Het verhaal is in de islamitische wereld overbekend. De profeet Mohammed had gezegd dat als hij moest worden opgevolgd, zijn opvolger vooral een goede moslim moest zijn en presenteerde tijdens zijn afscheidsbedevaart zijn schoonzoon Ali als opvolger. Hierover zijn, als ik het wel heb, alle moslims het eens. Na de dood van de profeet (in 632) werd echter Abu Bakr aangewezen als eerste kalief, “plaatsbekleder”. Hij werd opgevolgd door Omar en die werd weer opgevolgd door Othman, tot uiteindelijk Ali kalief werd.
Zijn regering werd geteisterd door interne problemen en Ali stemde ermee in dat een daarvan werd opgelost door arbitrage. Sommige moslims vonden het echter schandalig dat hij een Godgegeven ambt ondergeschikt maakte aan een menselijk oordeel. Ali werd tijdens het gebed vermoord en sindsdien zijn er, om het simpel samen te vatten, twee soorten moslims.
De ene groep meent dat de macht daarna legitiem behoorde aan Othmans familie; dit zijn de soennieten. De andere groep meent dat de legitieme macht eigenlijk behoorde aan de afstammelingen van Ali, zoals zijn zonen Hasan en Huseyn. Deze laatste deed ook een gooi naar de macht, maar werd in 680 door de Umayyadische leider Yazid verslagen in de slag bij Kerbala. Sjiieten rouwen nog elk jaar om die gebeurtenis, bij een herdenking die Ashura heet.
“Kerbala” is nog altijd een woord waarmee sjiieten te mobiliseren zijn. Tijdens de Eerste Golfoorlog wierp Iran elk jaar weer soldaten in de strijd met operaties die werden aangeduid als Kerbala 1, Kerbala 2, Kerbala 3. Ik zag onlangs in Teheran een enorme poster waarin Obama en Yazid werden vergeleken – ik blogde er laatst over.
En nu is het dus weer raak. ISIS steekt niet onder stoelen of banken dat het de sjiieten wil bestrijden en rukte vorige maand een eind op in de richting van de sjiitische heiligdommen in Irak, Najaf en Kerbala. Als door een adder gebeten heeft het sjiitische Iran al aangekondigd die heiligdommen te zullen helpen verdedigen.
Ayatollah Sistani, de sjiitische leider in Irak, schijnt in zijn toon gematigder te zijn geweest: hij heeft zijn mensen weliswaar opgeroepen om dienst te nemen maar lijkt, als ik op de berichten mag afgaan, vooral de bestuurlijke integriteit van het land te hebben genoemd. Ik kan me daarbij wel wat voorstellen, want de sjiieten zijn er in de nasleep van de recentste invasie van Irak in geslaagd de macht in het land over te nemen. (Anders dan de Amerikanen het presenteerden, was “the surge” geen succes; Irak kwam tot rust doordat de sjiieten hun doelen hadden bereikt.) Voor Sistani vallen sjiitische suprematie en het voortbestaan van Irak samen.
Premier Maliki is minder terughoudend: in plaats van op te roepen tot het bewaren van de territoriale integriteit van zijn land, zegt hij openlijk dat de strijd tegen ISIS die is van Husseyn tegen Yazid. Misschien hoopt hij dat de sjiieten nu zullen zijn geïnspireerd om de nederlaag van 680 uit te wissen, maar het lijkt mij een patent recept om te verhinderen dat hij de Amerikaanse hulp krijgt die hij heeft gevraagd. De vriendelijke interpretatie is dat Maliki een gok neemt, maar volgens mij is hij de val in gelopen die ISIS voor hem heeft gezet.
Het is niet mijn land, het is niet mijn religie. Maar zoals zo vaak moet ik denken aan Stephen Dedalus’ beroemde woord dat geschiedenis de nachtmerrie was waaruit hij wilde ontsnappen. Je kunt teveel geschiedenis hebben, zoals in Irak, waar de tragedie van Kerbala nog altijd een schaduw werpt die oplossingen verhindert.
Of we willen of niet: de schaduw van de geschiedenis hangt over ons heen. Of je het nou traditie noemt of nostalgie, het heeft je te pakken en houdt je bezig. Mensen met een andere geschiedenis stellen je er vragen over en als je dan niet weet waar je vandaan komt, sta je met een mond vol tanden. En in deze tijd betekent dat dat je reageert als door een adder gebeten en probeert de vragensteller met de grond gelijk te maken. En dan heb ik het ook over Nederland.
Zou Maliki wel Amerikaanse steun willen hebben? Dat is anno 2014 een snelle en zekere manier om jezelf impopulair te maken in het Midden Oosten. Zo nee, van wie moet hij dan hulp verwachten? Iran natuurlijk. En dan, zoals je zelf uitlegt, is Maliki in geen enkele val gelopen. Hij heeft er integendeel voor gezorgd dat het conflict lokaal blijft. Niemand die partij voor het recent uitgeroepen kalifaat zal trekken, omdat dat al zo vriendelijk is geweest de hele wereld de oorlog te verklaren. De grote winnaar, zoals ik in 2003 al voorzag, is Iran, dat eindelijk greep krijgt op de monding van de Tigris en de Eufraat. Winnaar nummer 2 – en dat kreeg ik pas de afgelopen maanden door – is Israel, dat voorlopig heel wat vijanden minder heeft te vrezen.
Zoals gewoonlijk vraag ik me weer eens af of al die geestelijk leiders, en politici die zich beroepen op religieuze motieven zoals Maliki, er zelf wel echt in geloven. Of dat ze gewoon op cynische wijze het gelovige gepeupel manipuleren teneinde er zelf beter van te worden.
De ayatollah Sistani bijvoorbeeld komt soms best gematigd en tolerant over. In hoeverre is dat een sluwe taktiek van hem?
Ik denk dat hij echt gematigd is. Hij heeft ook steeds het Iraanse model afgewezen.
Tja, dat kun je je uiteindelijk van iedereen afvragen, inclusief Jona, jou en mij. Daarom kijk ik altijd maar wat mensen doen, niet wat ze zeggen. Dat gaat tegenwoordig zo ver dat ik het niet eens meer lees als een politicus voornemens uit.
In dat commentaar kan ik me geheel vinden, mnbO. Misschien moeten de nieuwssites en Brandpunts in de toekomst ook op die manier verslag gaan geven. Misschien houdt dat politieke gelul dan eindelijk op.
Ik las de titel van dit stukje en ik dacht echt dat je het over zijn neus ging hebben… 🙂
Ik beken dat ik die reactie ook had toen ik het terugzag. 😉