Als je op reis gaat ontdek je vaak niet alleen de natuur en cultuur van een land, maar ook de geschiedenis. Zo kwam schrijver Arthur van den Elzen in Ecuador het verhaal op het spoor van de Franse expeditie die daar in de achttiende eeuw de aarde wilde opmeten. Van den Elzen heeft in Latijns Amerika gereisd en gewoond en schreef ook al Koningsdrama in Mexico, maar over dat onderwerp heb ik het al een keer gehad. In De aarde is niet rond gaat het over hoe wetenschappers er al metend achter kwamen dat de aarde wel rond is, maar niet helemaal.
De wetten van de zwaartekracht van Newton
veronderstelden dat de aarde door het rondspinnen -om een onzichtbare as die van pool tot pool loopt- en de daarbij vrijkomende centrifugale of middelpuntvliedende krachten niet helemaal rond zou zijn, maar uit zou zetten aan de evenaar en afgeplat zou zijn aan de polen.
Maar Franse landmeters begonnen ze zich bij het meten af te vragen of het niet andersom was. Newton was tenslotte een schrijfkamergeleerde, zij deden onderzoek in het veld. En zo ontstond aan de Franse Académie des Sciences het idee om het vraagstuk op te lossen door de aarde op te meten aan de evenaar en aan de Noordpool. De Spaanse en de Franse koning werden het eens en in 1735 kon de wetenschappelijke expeditie naar Zuid-Amerika vertrekken. (Afrika en Azië werden niet geheel ten onrechte als te onherbergzaam beschouwd.)
Landmeten in de Andes
Landmeten in de Andes bleek nog niet zo eenvoudig.
De hoogte, de sneeuw, de kou, de wind, de mist en als het helder was ook de felle zon maakten het werk vrijwel onmogelijk.
Daarnaast werkte de plaatselijke bevolking, die niet goed wist waar de geleerde heren mee bezig waren, ook niet altijd mee. Het duurde dan ook jaren en in de tussentijd was de expeditie naar het poolgebied (Finland) al heen en terug geweest en had duidelijk aangetoond dat
een graad aan de pool beduidend langer was dan de graad tussen Amiens en Parijs en dat de aarde dus uitzette aan de evenaar en afgeplat was aan de polen.
De vraag was dus beantwoord terwijl de expeditieleden in Zuid Amerika nog worstelden met berekeningen die weer niet klopten. Of de liefde vonden.
De liefde
Terwijl de meeste expeditieleden in de loop der jaren weer terugkeerden, werd de jonge Jean Godin verliefd op een meisje uit Riobamba genaamd Maria Isabel. Ze trouwden en bleven bij elkaar tot Jean in 1748 te horen kreeg dat zijn vader was overleden en hij terug naar Frankrijk moest om de erfenis te regelen. Hij beklom de Andes en daalde weer af aan de oostzijde om die enorme berg water die de Amazone heet af te varen tot aan de kust. Helaas zou hij Frankrijk niet bereiken. Hij bleef steken in Frans Guyana vanwege geldgebrek, gesteggel met de Portugese autoriteiten en het uitbreken van de Zevenjarige Oorlog. (Een slordigheidje in het boek is dat die niet vermeld wordt.)
Uiteindelijk kreeg Isabel Godin toestemming om zich bij haar man te voegen, maar daarvoor moest ze eerst huis en haard verkopen om de reis en bedienden te betalen, wat ook weer jaren kostte, maar in 1769 was de jonge vrouw klaar om ook de hachelijke tocht over de Andes en de Amazone te ondernemen. Een tocht die uitdraaide op een ramp. Gidsen namen de benen, ze verdwaalden in het oerwoud en de één na de ander bezweek aan uitputting en ziekte. Alleen Isabel overleefde en wist een dorp te bereiken. Na achttien jaar werd ze herenigd met haar geliefde en konden ze in Frankrijk gaan wonen. Het is bijna een sprookje: ze leefden nog lang en gelukkig.
