Een kennis van me trekt op vakantie graag naar de supermarkt. Het intrigeert hem hoe die er anders uit ziet dan thuis. Ik heb hetzelfde met begraafplaatsen, een meer neutrale maar o zo banale naam voor kerkhof.
Ik leid u graag rond op dat van Berchem, in de zuidrand van Antwerpen.
Heowel klein vergeleken met het ruime en groene Schoonselhof, waar u onder andere de graven van Hendrik Conscience, Paul Van Ostaijen en Hubert Lampo vindt, biedt het toch een blik op de recente geschiedenis van stad en land.
In 1830 verwierf Berchem nationale bekendheid als het dorp waar graaf Frederik de Merode dodelijk gewond werd. In de strijd om Antwerpen te bevrijden van het Hollandse juk werd De Merode in het been geraakt. Amputatie kwam te laat om een infectie te stoppen en De Merode overleed enkele dagen later in Mechelen. Het graf draagt de Latijnse inscriptie
Hic
Christo fidelis
Inter liberatoris patriae
Strenuus propugnator
Jacet
Ludovicus Fredericus Comes de Merode
Praelio Berchemsi vulneratus
XXVI octobris
Decessit Mechliniae
IV novembris
MDCCCXXX
RIP
Volgens mijn bescheiden kennis van het Latijn moet liberatoris eerder liberatores zijn. Dan krijg je
Hier ligt, trouw aan Christus en een vurig strijder onder de bevrijders van het vaderland, graaf Lodewijk Frederik de Merode, gewond in het gevecht om Berchem op 26 oktober en overleden te Mechelen op 4 november 1830. Moge hij rusten in vrede.
Het jonge België was zich zeer bewust van zijn kwetsbaarheid als klein land en men besloot om van Antwerpen een nationale vesting te maken. Achter een ring van forten en een nieuwe omwalling konden koning, regering en leger in geval van invasie wachten op een (Engels) ontzettingsleger. In 1914 probeerden Belgische soldaten, bijgestaan door de Engelse marine, de Duitsers in Antwerpen tegen te houden. Forten en vesten waren echter dan al hopeloos verouderd en Antwerpen capituleerde. Op de begraafplaats in Berchem vinden we drie Commonwealth War Graves van Engelsen die in de forten rond Antwerpen het leven lieten.
Centraal wapperen driekleur en Vlaamse Leeuw boven het ereperk voor Belgische soldaten: het kerkhof illustreert ook de taalkundige complexiteit van België. Mort pour la Belgique, Stierf voor België, AVV-VVK. De oudere graven in Berchem zijn vaak sowieso franstalig.
Rijke families bouwen indrukwekkende monumenten in allerlei stijlen: obelisken, Griekse tempels, Byzantijnse koepels en neogotische constructies in baksteen, arduin en brons. Het verhaal gaat dat de grafdelver tijdens de Tweede Wereldoorlog geallieerde piloten verborg in de kapelletjes en grafkelders.
In het noorden van het kerkhof worden burgerslachtoffers herdacht in een berkenbosje. Opvallend veel doden van na de bevrijding in september ‘44. Maanden aan een stuk was Antwerpen doelwit van Hitlers V1 en V2. Op 16 december, de eerste dag van het Ardennenoffensief, sloeg een V2, gelanceerd in Hellendoorn, in op Cinema Rex. 567 Mensen lieten het leven.
Voetballiefhebbers kunnen even stilstaan bij het graf van Ludo Coeck. Ludo Boem (vanwege zijn harde afstandschot) droeg in de jaren ‘70-’80 vaak de kapiteinsband bij Anderlecht (met Rob Rensenbrink) en bij de Rode Duivels. In 1985 verloor hij het leven bij een verkeersongeval.
Het is een van oorsprong katholieke begraafplaats: treurende engelen, lijdende Christussen, Heilige Harten en vanop elke plek goed zichtbaar een metershoge calvarie. Soms ingetogen, dikwijls kitscherig, maar waar de natuur de oude monumenten onder handen neemt, ook verrassend mooi.
