Ik vind het sneu voor de mensen die voor het Rijksmuseum van Oudheden de expositie over de Romeinse keizer Domitianus maakten dat er tot 14 januari een lockdown is. Dus blog ik over de tentoongestelde voorwerpen. Mijn sympathie weerhoudt me er echter niet van om zo nu en dan een vraagteken te plaatsen. Zoals vandaag.
Bovenstaande wandschildering is afkomstig uit Herculaneum en doorgaans te zien in het museum in Napels. Het is de mythe van Io. De oppergod Jupiter vond het meisje aantrekkelijk, Zeus’ echtgenote Juno was voorspelbaar jaloers, Jupiter dacht Io te beschermen door haar in een koe te veranderen (wie verzint zo’n mythe?!), Juno kwam er achter en stuurde een horzel, die de arme Io opjoeg tot in Egypte aan toe. Een diepere moraal dan dat de Bosporus sindsdien Bosporus (“Coevorden”) heet, schijnt in het verhaal niet aanwezig te zijn.
Het toelichtingsbordje eindigt met de opmerking:
Deze schildering is een mooi voorbeeld van culturele uitwisseling; een Griekse mythe in een Romeinse tempel, gewijd aan een Egyptische godin.
Een tekst als deze zou enkele jaren geleden nog hebben gekund, toen de organisatoren plannen begonnen te maken voor deze expositie. Maar het is vanzelfsprekend achterhaald. Het veronderstelt immers dat we een zinvol onderscheid kunnen maken tussen de culturen van Egypte, Griekenland en Rome. En dat blijkt, de DNA-revolutie zijnde de DNA-revolutie, is inmiddels onverdedigbaar gebleken.
Hier hadden de organisatoren een buitenkans om het grote publiek inzicht te geven in de hermeneutische omslag die zich momenteel voltrekt. Ik constateer dat ze die niet hebben benut, terwijl het toch fantastisch zou zijn geweest de bezoekers uit te leggen dat de DNA-revolutie de antropologische aannames bij de interpretatie van antieke cultuuruitingen ondergraaft. Het is niet moeilijk en je toont niet alleen een belangrijke ontwikkeling, maar ook een ontwikkeling die het publiek doet nadenken over de onvanzelfsprekendheid van de eigen vaste woon- en verblijfplaats.
Enfin. Ook Dušan Tadić schiet weleens naast het doel en dat maakt hem niet tot een slechte voetballer. En zo is dit ook geen slechte expositie doordat het museum een kans heeft laten liggen om u te informeren over de DNA-revolutie.
De catalogus van de expositie bestelt u, zoals u weet, hier als u het museum wil steunen of daar als u liever een lokale boekhandel steunt.
Daar ga ik toch niet helemaal in mee. Dat ze die DNA revolutie hadden kunnen meepikken, okay, maar dan zijn er natuurlijk nog steeds een Griekse, een Egyptische en een Romeinse cultuur; die zijn niet in één klap allemaal hetzelfde.
Ik had ook graag wat meer toelichting bij deze wat apodictische uitspraak gezien. Iemands dna zegt toch helemaal niets over in welke cultuur hij leeft???
Met willekeurig welk menselijk dna kan men in willekeurig welke menselijke cultuur opgroeien en aan die cultuur deelnemen. Toch?
Goed punt. Waaraan ik toevoeg: voortdurende culturele uitwisseling en voortdurende emigratie/immigratie gaan samen. Ik vermoed dat JonaL veeleer het volgende bedoelt: we kunnen niet zomaar meer aannemen dat de oorsprongen van Egyptische, Griekse en Romeinse culturen onafhankelijk waren van elkaar. Maar daarom kunnen we nog wel zinvol onderscheid maken, zolang we die culturen maar op geen enkel moment als statisch opvatten.
