Nog even een terugblik op een eerder stukje, namelijk mijn opsomming van religieuze kruisbestuivingen, waarbij ik mijn voorbeelden vooral uit Libanon haalde. Ik gebruikte het als illustratie voor mijn artikel over wat we van antieke religies mogen verwachten. Eigenlijk is dat wel een beetje beledigend voor de Libanese bevolking. Je zou het namelijk kunnen uitleggen als “In Libanon verandert nooit iets en alles is daar hetzelfde gebleven als in de Oudheid.” Eén stap verder: “Arabieren zijn niet in staat tot verandering”. Nog een stap verder: “Arabieren zijn dom.”
Ik zou niet de enige zijn die zo denkt – en dan bedoel ik niet dat dit tegenwoordig in sommige delen van het politieke spectrum geldt als geloofswaarheid. Aan het begin van de vorige eeuw waren er diverse plekken waar oudheidkundigen het verleden trachtten te reconstrueren, zoals het nagebouwde Romeinse fort Saalburg in het Taunusgebergte en de hellenistische Kérylosvilla. Het meest ambitieuze project was de Heilig Land-stichting bij Nijmegen, waar men het antieke Judea reconstrueerde voor de velen die een reis naar Palestina nooit zouden kunnen betalen maar wel wilden begrijpen hoe de oude joden en eerste christenen hadden geleefd.
Om dat adequaat reconstrueren trok een team door het Ottomaanse Rijk. Dat was overigens niet zonder levensgevaar: niet iedereen keerde terug. De gebouwen in wat tegenwoordig Museumpark Orientalis heet, zijn goede kopieën van monumenten uit het toenmalige Palestina. Voor die tijd was dit werkelijk state of the art. De aanname is echter dat het Midden Oosten een statische cultuur was, waar niets was veranderd sinds de Oudheid. Vanzelfsprekend is dit ook de aanname achter films als The Ten Commandments en Ben Hur: de mensen zijn allemaal gekleed zoals Arabieren aan het begin van de twintigste eeuw. Zoals gezegd: in feite beledigend. Koloniale arrogantie.
Had ik dan niet moeten schrijven over Libanon? Dat toch ook niet. De tegenwoordig slecht afgebakende grenzen tussen de diverse religies in Libanon geeft namelijk wel degelijk een antieke situatie weer. De vraag is eerder waarom in de westerse wereld de grenzen tegenwoordig scherper worden getrokken. Ik kan me voorstellen dat het antwoord is gelegen in de invloed van het calvinisme, dat een bepaalde attitude veronderstelt die erop neerkomt dat geloofsovertuigingen eenduidig, weldoordacht en coherent zijn. Ik zou me ook kunnen voorstellen dat het komt door de praktijk van godsdienstonderwijs. Ik zou me ook kunnen voorstellen dat dit allebei een rol speelt.
En er is nog iets. Wij vatten religie op als iets dat je kiest en eventueel kunt laten varen. In het grootste deel van de wereld is dat niet het geval: het is iets waar je mee wordt geboren, waar je goed of slecht in bent, maar dat een onlosmakelijk onderdeel is van je aangeboren identiteit. Deze houding verklaart waarom zoveel moslims islamkritiek ervaren als racisme. Het verklaart ook waarom atheïsme in zoveel delen van de wereld kan rekenen op onbegrip.
Naschrift
Discussie is op slot. Discussies over de Endlösung en de verwijzing naar een hetze-site gaan te ver. Het dondert niet wie er gelijk heeft, ik wil het niet hebben. Vierentwintig reacties verwijderd. Jammer voor de redelijke stemmen in de discussie.
Hele mooie afbeelding met kleuren zo fris alsof dat mozaïek gisteren in elkaar gepuzzeld is.
Kende ik nog niet, deze.
Overigens beantwoordt dit mozaïek op zichzelf niet de vraag of de ‘kruisbestuiving’ ook ideologisch was en in welke mate. Het kan ook zijn dat de kunstenaar uitsluitend naar de superieure vormgeving van zijn voorbeeld heeft gekeken om zijn mozaïek te maken.
