In 94 leidde de Romeinse keizer Domitianus een rechtszaak tegen de Cappadocische filosoof Apollonios van Tyana. Gewoontegetrouw had de vorst vooraf een gesprek met de verdachte. De prefect van de keizerlijke garde, Casperius Aelianus, stuurde een bode naar de gevangenis om de verdachte instructies te geven. De Griekse auteur Filostratos weet wat die waren.
Je moet voorbereid zijn op de manier van spreken van de keizer en zijn stuurse blik. Hij klinkt bars, zelfs als hij vriendelijk praat, zijn blik wordt overschaduwd door zijn gefronste wenkbrauwen, zijn gezicht is gezwollen van woede, want dat is vooral de indruk die hij maakt. Van dat uiterlijk moet je niet schrikken. Dat hoort nu eenmaal bij zijn natuur en is altijd hetzelfde. (Leven van Apollonios 7.28; vert. Simone Mooij)
We zullen in het midden laten of Filostratos’ bron, een zekere Damis uit Nineveh, wel betrouwbaar is. De beschrijving van de rechtszaak oogt betrouwbaar tot even voor het einde. Het wordt namelijk wat ongeloofwaardig als Apollonios zichzelf met een citaat van Homeros vanuit de rechtszaal verplaatst naar Puteoli.
Niettemin: we hebben hier een beschrijving van Domitianus’ uiterlijk. In de Oudheid, toen men geloof hechtte aan fysiognomie, was dit belangrijke informatie. Suetonius vertelt hetzelfde, maar noemt “blozend” (Domitianus 18.1) wat Filostratos “gezwollen van woede” noemt. Ook Tacitus gebruikt Domitianus’ blos om hem neer te zetten als slecht mens: de keizer had een “meedogenloos hoofd met een rode waas”. Tacitus zijnde Tacitus, weet hij daaraan nog een mooie insinuatie toe te voegen, namelijk dat Domitianus zich met die blos “wapende tegen de schaamte” (Agricola 45).
U moet zich het bovenstaande portret, momenteel te zien op de expositie in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden maar afkomstig uit het Museo Archeologico Nazionale in Napels, dus voorstellen met rode wangen.
De tentoonstellingscatalogus bevat een afbeelding van een antiek standbeeld van Domitianus met gereconstrueerde kleuren, maar dat betreft een ander beeld. Evengoed is de catalogus boeiend. U bestelt die hier als u het museum wil steunen of daar als u liever een lokale boekhandel steunt.
Dat klinkt alsof Domitianus door zijn gewelddadige dood aan een onvermijdelijke hartaanval of beroerte ontsnapte.
Bij de afbeelding van Domitianus boven dit stuk valt mij opeens op dat-ie op z’n vader lijkt (hetzelfde brede voorhoofd); en dat geldt voor Titus eigenlijk ook… Of is dat een conventie bij het portretteren van keizers in die tijd?
Ik weet het niet, maar je bent niet de eerste die dit opvalt. Ik vind het stierenkoppen.
Dat vaders en zonen op elkaar lijken is toch helemaal niet gek? Blijkbaar was die dikke kop een familietrekje.
Vespasianus werd door maar liefst twee zonen opgevolgd – hoeveel keizers konden hem dat na zeggen? (Septimius Severus – pschycho-drama, Theodosius I – het Rijk was daarna echt nooit meer hetzelfde).
Met echte dynastieën wilde het in het Romeinse keizerrijk niet zo lukken…
Dat systeem van keizers die een opvolger adopteerden (Trajanus>Hadrianus bijvoorbeeld) werkte best goed. En na Severus leefden de meeste keizers gewoon niet lang genoeg om een dynastie te stichten.
Dat bedoel ik. Met echte dynastieën wilde het niet echt iets worden.
De periode van de Adoptie-keizers was een mazzel en is ook deels een constructie achteraf.