Wie teveel arduinen treurnis gezien heeft, kan gelukkig simpelweg de straat oversteken en het gemoed verlichten in de uitgestrekte parken Den Brandt, Vogelzang en het gratis Openluchtmuseum Middelheim (waarin Romeinse Straat). Voor ons in deze blijf-in-uw-kot-periode een dagelijks plezier. Hopelijk snel ook voor u weer bereikbaar.
[Op mijn uitnodiging om met enkele gastbijdragen dit tot een min of meer coronavrije ontmoetingsplaats te maken, ging Dirk Zwysen opnieuw in. Dank! Meer gastbijdragen zijn welkom.]
In mijn bescheiden ervaring komt de uitgang -is (in plaats van -es) voor de accusativus meervoud bij de medeklinkerstammen wel vaker voor.
Prachtige begraafplaats. Jaren geleden ontdekt. Wist toen niet wat AVV-VVK betekent. Nagevraagd bij het stadhuis van Antwerpen en daar werd me heel zacht medegedeeld: Alles Voor Vlaanderen, Vlaanderen Voor Kristus.
Die op één na laatste zin doet me denken aan dat andere brok Belgisch cultuurgoed: het frietkot! Ik hoop dat die de crisis ook een beetje goed doorkomen.🍟
Prachtige begraafplaats. Jaren geleden ontdekt. Wist toen niet wat AVV-VVK betekent. Nagevraagd bij het stadhuis van Antwerpen en daar werd me heel zacht medegedeeld: Alles Voor Vlaanderen, Vlaanderen Voor Kristus.
Mijn Latijn is beperkt tot mijn humaniora, maar ik vind toch geen reden om bij liberator deze uitgang te veronderstellen, wel bij zelfstandige naamwoorden met i-stam. Voor zover ik op het web vind, is er ook geen voorbeeld uit de oudheid voor liberatoris in de acc. meervoud. Livius heeft ergens een genitief enkelvoud “liberatoris patriae” (boek IV, 15,4). Het gaat wellicht te ver om te veronderstellen dat de opsteller van het grafschrift zich hier door liet inspireren of zelfs misleiden.
Zelfs als voor de acc. mv. de uitgang -is bij liberator (of vergelijkbare woorden als orator) ergens geattesteerd is, dan vind ik het nog een vreemde keuze om deze te gebruiken in een 19de-eeuwse tekst, in plaats van het meer gangbare -es. Maar nogmaals, ik ben helaas geen classicus en als iemand me kan overtuigen met voorbeelden, ik sta ervoor open.
Beste Dirk, de Romeinse spelling is in de praktijk vaak anders dan in de boekjes. Maar -is voor de acc. pl. is hetzelfde als -es, meestal alleen in oudere Latijnse auteurs en in poëzie — later natuurlijk ook voor degenen die “authentiek Romeins” wilden klinken.
De uitspraak was hetzelfde, het verschil zit in de notatiewijze. De -i- is lang, in tegenstelling tot de gen. sg, In dit geval lijkt het me bewust gedaan om het geheel extra chique te maken, in de traditie van Romeinse grafinscripties,
Groet, Theo
Bedankt!
Latijnse spelling.
Wie ben ik, nietwaar. Maar inVlaanderen is de situatie inderdaad soms verwarrend. Katholieken hanteren de Italiaanse uitspraak van het Latijn,Vaticaan nietwaar. Meisjesschool heet Regina coeli, wordt uitgesproken als régina tsjoili. Niet -Katholieken hanteren de Duitse spelling: Regina Caeli, uitspraak: Regina Kaili. Het verschil was groter toen de mis nog in het Latijn opgevoerd werd.
Alsook: mijn opa was oud-strijder van de grote oorlog, is overleden in 1959 , heeft zo’n grafsteentje met een driekleur.Hij ligt in een perk samen met tientallen collega’s in een nochtans bescheiden stad.