Vergelijk nou eens voetbal. Ondanks alle Nederlanders die er hebben gespeeld en/of getraind is Barcelona toch echt een Catalaanse club gebleven, ook qua voetbalstijl. Onder sterke invloed van die Nederlanders is de voetbalcultuur er wel flink veranderd de laatste halve eeuw. Tegenwoordig lopen er in de Eredivisie nogal wat Duitsers rond. Die zullen de Hollandse voetbalschool heus beïnvloeden. En toch zal er onderscheid blijven.
FrankB “we kunnen niet zomaar meer aannemen dat de oorsprongen van Egyptische, Griekse en Romeinse culturen onafhankelijk waren van elkaar.”
Een slip-of-the-pen.
We kunnen zonder meer aannemen dat de oorsprong van de Egyptische cultuur onafhankelijk was van de Griekse en Romeinse cultuur.
Nee, een ietwat slordige formulering mijnerzijds. Wat ik bedoelde (maar dus niet accuraat opschreef) is niet in strijd met wat u schrijft. Ik geef u dus van harte gelijk. Mijn dank voor uw correctie.
Dat is het probleem met de naam “DNA-revolutie”. Het mag dan zijn naam te danken hebben aan een ontwikkeling in de bioarcheologie, de impact zal het grootste zijn bij de filologie en in de kunstgeschiedenis. Het zou de “hermeneutische revolutie” moeten heten. Dan vermijden we misverstanden.
https://mainzerbeobachter.com/2021/07/12/eigenlijk-zou-de-dna-revolutie-hermeneutische-revolutie-moeten-heten/
“Het zou de “hermeneutische revolutie” moeten heten.” Er is een tijd geweest dat wetenschappers parmantig over een paradigm shift spraken. Dat hoor je gelukkig nog weinig. Ik hou niet zo van zulke grote woorden. Het blijft toch een beetje vallen en opstaan in de wetenschap. Laten we eerst maar eens tien jaar afwachten wat die filologen ervan maken.
Ik begin te vrezen dat ze hun kans gaan missen. De verkokering is inmiddels zó groot dat men de kansen niet langer herkennen kan.
Ik had vorige maand een discussie met een classicus die schreef dat de DNA-revolutie voor hem niet zo belangrijk was omdat hij zich bezighield met teksten, maar dat hij verder wel respect had voor archeologie.
Ik moest echt op mijn tong bijten om niet te antwoorden dat het respect blijkbaar zó groot was dat hij niet begreep wat de betekenis was van het wegvallen van de hermeneutische horizon.
En we betalen dus belasting om mensen op te leiden richting verkokering.
Nee, maar de implicatie van de DNA-revolutie is dat er geen betekenisvolle grens meer valt aan te wijzen.
Maar of je nou zegt dat er culturele uitwisseling was of dat er geen betekenisvolle grens was komt toch op hetzelfde neer? Die DNA revolutie spreekt het bijschrift van het plaatje dus niet tegen, maar ondersteunt die juist en geeft er meer achtergrond aan. Daarom heb je gelijk dat ze het hadden mogen noemen, maar je kunt nou eenmaal niet alles kwijt in een tentoonstelling.
Van een Oxfordse collega: de naam Oxford is vergelijkbaar met die van Coevorden. Nu toegevoegd Bosporus. Er zijn vast nog meer geografische namen met dezelfde herkomst.
Helaas bestaat de indruk dat De MB nogal betoverd is geraakt door DNA.
Dat er vanaf het eerste millennium v. Chr. steeds meer interactie in het Middellandse-Zeegebied en het nabije en verdere oosten was weten we op zich allang.
Met DNA-onderzoek is (grootschalig) onderlinge verwantschap vast te stellen. Maar dat zegt nog niets over de herkomst van mensen. In haar alleraardigste bestseller River Kings over Vikingen (2021) legt Cat Jarman goed het verschil tussen beide technieken uit. Zelf houdt zich meer met Strontium-analyses bezig.
Maar dat is het punt van de revolutie niet. De revolutie is dat de antropologische aannames achter de gangbare vormen van culturele uitleg nu onhoudbaar blijken.
Het is krek zo.
