Er is een romantisch idee over literatuur dat een goede auteur zich onderscheidt van vakbekwame auteurs doordat hij een bepaalde intuïtie bezit die hem of haar doet aanvoelen wat nog belangrijk zal gaan worden. De auteur als profeet: ik weet dat ik me aan obscurantisme te buiten ga. Maar toch: sommige boeken overstijgen de plaats- en tijdgebondenheid van hun auteur. Dan blijkt die aangevoeld te hebben, misschien niet eens bewust, dat er andere visies mogelijk zijn, en een latere generatie ontdekt dat die perspectieven in zo’n boek dan al aanwezig zijn. Teheran, een zwanezang van F. Springer (pseudoniem van C.J. Schneider) is volgens mij zo’n boek.
Springer zelf was niet bepaald positief over de Iraanse Revolutie, die hij meemaakte terwijl hij als diplomaat was gestationeerd in Teheran. Hij zou later opmerken dat hij zelfs niet meer over Iran wilde vliegen en in zijn roman laat hij een Nederlandse diplomaat samenvatten dat de Middeleeuwen op de stad neerdalen. Omdat de revolutie in Teheran, een zwanezang zo negatief wordt beoordeeld, blijft wat mysterieus waarom een van de vrouwelijke personages thuisblijft in Iran en een kans laat lopen zich in veiligheid te brengen.
Ik vermoed – en nogmaals: het is obscurantisch geredeneerd – dat Springer op een bepaalde manier heeft aangevoeld dat de Revolutie waar hij zelf zo’n afschuw van had, niet uitsluitend slecht zou blijken te zijn. Hoewel Khomeiny de vrouwenrechten inperkte, voerde hij tevens wetgeving door die de macht van de geestelijkheid vergrootte ten koste van andere, traditionele machtscentra, zoals de vaderlijke macht. Ook Kader Abdollah wijst er ergens op dat het ten tijde van de laatste Sjah ondenkbaar was dat vaders zouden toestaan dat hun dochters op kamers gingen wonen in de grote stad, wat na de Islamitische Revolutie wel gebeurde. Misschien zou dat anders ook wel zijn gebeurd, maar Khomeiny versnelde dat proces. En hoewel Springer het niet bevroeden kon, kan een vrouw die tijdens de revolutie achterbleef in een land waar de terreur heerste, misschien een positief motief hebben gehad.
Ik wil met dit alles niet zeggen dat de Revolutie geen verschrikking is geweest. De gruwelen die Springer er op de laatste bladzijden in hamert, zoals de executie van oud-premier Hoveyda, zijn historische feiten. Het enige wat ik wil zeggen is dat de werkelijkheid pluriform is, dat de visie van een romanpersonage dat lijkt op de auteur-ooggetuige niet de enige visie is en dat een echt goede roman zó is geschreven dat als later de werkelijkheid ook andere visies mogelijk maakt, die al min of meer in het boek aanwezig blijken.
Nu ik toch bezig ben: Teheran, een zwanezang is effectief geschreven, zelfs al zijn de twee trucs waarmee Springer ontroering opwekt, ontzettend doorzichtig. Enerzijds is er een sympathiek liefdesverhaal en gunt de lezer de betrokkenen al het geluk. Dat mislukt en dat laat de lezer, die betrokken is geraakt bij twee aardige mensen, met een naar gevoel achter. Hij kent de menselijke impact van de revolutie, zelfs al is het op miniatuurschaal en fictief. Anderzijds biedt Springer een prettig, vriendelijk voortkabbelend verhaal vol studentikoze humor en geestige dialogen, en juist als je denkt een leuke schelmenroman te hebben gelezen is er dan het einde, dat aankomt als een mokerslag. U merkt dat ik de trucs in vier zinnen kan uitleggen, maar ze werken.
Nog een laatste foto uit het Niaravan-paleis: een kinderkamer. De Sjah vluchtte vrij onverwacht en het paleis is zo gelaten als het destijds was. De laatste keer dat ik er was, verkocht de souvenirwinkel mokken met afbeeldingen van de pracht en praal van de de verdreven dynastie, niet heel anders dan de Habsburgsouvenirs in Wenen. Het Niaravan was de laatste jaren decor van de populaire Iraanse video-serie Bittere koffie, een komedie die zich afspeelt aan het negentiende-eeuwse koninklijke hof. Het contrasteert wrang met dat andere koningsdrama, de door Springer beschreven tragedie.