Arthur van den Elzen vertelt dit hele verhaal met achtergrondinformatie over de geschiedenis van Ecuador en landmeetkunde. Hij sluit De aarde is niet rond af met een hoofdstuk waarin hij op zoek ging naar de monumenten die in Ecuador aan de Franse expeditie herinneren.
Een boek dat wetenschapsgeschiedenis en reisverhaal ineen is.
Arthur van den Elzen, De aarde is niet rond. Over de Franse missie die in de achttiende eeuw in de Zuid-Amerikaanse Andes de aarde ging meten (€19,95)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Frans Buijs voor de vijfde keer in. Dank je wel Frans!]
“Newton was tenslotte een schrijfkamergeleerde”
Dit is een tikje onaardige manier om theoretisch natuurkundigen aan te duiden. Al is het wel zo dat zij doorgaans de meeste aandacht krijgen, terwijl experimentele natuurkunde net zo belangrijk is.
Klinkt als een fascinerend boek.
“een graad aan de pool beduidend langer was dan de graad tussen Amiens en Parijs”
Wordt de wiskunde hierachter nog uitgelegd? Ik heb er wel een goed idee van, maar wiskunde is nu eenmaal pietluttig.
Er is een katern over lengte en breedtegraden en over meetmethoden, maar de focus van het boek ligt op de expeditie, niet zozeer op de wiskunde die erachter zit.
En wat Newton betreft, dat vonden de Franse geleerden. Er zat ook wel wat chauvinisme in, sommige Fransen konden het niet zo goed verdragen dat een Engelsman wel eens gelijk zou kunnen hebben. Maar ik wilde mijn stukje niet al te lang maken.
Klinkt als een leuk over een expeditie uit een ver verleden.
Op de omslag van het boek ‘De aarde is niet rond’ prijkt de hemelglobe (sic!), die is afgebeeld op Vermeers’ schilderij ‘De Astronoom’ uit 1668,
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/De_astronoom
Men ziet op deze globe vlnr de sterrenbeelden Grote Beer, Draak, Hercules en Lyra, volgens Agnese Antonini in een Dix boek over Vermeer.
De figuur onderaan herken ik als Virgo, een Jonkvrouw, d.i. een Jonge Vrouw, een Vrouwe of Vrouwspersoon of gewoonweg ‘Vrouw’. Hoe spreekt men haar in ’s hemelsnaam aan? 😉. Naast haar de Libra.
Opmerkelijk om een ‘aards’ boek te propageren met een ‘hemelse’ voorstelling.
Heel banaal: de uitgeverij wilde een pakkend plaatje op de omslag. Vermeer, chic, het lijkt wel een wereldbol, doe maar…
Leuk stukje.
Natuurlijk gaat het boek over de expeditie van beide echtelieden maar ik ben nu wel nieuwsgierig geworden naar de methode om de aarde op te meten.
Van mij mag het stukje ook best wel langer hoor want die rivaliteit tussen Franse en Engelse wetenschappers is niet alleen gewoon leuk te vermelden maar ook realiteit waar je altijd rekening mee moet houden.
Het heeft te maken met de hoek die de Zon om 12:00 ’s middags maakt. Die kun je op twee verschillende plaatsen opmeten, zowel in de buurt van de Evenaar en in de buurt van de polen. Bij een afgeplatte Aarde krijg je andere uitkomsten dan bij een perfecte bol.
Maar dit is makkelijker geschreven dan berekend.
Dank je FrankB
“Het is bijna een sprookje: ze leefden nog lang en gelukkig.”
Haar expeditie omvatte 42 (!) personen..
Getrouwd met 14 (!!), verlaten met 22, onderwijl geen enkel (!) nieuws van haar man terwijl hun kinderen overleden aan de pokken… 🙁
Herenigd met 43… ze overleed met 64 jaren.
Ze was niet zomaar een meisje:
“She was well-educated and spoke fluent Spanish, French, and Quechua, and understood the use of quipus, the Incan method of communicating information using colored strings and knots.”
Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Isabel_Godin_des_Odonais