal lijken te komen (ik kan even zo snel het bijbehorende boekje niet terugvinden om wat voorbeelden te geven helaas). Ook de naam van de Tyrrheense Zee zou iets kunnen zeggen over waar de Etrusken vandaan zouden komen; de wortel turs-/trs- (die zowel ten grondslag zou liggen aan ‘Tyrrheens’ (< tyrseens), als aan 'Tusci' (< tursci)/Toscane en 'Etrusci'/Etrurië) lijkt op de naam van een van de Zeevolkeren, 'Teresj', waarover verder weinig bekend is; en meerdere Griekse historici verbonden de Etrusken met de Pelasgiërs, de voor-Griekse bewoners van Griekenland. De verwantschap van Etrusken met Rhaetiërs werd dan weer door verschillende Romeinse schrijvers herkend (die meenden dat de Rhaetiërs van de Etrusken gescheiden waren geraakt door de Gallische invasie van Noord-Italië).
Het Rhaetisch ligt wat uit de route, maar verder past het allemaal goed bij een oorsprong in Griekenland en/of het westen van Anatolië, al blijft dat natuurlijk een beredeneerde gok. Voorzover ik weet is de verwantschap van in elk geval het Etruskisch, het Rhaetisch en het Lemnisch wel zo'n beetje algemeen geaccepteerd, misschien geen heel bekende taalfamilie en tot nu toe ook geen erg grote, maar het Etruskisch is dan toch ook weer niet helemaal een isolaat.