Dit is letterlijk een van mijn grootste lievelingsboeken. Ik heb het een maal gelezen toen het pas verschenen was. Het heeft mij diep geraakt en ik denk dat het nog altijd heel diep in mij zit. Ik denk niet dat ik het opnieuw zou kunnen lezen, juist omdat het mij heel geraakt heeft Heel het gedoe rond de Iraanse revolutie en de verdrijving van de Shah gebeurde toen ik 10 jaar was, en mij echt bewust van het nieuws begon te raken. (al dat gedoe tegenwoordig van de Gouden Jaren 1970 is flauwekul, het was een afschuwelijke tijd). Dit heeft mij heel erg beïnvloed, en “Teheran een Zwanenzang” verwoordt die gevoelens sterk. Dat het eindigt op de Antwerpse de Keyzerlei is een bonuspoint.
F.Springer is trouwens een van die schrijvers, die eigenlijk onder de radar van de populariteit zijn gebleven. Ik houd ervan van, van die verhalen van die (uiterlijk) succesvolle, Hollanders (ik gebruik express dit woord), die eigenlijk eenzaam en verloren in de wereld zijn.
Er zijn weinig Nederlandstalige schrijvers die mij zo geraakt hebben.
Ik heb van hem ‘Quissama, een relaas’ gelezen. Heel boeiend roman.
Dit door Jona besproken boek kende ik niet. Ga het (ooit) lezen als de coronakust veilig is.
Typisch een roman die beter bleek dan de eerste recensenten beoordeelden.
Ik dacht dat ik gek werd, dus heb obscurantisme nog maar eens opgezocht.. maar wat is er nu toch obscurantisch aan jouw waarneming dat er een bepaald idee de ronde doet?
Overigens houden de beulen twee Belgische wapens beet, om maar even op de hak te takken.
Het idee dat een dichter of schrijver een soort profeet is die de Zeitgeist beter kan lezen dan anderen – ik beschouw het eerlijk gezegd als onzin. Het is in elk geval niet te toetsen.
Geheel met Jona Lendering eens. Het is een idée reçue. Zo hoor je wel beweren dat Kafka beter die verschrikkingen van de bureaucratie heeft beschreven dan alle sociologische studies over het onderwerp bij elkaar. Mensen die dat beweren blijken vaak noch Kafka, noch die sociologische studies te hebben gelezen. En van Weber hebben ze nooit gehoord.
Nederland is nu de gebeten hond in Zuid-Europa omdat Nederland tegen Eurobonds is. Het Zuiden wil die Eurobonds omdat daarmee het rijke Noord-Europa de schulden van Zuid-Europa zou moeten afbetalen. Dat is het thema van Weber’s protestantisme & kapitalisme. Het katholicisme is te sociaal, dat veroorzaakt teveel problemen zoals een instortende economie etc. Niet dat ik gelovig ben overigens, maar ik ben wel blij dat ik noordelijk van de Reformatie grens leef.
Ik wist niet dat Weber over Eurobonds heeft geschreven. Het ging mij eigenlijk om zijn artikelen over bureaucratie.
Nee, de EU bestond nog niet in Weber’s tijd.
Maar nu kunnen we realtime observeren wat hij bedoelde. Ook die opmerking van Hoekstra dat Zuid-Europa niet genoeg gespaard had, maw alles verjubeld heeft. Dat deed mij wel aan Weber denken.
Het lijkt me eerder de Hollandse koopmansgeest op korte termijn met superioriteitsgevoel. De economische motor van Italië ligt plat. De botte weigering is vreselijk om te zien, en is niet aangenaam.
@Johan: lijkt mij ook, maar het past niet in Martin’s ideologische raamwerk. En dan vraagt hij zich niet meer af hoe hij zijn beweringen hard kan maken. Zijn wetenschappelijke principes gelden alleen als het hem uitkomt. Vandaar.
Wat bijvoorbeeld die Reformatiegrens betreft, die loopt dwars door Duitsland. Ook Oostenrijk ligt er ten zuiden van. Zwitserland heeft geen grens. Die landen kunnen de lockdown eerder versoepelen dan Nederland. Zweden ligt er ten noorden van en is zwaarder getroffen. Het door en door katholieke Polen weer veel minder.
De economische voorspellingen zijn vergelijkbaar. Het IMF voorspelt voor weinig landen zo’n enorme recessie als voor Nederland. Martin is blij ergens te wonen in een gebied dat het alleen minder slecht doet dan zijn zorgvuldig uitgekozen voorbeelden. Want reformatie en bureaucratie en cultuur of zoiets. Met observeren heeft het echter maar weinig te maken.