Ik denk dat het scherper trekken van grenzen al lang voor het calvinisme begonnen is. De katholieke kerk in de middeleeuwen was niet tolerant voor afwijkende meningen. En ik moet ook aan het grote schisma denken. En in de reformatie hebben de katholieken in het concilie van Trente in reactie op de reformatie de grenzen ook erg strak getrokken.
Eens. Ik denk ook dat die scherpe scheidslijnen al door de verschillende concilies zijn aangegeven; al vanaf die eerste in Jeruzalem…
Dat bedoelde ik eigenlijk toen ik het over godsdienstonderwijs had. Het gaat, bij mijn weten, terug op een van de Lateraanse concilies, waarbij werd besloten dat elke parochie een school behoorde te hebben.
Lateranen III en IV hebben wel besluiten genomen over onderwijs op kathedraalscholen, maar naar mijn weten niet op parochiaal niveau. Die scholen waren vooral bestemd voor hoger onderwijs aan geestelijken en studenten zonder geld. Dat religieuze instellingen, hetzij informeel, hetzij van bovenaf geregeld, scholing verzorgen gebeurt natuurlijk ook in het Jodendom en de Islam.
“Je zou het namelijk kunnen uitleggen als …”
Je hebt vast wel gelijk, maar ik snap echt niet hoe dat nou gaat.
“niets was veranderd sinds de Oudheid”
Toen ik Ben Hur zag heb ik me nooit afgevraagd of de gepresenteerde kleding accuraat was. Dat nam ik wel aan van Asterix en Obelix, totdat ik ergens in de jaren 1990 dat alleraardigste boekje las waarin nagegaan werd in hoeverre de stripserie historisch correct was. Sindsdien ga ik ervan uit dat kunstenaars niet de historische werkelijkheid weergeven tot het tegendeel bewezen is.
‘ASTERIX EN DE WAARHEID’. Erg leuk!
‘(…) de mensen zijn allemaal gekleed zoals Arabieren aan het begin van de twintigste eeuw.’
Dat zijn stereotypen (of, zo je wilt, archetypen volgens de Jungiaanse psychoanalyse): ‘Germanen zijn barbaars, Romeinen zijn wreed, Arabieren zijn slecht, negers zijn dom’ etc etc.
‘(…) het is iets waar je mee wordt geboren, (…) dat een onlosmakelijk onderdeel is van je aangeboren identiteit.’
Is dat zo? Bedoel je dat dat genetisch is bepaald? Afgezien van mogelijke prenatale beleving, lijkt het mij eerder dat je als pasgeborene door je omgeving wordt geconditioneerd en gedogmatiseerd.
En het hangt natuurlijk ook een beetje af van de macht van wereldlijke leiders in samenwerking met religieuze leiders: net als vroeger in Europa kun je in sommige landen nu nog steeds gedood worden wegens afvalligheid.
Daar zou ik dan nog aan toe willen voegen dat in Nederland anno 2018 mensen die uittreden uit sommige kringen ‘geestelijk’ kunnen worden ‘gedood’, door uitsluiting en isolement.
Dat klopt! En dat geldt niet alleen voor moslims. Ik denk thans niet meer voor de Joden, maar in de tijd van Spinoza bestond het nog wel. Tijdens mijn kinderjaren in mijn katholieke kleine dorp (maar dat is al lang geleden) werden over mensen die niet naar de kerk gingen toch geroddeld.
Dat het in Nederland ook nu nog gebeurt is, denk ik, uiterst zeldzaam. Toch zagen we een paar jaar geleden nog een documentaire over een RK-priester die uitgetreden was en getrouwd, maar die vervolgens, samen met zijn vrouw, door de hele vrienden- en kennissenkring gemeden werd.
Niet in Nederland, maar wel in Amerika, hebben we het fgenomeen Amish.
