[Tweede deel van een bespreking van Eric Cline, After 1177 BC. The Survival of Civilizations; het eerste deel was hier.]
Data, informatie, interpretatie, model
Het oudheidkundig wetenschappelijk proces bestaat, grosso modo, uit vier stappen. We beginnen met het verzamelen van data. Die worden in verband gebracht met andere data en zo veranderen ze in informatie. Dan volgt een eerste interpretatie, waarna we tot slot de grote synthese kunnen schrijven vanuit een vaak sociaalwetenschappelijk model. Dat is ook wat Cline doet. Bij het beschrijven van de tijd na de Zeevolken gebruikt hij resilience theory, ofwel inzichten over de veerkracht van een samenleving. Daarmee is hij de enige niet. Kyle Harper deed het in The Fate of Rome (2017).
Cline benut als leidraad het IPCC-rapport uit 2012, gewijd aan de wijze waarop de mensheid zich kan aanpassen aan veranderend klimaat. Daaraan ontleent hij een helder begrippenapparaat. De Assyriërs, Babyloniërs en Egyptenaren hadden het vermogen om tegenslagen te absorberen, wellicht doordat ze een stabiele agrarische sector hadden (Eufraat, Tigris, Nijl). Voor hun waren de problemen iets waarmee viel om te gaan. (Het onvertaalbare Engelse woord is coping.) De Neo-Hittiten pasten zich aan (adapting) en de Feniciërs en Cyprioten transformeerden zichzelf. De crisis van de een is de kans van de ander. En dat is een aanzienlijk genuanceerder beeld dan het eenzijdige “instorting”.
Cline beschrijft dus de door dataschaarste slecht kenbare eeuwen na de Zeevolken aan de hand van een model dat is gebaseerd op moderne en veel robuustere data. Het begrippenapparaat is solide, maar Cline is de eerste om te erkennen dat de data schaars en multi-interpretabel zijn. Egypte was misschien iets minder fragiel dan hij het heeft gepresenteerd, schrijft hij ergens. After 1177 BC is bedoeld als “beginning the discussion, not ending it”.
Advies van de wereld na de Zeevolken?
Hij eindigt, zoals gezegd, met een zevental adviezen aan onze tijd. Die zijn zinvol genoeg om te herhalen:
- Zorg voor diverse plannen om op terug te vallen
- Wees flexibel genoeg om klappen op te vangen en sterk genoeg om vijandelijke aanvallen af te slaan
- Zorg dat je jezelf kunt onderhouden, maar wees niet bang vrienden om hulp te vragen
- Wees innovatief en vindingrijk; zet in op adaptatie, niet op coping
- Wees voorbereid op extreem weer
- Zorg voor een betrouwbare watervoorziening
- Houd de werkende klasse tevreden
Ik wil dit best nemen als leidraad voor de toekomst van onze planeet, want dit is gebaseerd op harde informatie uit onze tijd. Maar laten we niet pretenderen dat dit lessen zijn die wij leren van de Vroege IJzertijd, want daarover weten we simpelweg te weinig.
Kortom
Laat ik samenvatten. Ik voor mij ben er geen voorstander dat oudheidkundigen hun weinig robuuste kennis van een agrarisch verleden gebruiken om lessen te geven aan een postindustrieel heden waarover we wél robuuste informatie hebben. Streven naar relevantie is de vijand van de geschiedenis en oudheidkunde is zinvol op andere manieren.
Maar afgezien daarvan is After 1177 BC. The Survival of Civilizations een buitengewoon fijn boek voor wie een actueel overzicht wil hebben van de wereld van de Vroege IJzertijd en voor wie wil zien hoe een oudheidkundige eerst de data presenteert en er vervolgens een model op loslaat. In één woord: aanbevolen.
- Eric H. Cline, After 1177 BC. The Survival of Civilizations (€39,99)
[De oudheidkundige wetenschappen bieden meer dan feitjes, wistjedatjes en trivaliteitjes. Het zijn in de eerste plaats wetenschappen. Een overzicht van vergelijkbare stukjes is daar.]
“coping”
Dat ze met eventuele (klimaat)problemen overweg konden gaan (per de voorgaande zin) lijkt me prima vertaling eigenlijk?
Ja, eigenlijk is dat best een mooie vertaling. Hooguit wat lang, in vergelijking tot het beknopte Engelse equivalent.
Een gekend probleem als je een Engelse (of Latijnse) tekst naar het Nederlands vertaalt.
Het begint dus als een geschiedenisboek en eindigt als een zelfhulpboek.
Dat vind ik wat badinerend. Je kunt het ook samenvatten met: het neoliberalisme doet geen van deze dingen en is dus een gevaar voor onze samenleving. Maar dat dacht ik toch al.
Ik vind het eerder kort door de bocht. JonaL zegt het niet expliciet, dus wat volgt is mijn interpretatie: EricC gebruikt een model uit 2010-15 ontwikkeld voor onze wereld, kijkt of hij het toe kan passen op de 12e eeuw BCE, constateert dat er geen data zijn die het tegendeel ervan aantonen *) en concludeert dat we anno nu lessen kunnen trekken uit maatschappelijke veranderingen van toen **). Dat riekt naar een cirkelredenering of iig naar een overbodige omweg.
*) duh – als er een schreeuwend tekort is aan relevante data is dat nogal wiedes – er valt niets te testen.
**) tja, in zijn vorige boek maakt Cline duidelijk dat we maar weinig weten wat er nou eigenlijk veranderde.
Ik sta minder vijandig tegenover oudheidkundige relevantie voor het heden dan JonaL, maar hier heeft hij gewoon gelijk. We weten veuls te weinig over de periode 1200-900 BCE om daar ook maar iets zinnigs over te zeggen. Dat lijstje van zeven aanbevelingen volgt gewoon direct uit wat we over het heden weten. Daar hebben we geen oudheidkundig gedoe voor nodig.
Ik zou niet voor mijn rekening nemen dat we over 1200-900 niet “iets zinnigs” kunnen zeggen. Er zijn wel degelijk zaken vast te stellen en die werkt Cline ook goed uit. Maar dat blijft beperkt tot constateringen dát er klimaatverandering was, dát er geen noemenswaardige culturele continuïteit was in Griekenland en dát de Bronstijdnetwerken verdwenen. Dat is op zich interessant genoeg, maar meer zit er niet in.
Zoiets ja.
Ziet men een belangrijke ‘les’ niet over het hoofd…de wereld is ook toen niet vergaan…
Dat is een subjectieve vaststelling gebaseerd op een definitie – die opinie laat ik graag over aan een inwoner van een van die gebieden waar geen continuïteit vast te stellen is. We kunnen dat niet meer vragen maar sommige van de brieven uit die tijd beschrijven genoeg ellende.
Is ergens Mykeens Griekenland niet ook erg ‘duister’? Ondanks Linear B weten we niks van de namen van heersers, of er dynastieën waren, hoe de onderlinge verhoudingen lagen, toch? Behalve in mythe.
“De Neo-Hittiten pasten zich aan”
Je kunt die paar veel later opduikende staatjes in noordelijk Syrië niet vergelijken met het voorafgaande Hittitische rijk dat volledig van de kaart werd geveegd door allerlei problemen (die we nog steeds niet goed kunnen inschatten). Naar mijn mening kan dit gebied (Anatolië) dan ook worden toegevoegd aan je lijst van ‘volledige ineenstorting’.