Zo zou ik kunnen aanvoeren dat ik blij ben in het verkwistende maar gelukkig wel sociale katholieke zuiden te wonen, als ik die tweedeling niet erg kort door de bocht zou vinden. Verloren zoon en al dat, als we toch de bijbelse toer op gaan. Maar goed, ik mag al blij zijn dat deze keer de verschillen op ideeën berusten en dat er niet wordt gesuggereerd dat Italianen door een lager IQ minder in staat zijn om hun zaakjes op orde te hebben.
Op dit moment Italië en andere zuiderse landen geen hulp willen bieden en inzetten op een hooghartig “eigen schuld, dikke bult” vind ik niet alleen ethisch problematisch, maar het zou ook een drama zijn voor het Europese project. Zelfs al komt die hulp op gang, er is al veel kwaad geschied in de manier waarop landen in moeilijkheden nu naar Nederland en de EU kijken. Ik hoor ook rond mij veel onbegrip voor wat ervaren wordt als kil en kortzichtig gecijfer, maar dat ligt mogelijk aan mijn links-katholiek opgevoede bubbel (geen sarcasme).
Een implosie van de EU is vast de natte droom van rechtse malloten die zich een nieuwe nationale Gouden Eeuw fantaseren, maar het falen van de EU zal de nationale staten als onderling verdeelde weesjes achterlaten, overgeleverd aan de nieuwe machten van deze wereld die een hele andere kijk op democratie en vrijheid hebben. En als enkel de vermeende Hollandse koopmansgeest voor rede vatbaar is: ook onze eigen portemonnee is niet gebaat met het kopje onder duwen van de zuidelijke EU-landen.
@Dirk: ik ben niet voor een implosie van de EU. Italië krijgt hulp voor medische doeleinden, maar geen Corona- of Eurobonds. Het is een strijd over de toekomst van de EU: wel een vangnet maar geen hangmat.
Dan bent u een zeer gelukkig mens. Ik neem aan dat u dan ook altijd naar het noorden op vakantie gaat! Ik wens u veel succes met het feit dat u boven de grens van de Reformatie woont! U heeft het al voor de tweede keer gezegd, nu weten we het wel!
@jona en @bert
Toch hoor je dit soort beweringen vaak. Een ander voorbeeld is Joseph Roth waarvan ik bijna alles gelezen heb en waarvan steeds gezegd wordt dat niemand de ondergang van de Dubbelmonarchie zo goed heeft beschreven zoals hij dat o.a. deed in “Radetskymars’. Het gekke is dat terwijl je het leest, je ook dat gevoel krijgt, terwijl je eigenlijk die tijd niet hebt meegemaakt. Ik heb alles van Kafka gelezen en herken veel van de clichés of ervaar veel van die clichés als ik Het proces zelfs voor de derde keer lees. Zou het kunnen zijn dat je door een zekere voorkennis (omslag, recensie) deels gestuurd wordt en dat er een soort self-fulfilling prophecy optreedt tijdens het leesproces.
Er zijn wel mensen die hun ogen en oren beter openhouden dan hun mede-mensen, en soms zijn ze toevallig schrijver of redacteur. Maar er is inderdaad geen causaal verband; sommige schrijvers zijn onuitstaanbaar doof voor hun omgeving en tijdsgewricht.
Ze lijken op Belgische FALs,maar het betreft de Duitse H&K G3.
Ref:
https://en.wikipedia.org/wiki/Heckler_%26_Koch_G3
“So it goes, de geschiedenis.”
Ugh. Als dit kenmerkend is hoef ik niet.
Maar ja, als het om proza gaat hanteer ik voor wat betreft taalgebruik de maatstaven die Reve en Komrij hebben aangelegd en die liggen nogal hoog. De citaten onder de foto’s doen mij vermoeden dat Springer zich niet kwalificeert.
En welke maatstaven zijn dat dan precies?
Goede vraag. Helaas ben ik geen Neerlandicus en dus niet gekwalificeerd om antwoord te geven. Houd het er dus maar op dat ik het taalgebruik van Reve en Komrij gewoon mooier vind en daar alles aan afmeet.
Valse bescheidenheid? En ook wel een rookgordijn, om eerlijk te zijn. Als ik zou zeggen dat ik alleen naar klassieke muziek luister die door Von Bammelenbergs* beugel kon, en u zou vragen wat die beugel dan precies behelsde, en ik zou antwoorden dat ik daar eigenlijk niets over kon zeggen omdat ik geen musicoloog ben, zou u – waarschijnlijk – tegenwerpen dat u niet vroeg naar een oordeel van andersmans oordelen, maar naar een beschrijving van andermans criteria, die blijkbaar ook u criteria zijn.
