[Tweede van vier door Dieter Verhofstadt geschreven stukken over de legende van het Ros Beiaard en de Vier Heemskinderen. Het eerste deel was hier.]

Van het verhaal bestaan sinds de dertiende eeuw diverse manuscripten met lichte variaties, ten gevolge van de mondelinge traditie waarin troubadours eigen elementen toevoegen.

Beiaard in vertaling

In 1508 komt een Nederlandse vertaling uit van de cyclus. In deze versie is Aymon niet erg opgetogen over de krijgsbuit die hem te beurt valt na trouw aan de zijde van Karel de Grote te hebben gevochten. Zelfs een huwelijk met Karels zuster Aye kan hem niet vermurwen. Hij zweert elk kind dat eruit voortkomt eigenhandig te doden. Als hij bij Aye na jaren klaagt over het kinderloos gebleven huwelijk, openbaart zij de vier zoons aan haar man. Aymon is in het bijzonder opgezet met de kloeke Reinout en schenkt hem het Ros Beiaard.

In de Oudnederlandse versie van 1508 is er al sprake van “Dormonde” als laatste rustplaats voor Reinout. Het is de oude naam voor Dortmund. Het kan niet worden uitgemaakt of de vermelding een oorzaak is of een gevolg van de patroonheiliging aldaar. Wel zou hier de voedingsbodem kunnen liggen voor de toe-eigening van de legende door het gelijkluidende Dendermonde. Dat het over Dortmund gaat, is wel zeker: de vroegste Franse versie heeft het over Trémoigne. Hier dokkert de kar met het lijk van Reinold uit eigen beweging heen, nadat het uit de Rijn is opgevist.

Er volgen nog Engelse, Duitse en Italiaanse vertalingen. In de Italiaanse overlevering wordt Rinaldo een belangrijke figuur, die verbonden is met zijn neef Orlando/Roeland, zoals in het epos Orlando Furioso. In de Frankische Roman komen er afgeleide verhalen en voorlopers, spin-offs en prequels als het ware, met de populaire Malegijs als hoofdpersonage.

De Dendermondse versie

In de negentiende eeuw krijgt het heldenverhaal een nieuw elan, door het opkomende volksnationalisme dat zijn heil zoekt in de oude legenden om de onderlinge verbondenheid te stimuleren. De Vlaamslievende letterkundige en stadsarchivaris Prudens Van Duyse zou aan de basis liggen van de Dendermondse versie van de legende. In 1930 borduurden Joseph Van Wesemael en Robert Van den Abbeele hierop voort. Het Ros maakt dan al lang deel uit van de plaatselijke folklore. De Ommegang van Dendermonde, mét Ros Beiaard, wordt al voor 1461 vernoemd in de stedelijke annalen.

In de versie van Van Duyse is Aymon de Heer van Dendermonde. Reinout is de jongste zoon, terwijl hij in het origineel de tweede is. Hij krijgt hier tot twee maal toe een paard maar telkens is hij te groot of te sterk en begeven de paarden het onder zijn kracht. Enkel het door iedereen gevreesde Ros Beiaard is tegen hem opgewassen. Na een heroïsche kamp onderwerpt Reinout het paard. Verder is het ditmaal niet Karels neef Bortelai maar wel zijn zoon Lodewijk, die niet sterft door een schaakbord naar zijn hoofd geworpen te krijgen, maar door een slag van Reinouts zwaard. De kastelen Montessor (in de Ardennen) en Montalbaen (in de Gascogne) versmelten tot één. Karel verdrijft de ridders en Beiaard voert de vier broers terug naar het ouderlijke verblijf te Dendermonde, waar ze hun rouwende moeder aantreffen. Heer Aymon is immers in Karels macht en Aye beseft dat haar zonen hetzelfde lot wacht. Zij begeeft zich naar haar broer en smeekt om genade voor haar man en  zonen. Karel stemt toe op voorwaarde dat het Ros Beiaard aan hem wordt uitgeleverd. Het Ros wordt naar de Dendermonding gebracht.

De molensteen

Hier wordt de moderne Vlaamse versie romantisch-dramatisch. Elke Dendermondenaar kent deze passage: zware molenstenen worden om de nek van het paard gehangen en Beiaard wordt in het water gestort. Tot tweemaal toe verbrijzelt het Ros de stenen en zwemt het hinnikend naar de oever, waar Reinout staat. Een derde maal, ondanks de zwaardere molenstenen, komt het Ros weer boven, reikhalzend naar zijn meester. Het schouwspel wordt Reinout te machtig en hij wendt het hoofd af. Denkend dat Reinout van hem niet meer wil weten, geeft Ros Beiaard te strijd op en verdrinkt. Dit ontroerende tafereel vindt men niet in het origineel, waar het Ros immers ontsnapt.

[Een gastbijdrage van Dieter Verhofstadt. Morgenmiddag meer.]