Historische kennis bouw je, om zo te zeggen, op door steeds minder breed te generaliseren. Je deelt het verleden het eerst in in Oudheid, Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; als je geschiedenis dan leuk blijkt te vinden, verfijn je je kennis; en zo steeds verder. Als je kennismaking een verfijningsniveau te diep begint, is er een grote kans dat je het niet begrijpt, wat kán – het hoeft niet – betekenen dat je er nooit door geboeid zult raken. Dat is ongeveer de situatie waarin ik me bevind voor wat betreft Centraal-Azië: ik lees over Yuëchi-nomaden, over steden als Samarkand, over Mohammed Shaibani en over landen als Tadzjikistan, maar ik begrijp het grote plaatje niet. Ik begrijp dat Timoer Lenk in Oezbekistan een soort nationale held is, maar ik begrijp niet waarom – het was in elk geval geen Oezbeek.

Dat geringe begrip is toch wel wat ergerlijk, aangezien ik dit najaar naar Oezbekistan ga. Ik beken dat Beckwiths Empires of the Silk Route, waarover ik hier al eens schreef, me niet echt verder hielp: het was te gedetailleerd om echt begrip voor de hoofdlijnen te krijgen. Toch denk ik dat ik de laatste weken wat meer grip heb gekregen en dat ik nu datgene over de geschiedenis van Centraal-Azië kan vertellen wat ik zelf graag als eerste kennismaking zou hebben gehad. Drastisch vereenvoudigd dus. Turken en Mongolen gaan bijvoorbeeld op één hoop, want ze spreken allebei Altaïse talen.

Eerst iets over het gebied: het wordt in het noorden begrensd door een eindeloze steppe en in het zuiden door de keten van de Elburz en de Hindu Kush. In het westen ligt de Kaspische Zee, terwijl in het oosten het Pamirgebergte de grens vormt met China. Anders gezegd: we hebben het over – met de wijzers van de klok mee – Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Oezbekistan en Turkmenistan. Het gebied is droog, maar wordt doorsneden door twee rivieren: de Amu Darya en de Syr Darya, de antieke Oxus en Jaxartes. Verder zijn er enkele oases, met legendarische namen als Merw, Buchara, Samarkand en Tatsj (Tasjkent). Op deze plaatsen konden steden worden gebouwd, waarvan de bewoners door de eeuwen heen samenwerkten met de nomadische veetelers. Er was altijd handel mogelijk: bijvoorbeeld langs de rivieren of door van oase naar oase te trekken.

De geschiedenis valt het beste samen te vatten als gedomineerd door vier grote “vegen” over de landkaart:

1. De eerste integratie van het gebied is een veeg vanuit het noorden naar het zuiden: de Indo-Europese migratie;
2. Dan een wat stabielere periode, gedomineerd door de Iraanse volken;
3. Aan het begin van de Middeleeuwen een tweede veeg van zuidwest naar noordoost: de komst van de islam en het ontstaan van de huidige religieuze landkaart;
4. Dan weer een wat stabielere periode, gedomineerd door het Abbasiedenkalifaat, met geleidelijk meer Turkse volken;
5. In de Volle en Late Middeleeuwen een derde veeg, dit keer vanuit het noordoosten naar het zuidwesten, als de Mongolen komen en de huidige etnische kaart wordt vastgelegd;
6. Dan een stabielere periode als de Oezbeken zich in het gebied vestigen;
7. En tot slot, in de negentiende eeuw, een vierde veeg, nu vanuit het noordwesten naar het zuidoosten, als de Russen de macht overnemen en de huidige staten ontstaan.

Hierover zal ik de komende tijd bloggen. Als boek ligt daarbij naast me: Een geschiedenis van Centraal-Azië. Het onbeloofde land van Bruno De Cordier. Beschouw deze blogstukjes niet als samenvatting of recensie, meer als een navertellen met eigen woorden en eigen accenten. Dat ik het soms anders vertel, is niet omdat ik het met de auteur oneens ben, maar omdat ik de door hem zo mooi gepresenteerde stof heb geprobeerd toe te snijden op mijn reis.

De reeks wordt zeker onderbroken door andere stukjes. Morgen gaat het over iets heel anders. Niettemin: dit inleidende stukje

[wordt vervolgd]