Ik wil niet hakketakken, begrijp me goed, maar ik vond het antwoord zo onkarakteristiek, met alle respect.
* Overigens een fictief persoon.
Ik heb weleens iets gelezen van Springer en dit ga ik ook op mijn lijstje zetten. Ik waardeer hem als schrijver.
Ik snap niet wat er wordt bedoeld met “de werkelijkheid is pluriform”.
Er zijn verschillende duidingen, dat wel. Hitler hield van honden en hij was ook vegetariër. Ja, so what?
Ik denk dat Jona bedoelt te zeggen dat er meerdere perspectieven op gebeurtenissen zijn, allemaal even geldig.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat er meerdere werkelijkheden zijn, dat elk perspectief een werkelijkheid op zich is. Gaat wel iets verder dan ‘duidingen’.
Wat Adolf H. ermee te maken heeft, begrijp ik niet. Komt mij nu als non sequitur voor.
Hitler: Jona zegt dat er ook wel een paar positieve kanten zijn aan de Revolutie.
Dat is ook zo, maar betrekkelijk. Waarmee de Revolutie niet goed gepraat wordt. Het is simpelweg een ander perspectief. Idem Adolf H. Ja, hij was massamoordenaar én vegetariër. Twee perspectieven op de werkelijkheid-Adolf H. Zonder er meteen consequenties aan te verbinden. Of zouden we dat volgens u/jou wel moeten doen?
Nee, ik vind sommige details niet zo relevant. Je moet bij de Revolutie in Iran ook naar het grotere plaatje kijken. Er was wel wat op het bewind van de Sjah aan te merken, maar daarmee is de Revolutie nog niet toe te juichen. Het is net als met de Russische revolutie: het is niet vreemd dat die gebeurd is, maar daarmee is nog niet het Stalinisme gerechtvaardigd, alhoewel het ontstaan van het Stalinisme ook weer niet verbaast. Ik heb het niet zo op een “pluriforme werkelijkheid” en al helemaal niet op wereldvreemd socialisme.
Wat is dan precies het grotere plaatje van de Iraanse Revolutie dat er wat op het bewind van de Sjah aan te merken mag zijn, maar dat er geen ‘positieve’ kanten van de Iraanse Revolutie voor het voetlicht gebracht mogen worden, zonder dat er meteen aan goedpraten wordt gedaan? Is het omdat de Sjah pro-Westers was? En de huidige Iraanse regering niet?
In mijn studententijd in de jaren 70 ontdekte ik een paar van zijn boeken bij de Slegte zoals tabee New York. Sedertdien grote fan, heb al zijn boeken en kan deze warm aanbevelen. Overigens zijn vrijwel al zijn boeken gebaseerd op zijn tijd op Nieuw Guinea en later op diverse ambassadeposten.
Mij ging het net zo met die ontdekking bij De Slegte. Wat overigens inhield dat de boeken van Springer niet zo goed liepen. Dat was niet terecht. Ze zijn heel goed. Het boek dat Joan Lendering beschrijft ken ik gek genoeg niet. Er waren wel meer schrijvende diplomaten.in die tijd. Kennelijk hadden ze veel vrije tijd. Mijn favoriete diplomaat was overigens Robert van Gulik met zijn rechter Tie-verhalen waar ik een belangstelling voor China aan over heb gehouden. Eerlijk gezegd zou ik ze nu, ouder en stakkerig wijs, niet meer durven lezen. Bang voor een grote teleurstelling, zoals wel vaker bij jeugdfavorieten.
Ik vind – maar wie ben ik? in ieder geval niet oud of stakkerig wijs – dat de Rechter Tie-boeken de tand des tijds meer dan goed hebben doorstaan.
Ha gelukkig. Bedankt Rob voor je oordeel. Ik heb nog alle boeken in huis. De huidige crisis is een goede gelegenheid om ze weer eens te herlezen.
Mijn vader kocht ooit in een opwelling Bandoeng Bandung. Noch hij noch ik vonden er veel aan.
Wat de Iraanse revolutie betreft: als het feit dat vrouwen op kamers mochten echt het enige voordeel is wat daarover te verzinnen valt, dan is dat wel heel magertjes, zeker als je bedenkt wat er gebeurt als die vrouwen het wagen hun kamer te verlaten zonder hoofddoek.
En wat de eurobonds betreft kan ik het beste Arjen Lubach parafraseren: ik wil best helpen om je brandende huis te blussen, maar ik ga niet je hypotheek overnemen. Zeker niet als je ook nog eens een betalingsachterstand hebt.