Nee, het DNA is irrelevant. Dat is alleen maar de verkeerde naam. We zien nu dat de interactie niet voortkomt uit handel, maar ook uit migratie. Het verschil is dat ideeën wel met mensen maar niet met artikelen mee verhuizen. Daardoor is de hermeneutische horizon weggevallen.
De uitdaging waarvoor vooral filologen en kunsthistorici staan, is het vinden van criteria om zinnige en onzinnige parallellen te scheiden.
https://mainzerbeobachter.com/2021/07/12/eigenlijk-zou-de-dna-revolutie-hermeneutische-revolutie-moeten-heten/
Zeus had nogal wat met runderen, koe of stier. Of beter gezegd de mythen makers. Denk maar aan de Europa mythe. Hangt mogelijk samen met de bucrania, de runderoffers. Wat weer terug kan gaan op de eerste domesticatie van vee in het vroege neolithicum. Stier en koe zijn natuurlijk ook de voor de handliggende symbolen van vruchtbaarheid. Zie de stierschedels aan de muren in Çatal Höyök van rond 7000 bp en de uitgebreide runderschedel-cultus in Anatolië van die tijd. Zou ook allemaal vermeld kunnen worden.
Het is een tikje merkwaardig hoe je de Griekse en Romeinse namen door elkaar gebruikt. Voor de meeste lezers zal het overbodig zijn: Jupiter = Zeus, Juno = Hera en de Romeinse naam voor Io kon ik zo gauw niet vinden.
Er bestaat geen ‘Romeinse naam’ voor Io – het Romeinse pantheon is geen kopie van het Griekse.
De enige Romeinse naam voor Io is.. Jupiter: Io is de vijfde de maan die rond Jupiter draait en wordt ook wel met ‘Jupiter I’ aangeduid. Ze is is een explosieve tante met zwavelfonteinen doe tot 300 km boven haar oppervlakte komen. Ik wed dat ze nog steeds kwaad is op die gast die haar in een koe heeft omgetoverd 😉
Ik sluit me aan bij de meeste reageerders hierboven, ben ik bang; ik vind de door jou aangehaalde Dusan Tadic (excuus voor het ontbreken van de bijbehorende leestekens op de S en de C) nu juist een goed voorbeeld; als hij een doelpunt maakt is dat toch een doelpunt voor Ajax?
En als Ajax daarmee een internationaal toernooi wint, is het toch een Nederlandse club die wint? Dat idee van overkoepelende nationaliteit hoeft toch niet volledig weg te vallen, noch gevaarlijk of misleidend te zijn?
Zo denk ik dat iedereen bijv. Isis als een Egyptische Godin ziet… onafhankelijk van de hoeveelheid niet-Egyptisch-DNA dragers die daar indertijd rondliepen.
Oxford, Coevorden, Bosporus, Zwijndrecht.
Schweinfurt.
Zwijndrecht past daar toch niet helemaal tussen.. niet alleen is Zwijn geen koe of rund, het is zelfs geen verwijzing naar een varken (maar naar een zogenaamd Zwin; een plek waar eb en vloed vrij spel hebben en de boel regelmatig droog ligt).
Ook stamt het ‘-drecht’ in de Drechtstreek etymologisch gezien zeer waarschijnlijk niet van doorwaadbare plaats (dus via ’traject’) zoals bij de Utrechten en de Maastrichten, maar hangt het meer samen met een oudere vorm van het woord ‘-trek’.
(http://docplayer.nl/252032-Drecht-en-drecht-namen.html)
Indirect ook Vancouver(den). Zegt men, maar ik was er niet bij.
En zo sluipt er in iedere ‘wetenschap’ weer allerlei ideogie binnen.
Ik mis even waar je naar verwijst.
Het terugdringen van de ideologische component, of deze althans herkenbaar maken, dat is waarvoor studenten geschiedenis in hun eerste maanden een vervelend vak geschiedtheorie hebben en waarom classici nadenken over hun hermeneutische methoden.
Jona, geschiedtheorie is wat het is, geschiedtheorie. Het vak is diep impopulair bij vrijwel alle studenten. Je hoopt het in 1 keer te halen en dan ben je er vanaf.
