Er zijn boeken die iets onbenoembaars hebben waardoor je ze niet veilig in een pasklaar hokje kunt plaatsen, die je verontrusten, die onder je huid kruipen. Un certain Cervantès van de Franse striptekenaar Christian Lax is zo’n boek.

Het verhaal is op zich niet heel erg ingewikkeld: de Amerikaanse oorlogsveteraan Mike Cervantès keert vanuit Afghanistan, waar hij bij een vijandelijke aanval een hand heeft verloren en de gevangene is geweest van de Taliban, terug naar zijn geboortestreek in Arizona. Hij lijdt aan een posttraumatische stressstoornis en houdt zich aanvankelijk wat op de achtergrond, maar een vriend zorgt voor hem en helpt hem zijn draai in het burgerlijk leven terug te vinden.

Dat lukt maar gedeeltelijk. Als zijn vriend financiële problemen krijgt, slaat Cervantès een bankkantoor kort en klein en belandt in de nor. Hij heeft dan al eens gehoord dat zijn naam, zijn handicap en zijn krijgsgevangenschap hem doen lijken op Miguel de Cervantes, de auteur van de Quichot. In de gevangenis leest Cervantès – ik bedoel de Amerikaan – het verhaal van de dolende ridder. Dat doet zijn toch al verwarde hoofd helemaal op hol slaan. Hij begint te hallucineren dat hij gesprekken heeft met de Spaanse Cervantes.

De rest moet u zelf maar lezen. Of liever: ondergaan, want Lax heeft het verhaal prachtig, maar dan ook echt prachtig, geïllustreerd in breed opgezette zwart-wit-tekeningen. De bovenstaande afbeelding is twee bladzijden breed. Het is wellicht een cliché, maar de grauwe kleurloosheid roept de gevoelens van vervreemding op die de moderne Cervantès moet hebben ervaren.

Het verhaal laat zich niet goed vatten. Is Mike Cervantès een soort Don Quichot? Soms wel. Hij zoekt een schildknaap, er is een vrouw die Dulcinea zou kunnen heten, hij noemt zijn auto Rocinant en vooral: de woede-uitbarstingen van de arme PTSS-lijder richten zich, net zoals de woede-uitbarstingen van de ridder met het droeve gelaat, tegen zaken die grof onrechtvaardig zijn maar waartegen weinig valt te doen. Windmolens.

Maar daar eindigen de parallellen met de Quichot dan ook wel. Cervantès’ avonturen zijn vooral die van een Amerikaanse veteraan die dwars door Amerika reist, vol woede op de Amerikaanse financiële elite, achtervolgd door de politie, gesteund door zo’n beetje iedereen voor wie de Amerikaanse Droom is vervlogen. Cervantès wil geen heldendaden verrichten voor een Dulcinea, hij wordt gedreven door ressentiment tegen een maatschappij die hem in de steek heeft gelaten en even totalitair is als de staat van de Taliban. Een maatschappij overigens die óók zijn prothese voor hem verzorgt, maar Cervantès kan het goede niet langer zien en gaat ook welwillende burgers te lijf. Dus nee, Cervantès is niet zonder meer Don Quichot.

Is Mike Cervantès dan een soort Miguel de Cervantes? Soms wel: beroofd van een arm, krijgsgevangene in een conflict met een islamitisch land, veteraan, opgepakt na financiële problemen, opnieuw in de petoet en vervolgd door een moderne Inquisitie. Toch ook weer niet. De gesprekken tussen de twee Cervantessen zijn ook te lezen als de dissociatie van iemand die geestelijk totaal in de war is. Het komt vaak voor bij mensen met PTSS.

Het feit dat je niet zo maar kunt zeggen dat Mike Cervantès een moderne Don Quichot of een moderne Miguel de Cervantes is, of dat het een verhaal is over een doordraaiend oorlogsslachtoffer, of een aanklacht tegen de groeiende ontrechting van de Amerikaanse werkende klasse, of dat de dromen van de Amerikaanse werkende klasse donquichotterie zijn, maakt dat het boek zich niet in makkelijke hokjes laat plaatsen en dat geeft het iets verontrustends. Ik geloof dat dit is wat me bevalt aan Un certain Cervantès, want de Quichot is, zoals ik weleens heb verteld, voor mij een labyrint.

Die verwarring maakt het moeilijk dit schitterende stripboek te kwalificeren. Ik kan de vraag waar dit boek over gaat, althans niet beantwoorden. De hokjes waarin je je kennis ordent, blijken niet te kloppen. Je moet je hokjes aanpassen: het zou een definitie voor literatuur kunnen zijn.

Misschien klink ik wat zwaar op de hand. PTSS is inderdaad geen geintje. Toch is Un certain Cervantès ook grappig, al is het maar om het Droste-effect dat Don Quichot ooit het hoofd op hol gebracht kreeg door de lectuur van ridderromans en dat Mike Cervantès doorslaat na het lezen van de Quichot.