Wij zagen ooit een lange film over deze zeer rigoureuze sekte die voortgekomen is uit de hervormingsbeweging van Zwingli. Iemand die zich niet houdt aan de door hun gemeenschap afgesproken regels is zwaar de sigaar. Afhankelijk van de ernst van de schending kan de straf oplopen tot volledig negeren van de overtreder door de Amish-gemeenschap. Er zijn maar weinig positieve punten op te noemen: de volwassenendoop en de zgn. rumspringa. Een buitengewoon merkwaardig verschijnsel waarbij de jongeren van beider kunne de gelegenheid geboden wordt een tijdje in de ‘wereld’ te kunnen rondkijken of het daar misschien beter bevalt.
Ca. 80 % van hen komt terug maar moet dan definitief blijven en zich schikken naar de groep. Degenen die wegblijven mogen er nooit meer in. Het komt praktisch nooit voor dat er iemand van buiten de groep ‘intreedt’. Een van de ergste straffen is de zgn. ‘vermijding’. Dan negeren alle leden van de groep de persoon of soms zijn hele gezin, alsof ze niet meer bestaan. Zij zijn dood voor hun gemeenschap. Dat doet wel enigszins aan het lot van Spinoza denken. Tegenwoordig zitten de Amish allemaal in Amerika. Gebaseerd op hun gemiddeld aantal kinderen per gezin (tussen de 5 en de 10) verdubbelt iedere twintig jaar hun bevolking. Omdat het zo’n gesloten gemeenschap is treden door inteelt veel congenitale ziekten en ook allerlei zeldzame ziekten vaker op bij de groep. Wat hun geloofsbeleving betreft is de orthopraxie belangrijker dan de orthodoxie. God in 2018!
Dat gaat in Nederland ook op voor de ultra-gereformeerde ‘zwarte-kousen-en-hoedjes’-kerk (de ‘bevindelijken’), waar bij sommige kerkgenootschappen alles dat tegen Gods’ ‘voorzieningheid’ indruist is verboden. Denk bijvoorbeeld aan vaccinatie, maar ook aan ziektekosten- en levensverzekering. Ook de Jehova’s Getuigen zijn een gesloten gemeenschap. Wie eruit stapt en zich bevrijdt van de dwingelandij, verliest zijn gemeenschap.
In Canada zijn er nog de Mennonieten, navolgelingen van Menno Simonz. Ik heb de ‘Menno’s’ in hun niet te vermijden zwarte koetsjes op vakantie eens ontmoet: heel vriendelijke, maar ook gesloten mensen die in hun contact niet verder gingen dan het verkopen van een zak appels en nogal schaapachtig om zich heen keken of de ouderlingen zagen dat we met elkaar spraken. Ook hier is inteelt schering en inslag, omdat er binnen de eigen gemeenschap wordt gehuwd.
Het ostracisme is helaas ook onder de Joden weer helemaal terug van weggeweest, Spinoza zou zich in zijn graf omdraaien. Zie de vergaande activiteiten van de Israel lobby om Joodse organisaties te belasteren die niet onvoorwaardelijk alles goedpraten was Israel doet, als valse Joden, Joodse zelf-haters, of kapo’s. In Antwerpen stuurden nog geen kwart eeuw geleden liberale Joden hun kinderen naar openbare Belgische of Internationale scholen, nu gaan ze vrijwel allemaal onder druk van de gemeenschap naar strikt orthodoxe scholen.
Je haalt hier nog een goed voorbeeld aan, zeg! De kwalificatie ‘kapo’s’ is natuurlijk ronduit walgelijk…
“Dat het in Nederland …..”
Jullie vergeten de goede oude CPN.
Het zou me verbazen als die mentaliteit geheel verdwenen is, gegeven het fanatisme dat er nog wel eens aan verbonden is.
‘Jullie vergeten de goede oude CPN.
Het zou me verbazen als die mentaliteit geheel verdwenen is (…)’
Ik begrijp deze vergelijking niet in het licht van bovenstaande. Kunt u mij daarvan eens een voorbeeld geven?
