Een helm uit Oezbekistan

Sakische helm (Nationaal Museum, Tasjkent)

Zo’n helm als deze had ik dus nog nooit gezien. Hij bevond zich in het Nationaal Museum van Oezbeekse Geschiedenis in Tasjkent. De enige uitleg was dat hij in de buurt van Samarkand, het antieke Marakanda, was gevonden in het graf van een Sakische leider – en de Saken, dat is een van de namen van de nomaden van Centraal Eurazië. Die leefden dus op de steppe van Mongolië naar Oekraïne en hun federaties staan bekend onder namen als Skythen, Sogden, Haoma-drinkende Saken, Puntmuts-Saken, Water-Saken ofwel Pausiken, Maan-Saken ofwel Massageten, Sarmaten, Dahen en – in een latere periode – Yuezhi ofwel Kushana’s, Hunnen, Türk en Avaren. Steeds andere namen, steeds dezelfde geschiedenis van federaties die ontstaan, naar het vruchtbaardere westen trekken en weer uit elkaar vallen.

Ik heb weleens verteld over Christopher Beckwiths idee dat we de geschiedenis van Azië en Europa niet moesten conceptualiseren als een boog van wereldrijken, zoals China, Tibet, India, Perzië, Assyrië, Anatolië, Griekenland en het Romeinse Rijk, met in het noorden wat nomadische barbaren, maar als een wereldsysteem met die nomaden in het centrum, omgeven door een periferie van antieke beschavingen. Die gedachte, geopperd in een boek waar ik gemengde gevoelens bij heb, bevalt me.

Lees verder “Een helm uit Oezbekistan”

Mongolenstorm (1)

Nishapur: slachtoffers van de Mongoolse aanval. Let op het gat in de schedel links.
Nishapur (Iran) slachtoffers van de Mongoolse aanval. Let op het gat in de schedel links.

Gisteren kwam op mijn stukje over de Samarkandse knekelkist de vraag waarom de Mongolenstorm het begin van het einde voor het christendom in Centraal-Azië markeerde. Vandaag en morgen (of overmorgen) een poging tot antwoorden.

Om te beginnen: het was in de eeuwen voor en na 1000 gebruikelijk dat veroveraars degenen die ze hadden onderworpen, onder druk zetten om de religie van de meesters over te nemen. Toen de Byzantijnen terrein wonnen in Syrië, probeerden ze de bevolking voor de Griekse orthodoxie te winnen; wie daar niet mee instemde, verhuisde. De maronitische christenen trokken in deze tijd naar Libanon. Westerse christenen die een land veroverden, zetten hun onderdanen onder druk, zoals de reconquistadores in Spanje deden. Moslims deden dat ook ten opzichte van de religieuze minderheden in hun landen, de zogenaamde dhimmi‘s. Meestal maakte regelgeving met discriminerende bepalingen wel duidelijk dat er maar één superieure religie was. Geweld kwam voor maar was betrekkelijk zeldzaam.

Lees verder “Mongolenstorm (1)”

Een knekelkist uit Samarkand

Een christelijk knekelkistje (Samarkand)
Een christelijk knekelkistje (Samarkand)

Ik blogde gisteren over een fresco uit het Archeologisch Museum van Afrosiab in Samarkand. Daar ga ik nog even mee verder: hierboven een knekelkistje uit de vierde eeuw na Chr. In Centraal-Azië werden de doden lange tijd neergelegd om door honden en vogels te worden opgegeten, waarna de botten werden verzameld en apart begraven. De gewoonte bestaat nog in bijvoorbeeld Tibet.

De eerste christenen hechtten nogal aan het begraven van het gebeente. Ze geloofden immers in de lichamelijke opstanding en keurden daarom grafrituelen af waarin het lichaam volledig werd vernietigd. Terwijl in West-Europa crematie in onbruik raakte, begroeven de gelovigen in Centraal-Azië de botten van hun dierbare overledenen.

Lees verder “Een knekelkist uit Samarkand”

Het einde van de Oudheid

Drie gezanten op het Afrosiab-fresco (Samarkand)
Drie gezanten op het Afrosiab-fresco (Samarkand)

De foto hierboven is niet heel geweldig, ik weet het. De ruis is ontstaan doordat ik de foto nam in een nauwelijks verlicht vertrek: fresco’s verbleken immers als ze lang worden blootgesteld aan het volle daglicht en daarom heeft het Archeologisch Museum van Afrosiab in Samarkand deze schilderingen geplaatst in een kamer met alleen wat schemerlicht. De ruimte wordt bovendien kunstmatig gekoeld tot 17°, wat behoorlijk fris is als het buiten 30° is.