In de praktijk sluipen er bij iedere historicus altijd voorkeuren en ideologie in. Na decennia van geschiedenisboeken lezen durf ik dat wel te stellen.
Met ‘wetenschappelijker’ lijkende disciplines als archeologie is dat ook het geval. Nieuwe technieken lijken neutraal, maar daar komt ook allerlei andere ballast in zoals bij het proberen vaststellen van huidskleur e.d.
Migratie was decennialang impopulair, nu is het dan weer terug door gebruik van dna-technieken. En isotopen en wat nog meer. Maar daar gaat ook weer een reactie op komen.
Ben je zelf ook niet aan het doorslaan met de dna- revolutie die er technisch gezien ongetwijfeld is, maar om er nou zulke consequenties aan te verbinden? Hermeneutische revolutie- ik wijs op wat ik eerder schreef, de groeiende interactie van de ‘antieke’ wereld is in ieder geval echt niet nieuw.
Ik weet dat geschiedtheorie impopulair is, maar het is de waakhond van het vak. Wie de methode niet kan contextualiseren, zal fouten gaan maken.
Ik ga met je mee dat ideologie altijd een rol speelt, al zou ik het anders noemen. “Onberedeneerde vooronderstellingen” of zoiets. Bij ideologie denk ik aan een politiek programma, terwijl het vaak gaat om onnadenkendheid. Hoewel ik het taboe op migratie weer wel ideologisch zou noemen; het was een reactie op het racisme en WO2. Enfin, dit is een woordenspel, ik weet het.
Ik zou je voor de omslag in de hermeneutiek willen vragen nog even na te denken over wat ik schreef. Meer interactie is er zeker en dat weten we, zoals je zegt, al een tijdje. Maar nu migratie terug is van (om ideologische redenen) weg te zijn geweest, valt de hermeneutische horizon weg. We mogen verder kijken dan we deden.
Een andere vraag is of die omslag binnen het verkokerde academisch bestel gemaakt kan worden. Daarover ben ik niet optimistisch. Maar de kooi staat open en dat de vogel niet vliegen kan, wil of mag, is een andere kwestie.
Ik denk dat ik het moeilijk heb met de term “wegvallen” van de hermeneutische horizon. Dat doet mij denken aan wat je elders “anything goes” noemt, wat je inderdaad moet temperen met een onderscheid zinnige/onzinnige parallellen. Dan kan je toch net zo goed zeggen dat de horizon verschuift?
Als migratie werd weggemoffeld om ideologische redenen, lopen we natuurlijk ook het risico dat ze wordt overbelicht om ideologische redenen.
Dat is inderdaad het probleem en grappig genoeg gebruik ook ik steeds de woorden “anything goes” om aan te geven wat we vermijden moeten. Er zullen nieuwe criteria moeten komen om zin en onzin te scheiden.
Ik denk dat onderzoek naar reisrichtingen zinvol is. Het is aannemelijker dat een cultuuruiting in Antwerpen is geïnspireerd door iets uit Lusitania dan iets uit Illyricum, want de zeereis is makkelijker dan de landreis. Zoiets.
Dat de Romeinen de Griekse cultuur opzogen kunnen we nog steeds zonder dna verklaren.
Spectaculair zou zijn als je bv. invloed van confucianistische ideeën op Griekse filosofie kon vaststellen. Maar ook met dna zijn we nog lang niet zover toch?
Misschien maak ik het allemaal wat te karikaturaal. Ik denk veel te concreet.
Cultuur is blijkbaar niet afhankelijk van de genen van de dragers ervan. Is dit verbazingwekkend ??
Cultuur is per definitie NIET wat genetisch bepaald is. Maar genoom en isotopen bieden wel een aanwijzing voor de wijze waarop mensen en dus ideeën zich verspreidden. Grootschaliger dan we aannamen. En daarom zijn grenzen tussen culturen niet te trekken.
Iedere nieuwe ontwikkeling schept weer nieuwe verwarring, misverstanden…