Deze begraafplaats of dodenakker zo u wilt verdient zeker aandacht. Ik kom er regelmatig wanneer ik in de verderop gelegen beeldentuin excursiewerk verricht. Een verzameling kunstwerken van hoge kwaliteit en menig Nederlandse kunstenaar mag daar ook deel van uit maken. Niet te vergeten het naastgelegen grote gebouw van de Koloniale Hogeschool met een donkere koloniale geschiedenis. Zo ongeveer alle Belgische bestuurders en gezagsdragers in relatie met de Congo kwamen daar vandaan. De Congolese Ster prijkt op de gevel. Ik mocht daar nog een lezing van David Van Reybrouck aanhoren, de auteur van het prachtige boek Congo. Maar nu terug naar die dodenakker. Het is vooral een in Art Deco stijl opgetrokken geheel. Deze stijlvorm kende een rijke en wat armere periode hetgeen op de dodenakker en ook goed zichtbaar is aan de gebouwen gelegen aan de Koninklijkelaan. Alwaar op de hoek ook Het Zoekend Hert is gevestigd, een uitzonderlijk filosofiehuis. Het graf van de Merode is trouwens versierd met een prachtig brons. Een klein detail wil ik nog vermelden. De burgerslachtoffers die in dat deel van dodenakker ter aarde zijn besteld alwaar rijen berken geplant zijn is een renovatie gebied. Oude stenen graven zijn geruimd en door een meer uniform geheel vervangen. Reden hiervoor was dat onder de burgerslachtoffers nogal wat collaboratiemensen waren vandaar deze oplossing.
De man die harder schoot dan zijn schaduw verdient toch wel een filmpje? Zoals deze:
Mooi stukje, met een in het noorden vergeten held. In België kom je De Merode met regelmaat tegen, natuurlijk. Echter wat het grafschrift betreft vrees ik dat er eerder “proelio” dan “praelio” zal staan: “proelium” is de standaardterm voor ‘strijd’, ‘gevecht’ etc. Excuus voor deze pedanterie.
Ik heb het nog eens nagekeken. Het is echt wel praelio, in drukletters dus geen vergissing mogelijk.
https://photos.google.com/photo/AF1QipOWBwgm1VU72Ao3Ecs6cQ5p7BO6Mc_fexLAql6f
Dan houden we het op praelio. Ik heb het voor mijn zekerheid even nagekeken in Glare’s Oxford Latin Dictionary (p. 1433): daar staat praelium see proelium. Het is dus een geaccepteerde variantvorm (waarvan ik niet op de hoogte was en -stom- die ik niet gecontroleerd heb vóór mijn reactie), mogelijk gebruikt vanwege de grafelijke status van De Merode. Excuus voor de verwarring.
“begraafplaatsen, een meer neutrale maar o zo banale naam voor kerkhof”
Net als ‘kleuterschool’ nu basisschool heet, staat deze naamsverandering ook in verbinding met een daadwerkelijke wijziging. Een basisschool is geen kleuterschool (meer) omdat de organisatie is gewijzigd, een begraafplaats is geen kerkhof (meer) omdat er niet meer alleen bij het kerkgebouw wordt begraven. Wettelijk zijn die twee trouwens ook gescheiden: de gemeente draagt zorg voor de begraafplaats, het kerkgenootschap draagt zorg voor het kerkhof.
Misschien vergelijkbaar met een kameel en een dromedaris 😉
Een interessant leerrijk uitstapje, inderdaad, in mijn buurt. En niet alleen ‘oude’ zerken sieren de plaats, ook mooie Moderne voor de ‘jongere’ generatie zijn het stilstaan waard. Zoals dit van mijn broer in cortenstaal, ontworpen door een zoon, verwijzend naar Antwerpse monumenten en skyline. (Hoe) Kan ik er een foto van doorsturen?
Ook het St-Fredegandus kerkhof is de moeite waard: één van de beter bewaarde geheimen van Deurne en een ware erfgoeddchatkamer. En voor de geïnteresseerden in funeraire architectuur: de begraafplaats in Laken.
Ik voeg foto’s in via mijn Google account. Ik hoop dat die dan zichtbaar zijn.
Het spijt me dat je al afscheid moest nemen van je broer. Ik kom vaak op het kerkhof en ga volgende keer eens uitkijken naar dat bijzondere graf.
Dank, Dirk, voor je fijne reactie. Hoe die foto technisch te importeren begrijp ik nog niet, en daarom heb ik ze zonet geplaatst in Google Maps (“Berchem, Koninklijkelaan”: werkt misschien even goed?)