Al die zorg is terecht want de fresco’s, die in 1965 zijn opgegraven in het enorme ruïnecomplex Afrosiab, zouden werelderfgoed kunnen zijn. Het zijn er drie. De zuidelijke wand toont een processie: op olifanten, paarden en dromedarissen komt een enorme stoet mensen aan, met in hun midden koning Varkhuman, die u zo rond 650 na Chr. moet plaatsen. Er zijn ook offerdieren afgebeeld: niet alleen ganzen maar ook een prachtig opgetuigde hengst. Het is denkbaar dat Varkhuman een oeroud type offer bracht dat we het beste kennen uit India en dat daar aśvamedhá wordt genoemd: een paardenoffer waarmee een vorst zichzelf legitimeerde.

Lees verder “Het einde van de Oudheid”

Het einde van de reis

Een boeddhistische Alexander (Nationaal Museum van Oezbekistan, Tasjkent)

De Livius-website concentreerde zich aanvankelijk – we hebben het over de late jaren negentig – op twee gebieden waarover destijds weinig online-informatie bestond: Germania Inferior (ofwel de Lage Landen in de Romeinse tijd) en Perzië. Over beide onderwerpen schreef ik later een boek: De randen van de aarde en Alexander de Grote. Het eerste boek was makkelijker dan het tweede, want ik kende het gebied en hoefde maar een paar plekken langs te gaan. Een handvol autoritjes volstond.

Het Alexanderboek was veeleisender. In 2003 en 2004 trokken we door Turkije, door Iran en door Pakistan. Dat laatste land staat nog steeds op mijn verlanglijstje: het was zonder meer het vreemdste en daarom fascinerendste land. Ik had er langer willen blijven en ik geloof dat mijn vaste reisgenoot, met wie ik daarvoor Germania Inferior had verkend, er ook zo over denkt. We willen zien wat er van het land is geworden.

Lees verder “Het einde van de reis”

Het graf van Daniël

Het graf van Daniël in Susa
Het graf van Daniël in Susa

In Susa, in het zuidwesten van Iran, is een mooi mausoleum voor de profeet Daniël. Inderdaad, die van de leeuwenkuil en de voorspellingen aan de Babylonische koning Nebukadnezar. Dat de bewoners van Susa geloven dat Daniël begraven zou liggen in Susa, is op het eerste gezicht wat merkwaardig, omdat de joodse profeet toch vooral met Babylon wordt geassocieerd. Waarom denken mensen dat hij desondanks ligt in Susa?

Het heeft te maken met de Arabische veroveringen en het ontstaan van de islam. De Arabieren hadden de stad ingenomen en waren al aan het plunderen, toen bij de rivier een mummie werd ontdekt. De veroveraars wilden die kapotmaken, toen iemand hun voorhield dat ze het lichaam wilden vernietigen van de profeet Daniël. Dit weerhield de moslims, en zo bleef de mummie bewaard. Het is echter wat curieus, want Daniël wordt nergens in de Koran genoemd. De gebeurtenis illustreert hoezeer de vroege islam openstond voor allerlei ideeën uit de monotheïstische religies. De islamitische leer was nog niet uitgekristalliseerd.

Lees verder “Het graf van Daniël”

Samarkand

De oude citadel van Samarkand, waar Alexander trouwde met Roxane.

U kent dat wel: in de buurt van een museum zitten mensen die u proberen wat souvenirs aan te smeren. Storend, maar als je eenmaal binnen bent, ben je ervan verlost. Zo niet in Samarkand, waar de directie van het archeologisch museum de verkopers toestemming heeft verleend hun waren aan u op te dringen in de zalen. Ik begrijp werkelijk niet wat de directie hiertoe heeft bewogen, want niet alleen is het irritant, er wordt ook voortdurend gesproken, zodat gidsen weer luider moeten spreken en er uiteindelijk Mauritshuisachtige toestanden ontstaan.

En dat is jammer, want de collectie, die we gisteren bekeken, en de opgraving, die we vandaag bezochten, is zó de moeite waard dat twee dagen te weinig is. Het is niet veel overdreven te zeggen dat Samarkand een van de belangrijkste culturele centra van Centraal-Azië is geweest, en daarmee het middelpunt van de oude wereld, die immers bestond uit een periferie van beschavingen – het Romeinse Rijk, Griekenland, Mesopotamië, Perzië, India, Tibet, China – rond een Centraal-Aziatisch centrum, waarvan Samarkand dan weer het midden vormde. De stad was, om zo te zeggen, eeuwenlang de as waarom de wereld draaide.

Lees verder “Samarkand”