Austen Henry Layard vertrok in augustus 1849 vanuit (toen nog) Constantinopel om opnieuw opgravingen te doen in Nineveh en Nimrud. Zijn verslag van deze periode is vastgelegd in Discoveries among the ruins of Nineveh and Babylon (1853) en vormt een fascinerende aaneenschakeling van beschrijvingen van zijn ontdekkingen, waaronder de beroemde Assyrische reliëfs waarvan hij sommige zelfs nog in kleur heeft gezien en de lamassu’s (een woord wat door Layard overigens niet wordt gebruikt; hij spreekt over het algemeen van “winged bulls”) alsmede van zijn ontmoetingen met de lokale stammen. Ook verhaalt Layard uitgebreid en enthousiast over de inborst en gebruiken van de bedoeïenen.

Broederschap

Een opmerkelijk voorbeeld van wat Layard zoals vertelt, vormt het bestaan van een “rediff”, een persoon uit een, bij voorkeur, vijandige stam met wie een strijder een broederschap vormt. Deze broederschap over en weer vormt een bescherming als beide stammen in oorlog raken. De strijder wordt dan, ondanks de oorlog, beschermd door de familie van de rediff en andersom, familie en vrienden van de rediff zijn beschermd tegen geweld bij de familie van de krijger. Een hele praktische maatregel om eventuele onderhandelingen te vergemakkelijken en geweld te voorkomen. De krijger en zijn rediff zijn onafscheidelijk, en de plaats van de rediff tijdens het reizen is op de achterhand van de dromedaris waar hij zich met hoog opgetrokken benen vastklemt aan het zadel. Wellicht dankt de rediff zijn naam aan deze plek: het Arabische woord radif betekent onder meer “bil”.

Paardenroof

Naast dromedarissen waren veel bedoeïen ook de trotse bezitter van Arabische volbloed-paarden. Het bijhouden van het stamboek van ieder paard was een zaak waar veel eer in werd gelegd. Zo’n stamboek werd niet op schrift gesteld maar uitsluitend mondeling doorgegeven. Vanzelfsprekend vormden deze paarden een gewilde buit bij rooftochten en Layard legt uit hoe de kennis over de afstamming van een gestolen paard niet verloren ging:

After a battle or a foray, the tribes who have taken horses from the enemy will send an envoy to ask their breed, and a person so chosen passes from tent to tent unharmed, hearing from each man, as he eats his bread, the descent and qualities of the animals he may have lost.

Lamassu’s

Maar het meest bekend is Layard natuurlijk geworden door zijn opgravingen in Nimrud en Nineveh, om vervolgens zijn vondsten naar het British Museum af te voeren. Dat was beslist geen sinecure en Layard doet een vrolijk verslag over het vervoer naar de rivier van een lamassu. Dit gebeurde op een kar met wielen (hoewel ook wel sleeën werden gebruikt) die telkens in de modder bleven steken. Naarstig werd dan gezocht naar de persoon met het kwade oog, waarna deze werd weggejaagd en de kar weer een stukje verder kon, om na korte tijd weer te blijven steken. Vervolgens probeerden de werklui het geluk af te dwingen door opeenvolgend de leiding in handen te geven van een Franse dame die op de lamassu werd gezet, een klein jongetje en een grijsaard. Toen dat allemaal niet voldoende hielp werden er drastischer maatregelen genomen:

then the most unpopular of the Sheikhs were compelled to lie down on the ground, that the groaning wheels might pass over them, like the car of Juggernaut over its votaries. With yells, shrieks, and wild antics the cart was drawn within a few inches of the prostrate men.

Vrouwen

Discoveries among the ruins of Nineveh and Babylon is een geweldig boek. Natuurlijk kan je erover discussiëren of alle vondsten wel naar Londen hadden moeten worden afgevoerd (hoewel ik, sinds ik in 2019 Nimrud volledig in puin heb gezien, Layard toch dankbaar ben) en natuurlijk is Layard een kind van zijn koloniale tijd en is het soms even slikken als hij zijn commentaar op de vrouwen geeft.

With few exceptions, soon after twenty, and the birth of one or two children, they rapidly change into the most hideous of old hags, the lightning-like brightness of the eye alone surviving the general wreck.

Maar alles bij elkaar geeft het een fantastisch tijdsbeeld en een mooie inkijk in het leven van een archeoloog in Mesopotamië in de tweede helft van de negentiende eeuw.

Lamassu’s in het morgenlicht

Wat was ik graag meegeweest. En wat ben ik jaloers op die ene sfeerbeschrijving van de ochtend in Nimrud dat de lamassu’s zouden worden weggehaald:

We rode one calm cloudless night to the mound, to look on them for the last time before they were taken from their old resting-places. The moon was at her full, and as we drew night to the edge of the deep wall of earth rising around them, her soft light was creeping over the stern features of the human heads, and driving before it the dark shadows which still clothed the lions forms. One by one the limbs of the gigantic sphinxes emerged from the gloom, until the monsters were unveiled before us.

• Austen Henry Layard, Discoveries among the ruins of Nineveh and Babylon (1853; Kindle; Gutenberg)

[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Marjon Verburg in. Dank je wel Marjon!]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.