Alle agressie komt voort uit angst. Agressie dan wel extreme boos- of beledigdheid bij religie is zo extreem aangezien met bang is voor die ene, vreselijke gedachte die constant diep in het achterhoofd kampeert; dat het allemaal wel eens he-le-maal niet waar zou kunnen zijn…
Men is in de eerste plaats bang het (geestelijk, psycholigisch) houvast, de zekerheden te verliezen. Dat speelt overigens niet alleen in godsdienstige kringen. Het is de algemene menselijke tragedie. Dat roept de vraag op: wat is dat dan, houvast; wat zijn die zekerheden? Bestaan die eigenlijk wel?
Als alle agressie voortkomt uit angst, dan is het dringend noodzakelijk bovenstaande vraag te onderzoeken en er een antwoord op te vinden!
Je stelt een heel belangrijk onderwerp in vraag Rob. Houvast ( een zekere waarheid ) m.n. in godsdienstige kringen, verliezen daar ken ik menig voorbeeld van. Mede veroorzaakt door wat je noemt, uitsluiting, negeren enz… Het sterke afhankelijk zijn van en niet zelf hebben mogen nadenken, speelt hierin een belangrijke rol.
Bedoel je met kruisbestuiving dat iconografie wordt geleend voor het eigen exclusieve geloof?
Want het lijkt me een valkuil om dat al snel te interpreteren als non-exclusivisme.
Het getoonde mozaïek is toch niet helemaal conform het beeld in Olympia. Het leunt er natuurlijk wel tegenaan, beide stellen zittende mannen voor, maar ik zie een cruciaal verschil: het handgebaar van zijn rechterhand [voor de kijkers links ;-] Het lijkt nogal sterk op het redenaarsgebaar en dat heb ik bij de Griekse Oppergod nog nooit gezien. Die houdt in Olympia in zijn rechterhand een kogel met daarop staand Athene. En in plaats van een staf is er hier een boek.
Kruisbestuiving, plagiaat, navolging, imitatio, citeren, je mag het noemen zoals je wilt, maar in de kunsten is het erg gangbaar. Net als in de wetenschap staat men in de kunsten op de schouders van de voorouders.
Als mijn vrouw en ik door een tentoonstelling lopen zeggen we bij het bekijken vaak: dit doet denken aan…
Ook in kunst wordt er veel ‘geciteerd’!
Ja, die arm, dat klopt wat je zegt.
In bijna alle culturen kun je toch gedurende bepaalde tijden vormen van “culturele arrogantie” vinden. Ik denk aan China, Japan, Griekenland, V.S.,Korea, maar ook periodes waarin veel uitwisseling tussen religie/ filosofie en maatschappijopvattingen plaats vindt.
Ik zie geen koloniale arrogantie hier. De oude Israëlieten zwierven veertig jaar door de woestijn. Als je wilt weten hoe ze geleefd hebben, dan komt de levenswijze van de bedoeïenen het dichtst in de buurt, dus zo gek is het niet dat je je daarop baseert.
“Als ….. dan …..”
Het dichtste bij kan nog altijd erg ver weg zijn.
Niemand? Dan ik maar weer. Nee, ik kan je ongemak bij wat je over Libanon schreef niet meebeleven, en nog minder bespeur ik er iets van koloniale arrogantie. Misschien wel van overdreven cultuurrelativisme. Is het wel zo dat de kreet ‘kritiek op de islam is racisme’ komt uit uiterst traditionele streken? Volgens mij komt het veel meer van moslims die het westen goed kennen en die heel goed weten dat het onzin is maar ja, de racismekaart werkt altijd. Dezelfden die zulks beweren krijgen het woord Israel niet over de lippen (de ‘zionistische entitieit’). Het is mooi de eigen vooronderstellingen te relativeren, maar dat betekent nog niet altijd weggooien. Misschien doorstaan ze soms de kritiek.
Gossie, ik ben geen moslim en ken er wel een paar – maar niet één heeft ooit beweerd dat kritiek op de islam racisme is.
