Misverstand: Het Romeinse Rijk bereikte zijn grootste omvang ten tijde van Trajanus
Keizer Augustus voegde meer toe aan het Romeinse Rijk dan Caesar en Pompeius samen. Zijn eerste veroveringen vonden plaats in wat ooit Joegoslavië heette, en daarna volgden Egypte en noordelijk Spanje. Andere generaals bereikten de Rijn, Donau en Eufraat. Latere keizers annexeerden de Maghreb, Engeland en Wales, Roemenië en Jordanië, en de grootste uitbreiding zou het rijk hebben bereikt ten tijde van Trajanus (r.98-117).
Althans, dat valt overal te lezen. Het misverstand duikt al in de achttiende eeuw op, bijvoorbeeld bij de Franse filosoof Montesquieu. Het werd twee eeuwen later breeduit gemeten door Mussolini, toen die in Rome aan de Via dell’ impero, de huidige Via dei fori imperiali, een landkaart aanbrengen die het zo toonde. Hij had zo zijn redenen om de credits aan Trajanus te geven en niet aan de keizer die het Rijk feitelijk het grootst maakte.
Het is hierbij wel waar dat Trajanus in 114 een inval deed in Irak, daar aanvankelijk enig succes boekte, de overwinning opeiste en in 115 of 116 twee provincies inrichtte. Voorbarig. Een opstand belette dat het Romeinse gezag daadwerkelijk werd gevestigd, zodat Trajanus’ opvolger Hadrianus zich genoodzaakt zag de omstreden gebieden in 117 op te geven. Het is misleidend te beweren dat de tijdelijke bezetting de grootste expansie betekende.
In 195-198 annexeerde keizer Septimius Severus – afkomstig uit een Berberfamilie en getrouwd met een Semitische prinses en dus voor Mussolini onacceptabel – grote gebieden tussen Eufraat en Tigris en richtte daar de provincie Mesopotamia in. Niet veel later annexeerde hij enkele oases in het noordwesten van het huidige Libië. Het tussenliggende gebied liet hij vanaf 202 ontginnen. De vorming van deze Limes Tripolitanus was weliswaar geen spectaculaire overwinning, maar vormde wel een enorme gebiedsuitbreiding. Later voegde Severus ook zuidelijk Schotland toe, maar zijn opvolger gaf het op. Net zoals Hadrianus de veroveringen van Trajanus had opgegeven.
De provincie Mesopotamia en het gebied van de Limes Tripolitanus bleven echter nog eeuwen Romeins. Daarom markeert het jaar 202 de grootste uitbreiding van het Romeinse Rijk.
Nu u hier toch bent…
Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond (en vind) ik voldoende verontrustend om het wat meer onder de aandacht te hebben willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Het is in deze context m.i. beter om van “grootste omvang” te spreken- uitbreiding slaat immers op toevoeging.
Ik kreeg eens te horen dat Mussolini dit wel wist, maar de eer niet wilde laten aan een ‘Afrikaanse’ keizer.
Dan blijft het de vraag hoe dit misverstand is ontstaan. Is het omdat Trajanus beroemder is? De tweede eeuw staat bekend als een bloeitijd en Trajanus werd in ieder geval door de Romeinen zelf beschouwd als één van de beste keizers terwijl de derde eeuw bekend staat als een tijd van crisis.
Zou het misschien gedeeltelijk kunnen komen omdat we geneigd zijn om Europa-centrisch te denken en vooral te voelen? Libië en Mesopotamië worden gevoeld als ver van ons bed, en meer iets als koloniën dan een inherent onderdeel van de dingen.
Just thinking …
Ook Trajanus breidde uit in Azië, dus ik denk het niet. Maar je bedoelt natuurlijk dat Trajanus Dacië toevoegde (iets wat Jona even niet noemt) en dat daardoor het misverstand ontstaan is. Waarschijnlijk was toen het Romeinse Rijk in Europa op zijn grootst.
Dat klinkt zinnig.