Ik ook en het zijn schitterende verhalen. Ik heb ze bijna allemaal gelezen al wat langer geleden. Vorig jaar las ik een Franse vertaling en het boeide mij nog steeds. Trouwens die Van Gulik was een groot sinoloog.
Marjane Satrapi, Persepolis.
Zoveel had een jong meisje nou ook weer niet aan de Iraanse revolutie…
(Terzijde: in de hele strip wordt nergens Khomeini genoemd).
Ik beweer ook niet dat de revolutie het paradijs voor vrouwen betekende; ik ken de vluchtelingen, hun problemen en hun redenen om hun vaderland te verlaten.
Mijn punt is: Springer velt in TeZ een intens negatief oordeel over de revolutie – zijn eigen oordeel. Later zagen we nuanceringen. De tekst blijkt daarvoor ruimte te hebben gelaten.
Maar die nuanceringen moet je dan ook echt wel met een lantaarntje zoeken.
Och, dat valt wel mee hoor. Kijk eens naar de cijfers over de participatie van vrouwen in de economie en in het politieke leven in Iran en vergelijk die met de jaren van de Sjah en met de landen eromheen.
Nogmaals, ik verdedig de Islamitische Republiek niet en ik val haar evenmin aan. Ik wil alleen zeggen dat er nuances bestaan en dat Springer die (vermoedelijk onbewust) heeft herkend en er ruimte voor heeft gelaten in zijn eigen, erg negatieve inschatting.
Ik vind dat Iran door Amerika niet fair behandeld wordt.
Er is een diaspora van Iraniërs van een paar miljoen die eigenlijk maar 1 hoofdreden heeft: de revolutie van 1979. In Nederland verblijven tienduizenden Iraniërs, veruit het grootste deel was ooit asielzoeker, of daarmee verwant . En daar gaan een veelvoud van ‘genuanceerde’ verhalen achter schuil, maar dat de politiek in Iran een belangrijke ‘push-factor’ bij migratie is mag duidelijk zijn.
Just for the record.
Of er een soort van plausibel ‘what if’ verhaal over Iran zonder de revolutie van 1979 zou zijn te maken – ik denk dat hiervoor de alternatieve geschiedenissen-fantasie echt tekort schiet.
De Iraniërs die ik persoonlijk ken, zijn atheïsten of zoroastristen. Geen goed woord over de revolutie, maar heel positief over hun land. Ik zou er graag eens heen gaan.
Ik zal maar niet weer over IQ beginnen. Maar als je de intelligente mensen uit je land wegjaagt, dan hoef je niet verbaasd te zijn over de gevolgen. Pol Pot dacht ook wel zonder getalenteerde mensen te kunnen. Religie is de wraak van domme mensen, net als socialisme.
Religie heeft niets te maken met domheid. Wel is het christendom ontstaan uit ressentiment.
Als je zomaar in iets gelooft, bv in eenhoorns of in astrologie, is dat niet dom? Religie is volgens mij een manier om de domme massa te manipuleren en rustig te houden. Dus het heeft wel een zeker nut, maar ik moet er geen last van hebben.
Nee, want religie is iets anders dan geloven in iets dat niet bestaat. Dat is een negentiende-eeuws frame dat helaas is blijven hangen en waar we almaar niet van verlost raken. Godsdienstantropologen en theologen – het verschil wordt steeds geringer – hebben het 1000x uitgelegd maar er zijn vrij veel evangeliserende atheïsten die stoppen met lezen op het moment dat het wordt uitgelegd en blijven polemiseren tegen dat spookbeeld.
Ik ontken dat ook niet. Men gelooft iets om andere redenen, om houvast in het leven etc. Maar men doet alsof het waar is. Het is geen toeval dat theologie eigenlijk antropologie is geworden, dat is een teken aan de wand. Theologie als studierichting moet opgeheven worden.
Er zijn gelovigen die doen of het waar is, maar echt niet allemaal. Ik denk zelfs: een minderheid. Het doet namelijk zelden werkelijk ter zake of de stichtingsmythen – als dit het woord is – waar zijn of niet. Misschien is het het beste religie te beschouwen als een matrix waarbinnen mensen hun ervaringen en meningen ordenen.
En maak je geen zorgen over de theologie: die is eigenlijk overal al vervangen door iets dat dan met karakteristiek-academische vaagtaal “godsdienstwetenschappen” heet.
Dus als men zegt “Credo in unum Deum” dan bedoelt men dat niet?