Daarentegen houd ik wel vol dat islamofobie een vorm van racisme is; de argumenten daartegen zijn onveranderlijk niet meer dan het zoeken van spijkers op laag water. Het is dan wel weer typerend voor een bepaalde mentaliteit dat “islamofobie” vervangen wordt door “islamkritiek” – want stropoppen zijn zoveel gemakkelijker om aan te vallen.
“Dezelfden die zulks beweren ….”
Houdt u vast, daar gaan we.
Islamofobie is een vorm van racisme.
Israel is een onafhankelijke staat, de facto en de jure.
Zit u nog overeind of bent u van de schrik van uw stoel gevallen?
Uw vooronderstellingen doorstaan de kritiek iig niet.
‘Islamofobie is een vorm van racisme.’
‘Islamofobie’ betekent angst voor de islam, zoals zoals mensen allerlei angsten kunnen hebben voor zaken en ideëen die ze niet kennen, en er -zonder zich er nader in te verdiepen – een oordeel over vormen. Of dat ook racisme is, hangt van uw definitie af:
“Racisme is een groep om raciale redenen minderwaardig behandelen of daarover vernederende uitspraken doen.”
Volgens deze definitie is er in het geval van de islam geen sprake van ras, maar van een idee. Iedereen, ongeacht raciale achtergrond, kan die idee aanhangen.
‘Israel is een onafhankelijke staat (…)’
Dat is waar en het dient ook als zodanig te worden gerespecteerd. Daar staat wel tegenover dat Israel schijt heeft aan de internationale kritiek betreffende illegale nederzettingen op Palestijns grondgebied op de bezette Westbank.
Alhoewel mosterd na de maaltijd, zou je je kunnen afvragen of de internationale gemeenschap met de erkenning van de staat Israel in 1949 geen enorme blunder heeft begaan. Na afloop van het Engelse mandaat in 1948 had men ook kunnen aansturen op Joodse integratie in het toenmalige Palestina. Men heeft er echter voor gekozen de Zionisten de hand boven het hoofd te houden. Gedane zaken nemen geen keer…
Enkele islamitische landen hebben een paar jaar geleden geprobeerd islamkritiek als racisme te typeren in een VN-resolutie.
Kul. Dat is toch niet vol te houden? Er zijn bijvoorbeeld ook ‘Europese Nederlanders’ die zich tot de islam hebben bekeerd. Bovendien is het islamitische denken zelf zo verdeeld als een boterkoek, waarbinnen de ene punt de andere bestrijdt.
Je zou islamkritiek op inhoud misschien een vorm van intolerantie kunnen noemen, maar wat heeft dat met racisme te maken?
De opmerking dat kritiek op de islam racisme is viel ook hier in de de panelen, of tenminste iets dat er praktisch niet van te onderscheiden is. Misschien ontging het dat in de zeventiger en tachtiger jaren kritiek op kerk en christendom het favoriete tijdverdrijf van talloze theologen en theologiestudenten was. Dan komt het toch vreemd over als in verband met de islam de kaken op elkaar blijven. Natuurlijk moet men met kritiek op andermans tradities voorzichtiger zijn dan op de eigene en met meer dingen rekening houden. Maar toch is het niet erg geloofwaardig als men toen een grote waffel had en nu van niets weet. Ook hier dus, geen koloniale arrogantie maar met niet al teveel maten meten –liefst met één.
Koloniale arrogantie – Nederland/de Republiek heeft nooit bezittingen gehad in wat we het Midden-Oosten noemen (uitgezonderd wat factorijen van de VOC in de Perzische Golf), laten we dat niet vergeten.
Moet je de voorstellingen van Bijbelse taferelen in 15e/16e eeuwse schilderijen zoals hier https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/09/14/volkstelling-te-betlehem-is-in-het-echt-de-belastingsinning-i/ ook als arrogantie zien? De kunstenaars deden niet eens moeite om authentiek te zijn toch..?☺
Je kan het ook gewoon arrogantie noemen. Zwitsers koloniseerden vroeger wel elkaar, trouwens.