Het Sociaal en Cultureel Planbureau is niet optimistisch over de toekomst, zo lees ik. Er zouden “donkere wolken boven ons land” hangen. Er zijn beeldspraken die je nooit mag gebruiken, en dit is er daarvan een. Dit is geen beeld, dit is clichéoverlast.

De kwestie is heel simpel. Wolken zijn een natuurmetafoor. Ze suggereren dat dingen even onvermijdelijk zijn als het weer. Maar de problemen waarin ons land zich bevindt, hebben noch iets natuurlijks, noch iets onvermijdelijks. Er zijn welbewuste keuzes gemaakt – we verlagen de belastingen, we liberaliseren de markten, we privatiseren de nutsbedrijven, we geven mensen die vóór 1960 zijn geboren een korting op de aflossing van hun studiefinanciering en vullen het gat op de onderwijsbegroting met een hogere rente voor mensen die zijn geboren na 1960.

Een variant op de “donkere wolken” zijn de “oorlogswolken” die zich samenpakken boven deze of gene natie. Het suggereert dat het besluit ten strijde te trekken, niet wordt genomen door politici met concrete belangen, maar dat geweldsuitbarstingen de natuurlijke gang van zaken zijn. Wie leest over samenpakkende oorlogswolken, weet dat iemand zijn verantwoordelijkheid ontwijkt.

Natuurmetaforen verdoezelen de werkelijkheid dat economische en politieke problemen door mensen worden gecreëerd. De lezer die er een ziet, weet dat hij óf om de tuin wordt geleid, óf te maken heeft met een totaal incompetente schrijver (“As the storm clouds of seeming Persian invincibility loomed ever darker over Ionia, so strange shadows from the past returned to haunt Athens, too” – Tom Holland denkt dat als je maar twee metaforen in één zin stopt, je literatuur schrijft). Welke optie van toepassing is op het SCP, laat ik ter beoordeling aan de lezer.